Brugpensioen en langdurig zieken: communicerende vaten

door Kim De Witte
federaal volksvertegenwoordiger en 
pensioenspecialist PVDA

Samenvatting

Tussen 2011 en 2024 daalde het aantal bruggepensioneerden met 108.648 eenheden. Over diezelfde periode kwamen er 124.582 oudere langdurige zieken bij. Voor elke bruggepensioneerde die sinds 2011 is verdwenen, kwam er dus minstens één oudere langdurig zieke bij.

De regering-Di Rupo en de regering-Michel bouwden het recht op brugpensioen en het recht op vervroegd pensioen sterk af. De regering-De Croo zette het beleid van de vorige regeringen verder. De Arizonaregering vormt het sluitstuk en wil het SWT definitief afschaffen. Daarnaast zullen ze landingsbanen minder toegankelijk maken en financieel afstraffen. Het wordt eveneens moeilijker om een loopbaanjaar te verzamelen voor het vervroegd pensioen. Het probleem aan de basis, werkbaar werk voor oudere werknemers, wordt niet opgelost.

Mensen die ziek of opgewerkt zijn, zoeken uitwegen. Je verandert de sociale realiteit niet met de afschaffing van een sociaal recht. Vandaag ligt het brugpensioen voor zware beroepen en lange loopbanen op 60 jaar. In het algemeen stelsel is de brugpensioenleeftijd 62 jaar.

We zijn niet gelijk in het leven. Wie lange tijd in een citroenloopbaan heeft gezeten, is sneller opgewerkt en uitgeperst. We zijn ook niet gelijk voor de dood. Wie jong is beginnen te werken, vaak in een zwaar beroep, leeft minder lang en minder lang in goede gezondheid. De verschillen lopen op tot 10 jaar. Als we kijken naar de levensverwachting in goede gezondheid, zelfs tot 20 jaar. De oorzaak ligt bij de werk- en leefomstandigheden, tonen tal van studies aan.

De PVDA wil het brugpensioen voor zware beroepen behouden en een recht op landingsbanen voor alle werknemers vanaf 55 jaar.

1. Explosie aan langdurig zieken

In maart 2024 werd voor het eerst de kaap van een half miljoen langdurig zieken in België overschreden. De grootste stijging in het aantal invaliden wordt waargenomen in de leeftijdsgroep van 60-64 jaar. De invaliditeitsgraad binnen deze groep is driemaal zo hoog als die van de totale werknemerspopulatie. Op een bepaald moment zegt ieders lichaam: stop.

Psychische en mentale stoornissen (bijvoorbeeld burn-outs) en ziekten van bot-spierstelsel en bindweefsel zijn de voornaamste boosdoeners. Eenvoudig gezegd: wie langdurig ziek is, zit er ofwel mentaal helemaal door of is versleten. Het Riziv verklaart de stijging vanuit demografische tendensen en wijzigingen in andere socialezekerheidsstelsels,“bijvoorbeeld de aanpassing van de pensioensleeftijd voor vrouwen aan die van mannen, de verlenging van de beroepsloopbaan, de geleidelijke afschaffing van werkloosheidsregelingen met bedrijfstoeslagen en de versterking van de voorwaarden voor toegang tot vervroegde uittreding, enz.”¹

Daarnaast is er ook de arbeidsorganisatie: flexibiliteit, polyvalentie, onvoldoende aangepast werk, toegenomen werkdruk en een gestegen fysieke en psychische werklast lijken een grote rol te spelen in de evolutie naar langdurig ziek zijn.²

Hoewel ook jonge mensen risico lopen langdurig ziek te zijn, is er wel een duidelijke correlatie tussen leeftijd en risico om langdurig ziek te worden. De vergrijzing is een aspect, de afbouw van vervroegde uittredingsstelsels, waaronder het brugpensioen, een ander. Securex³ vat dit goed samen: “Doordat meer oudere mensen aan de slag zijn en we langer moeten werken, neemt het ziekteverzuim toe. Bij de arbeiders is dat effect groter dan bij de bedienden. Zij zitten dan ook met een zwaardere fysieke belasting, die doorweegt als ze langer moeten werken.”⁴

2. Inperking brugpensioen en vervroegd pensioen

In 2012 wisselde de regering-Di Rupo het brugpensioen in voor het ‘stelsel van werkloosheid met bedrijfstoeslag’ (SWT) en verscherpte de toegangsvoorwaarden. SWT zou vanaf dan nog maar toegankelijk zijn vanaf 60 jaar met 40 loopbaanjaren. Ook de lange loopbanen, de zware beroepen en ondernemingen in moeilijkheden en herstructureringen kunnen moeilijker genieten van het brugpensioen.

De regering-Michel zette het werk verder en trok de leeftijds- en loopbaanvoorwaarden voor SWT’ers nog verder op. Nu moet men al 62 jaar zijn met 40 loopbaanjaren op de teller om recht te hebben op brugpensioen. De regering-Michel voerde ook nog eens de plicht tot beschikbaarheid op de arbeidsmarkt in, wat de aantrekkelijkheid van het stelsel volledig heeft onderuit gehaald. Bijna elke mogelijkheid om de arbeidsmarkt vroeger te verlaten werd afgeschaft. Dat blijkt uit onderstaande tabel.

Tabel 1 - Evolutie van de voorwaarden voor SWT, 
het vervroegd pensioen en het wettelijk pensioen

De nieuwe Arizona-regering vormt het sluitstuk van de afbraak van eindeloopbaanstelsels. In het regeerakkoord staat dat “voor SWT (het voormalige brugpensioen) en andere systemen die in de publieke sector een vervroegde uittrede uit de arbeidsmarkt aanmoedigen stopt de nieuwe instroom vanaf de datum van het regeerakkoord, behalve voor medisch SWT.” Momenteel zitten slechts 740 mensen in het medisch SWT. Het brugpensioen wordt dus zo goed als afgeschaft.

De sociale werkelijkheid verandert niet met de afschaffing van een sociaal recht. Mensen die ziek zijn, uitgeput of opgewerkt zoeken naar uitwegen.

We leven toch langer dus we moeten langer werken? Er zijn meer mensen die langer leven in vergelijking met 180 jaar geleden, toen de levensverwachting begon toe te nemen. Maar de mens als soort is niet fundamenteel veranderd op die ‘korte’ tijd. Het verouderingsproces als dusdanig is niet fundamenteel veranderd. Heel veel mensen kunnen het werkritme van een veertiger niet meer aan wanneer ze opschuiven richting 60 jaar. Dat is ook de reden waarom het pensioen van oudsher en in zowat alle geïndustrialiseerde landen vanaf die leeftijd toegankelijk was, met uitzonderingen voor mensen die zeer vroeg waren beginnen werken of een zwaar beroep hadden uitgeoefend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat acht op de tien mensen het fysiek of mentaal ondoenbaar vinden om tot de wettelijke pensioenleeftijd te werken.⁵

In onderstaande grafiek 1 zien we dan ook dat samen met het inperken van het recht op brugpensioen het aantal langdurig zieken steeg.⁶ We zien duidelijk het effect van de ‘communicerende vaten’. Terwijl het aantal personen in SWT daalde met 90 procent (van 121.016 in 2011 naar 12.368 in 2024) steeg het totaal aantal langdurig zieken ouder dan 55 jaar met 121 procent (van 102.678 in 2011 naar 227.260 in 2024). Anders geformuleerd, voor elke bruggepensioneerde die verdwenen is, kwam er minstens één oudere langdurig zieke bij.

Bron: Studiedienst PVDA, op basis van cijfers van het Riziv en de RVA

3. Communicerende vaten

Het brugpensioen was voor veel werknemers met een zwaar beroep een manier om hun loopbaan te beëindigen wanneer het arbeidsritme te zwaar werd. We zijn niet gelijk voor de dood. Mensen aan de onderkant van de sociale ladder, die vaak jong zijn beginnen werken in een zwaar beroep, leven minder lang dan mensen aan de bovenkant van de sociale ladder. De verschillen lopen op tot tien jaar. Wanneer we kijken naar de levensverwachting in goede gezondheid, dan lopen die verschillen zelfs op tot twintig jaar.⁷

De oorzaak ligt bij de werkomstandigheden, de leefomstandigheden, de toegang tot gezondheidszorg. Als we een gelijkwaardig recht op rust en vrijheid willen geven aan het einde van ieders leven, dan moeten er systemen bestaan die werknemers vroeger op pensioen laten gaan. Daarom willen wij de brugpensioenleeftijd terugbrengen naar 60 jaar voor wie 35 jaar gewerkt heeft in een zwaar beroep. Daarnaast willen we landingsbanen voor iedereen vanaf 55 jaar.
 

1 RIZIV (2024). Terug Naar Werk – Barometer. Geraadpleegd op https://www.riziv.fgov.be/nl/statistieken/statistieken-uitkeringen/terug-naar-werk-barometer

2 “Waarom stijgt het aantal langdurig zieke werknemers? Focusgroepenonderzoek naar maatschappelijke factoren”, 2018. Zie https://bit.ly/3caCVqM.

3 Absenteïsmecijfers 2018: 4 afwezigen op 10 langer dan een jaar ziek, zie https://press.securex.be/absenteismecijfers-2018-4-afwezigen-op-10-langer-dan-een-jaar-ziek#

4 Bedrijven kampen met recordaantal zieken, De Tijd, Vr. 19 Okt. 2018, Pagina 1

5 https://press.securex.be/acht-op-tien-belgen-denkt-niet-tot-66-jaar-te-kunnen-werken

6 Grafiek gemaakt op basis van:
- SWT: Cijfers voor 2015 contact met RVA, cijfers na 2015 geraadpleegd op de site van de RVA https://interactivestats.services.rvaonem.fgov.be/interactivestats/population/unemploymentEnterpriseSupplement.jsf?dswid=409&nocid=true&faces-redirect=true.
- Langdurig zieken: RIZIV, geraadpleegd op https://www.riziv.fgov.be/nl/statistieken/statistieken-uitkeringen

7 H. Van Oyen, P. De boosere, V. Lorant en R. Charadessine (eds), Sociale ongelijkheden i ngezondheid in België, Gent, Academia Press, 2011, p. 29-30; Onderzoek van Dokters van de Wereld i.s.m. het RIZIV en de mutualiteiten. Zie S. Vandekerckhove, ‘Met hoger diploma blijf je 25 jaar langer gezond’, De Morgen 28 maart 2017; A. Mélard, S. Rabaté, M. Tô, Hidden redistribution in lifetime earnings: the role of differential mortality, Institute for Fiscal Studies, Working papier 24/44, 9 oktober 2024.