Zou een akkoord tussen de N-VA en de PS goed zijn voor de mensen?

David Pestieau en Herwig Lerouge

Zowel De Wever als Magnette beweren dat ze de coronacrisis willen aanpakken en aan een herstelplan willen werken. Toch is een nieuwe staatshervorming één van hun topprioriteiten.

Voor nationalistisch rechts zijn de bedoelingen duidelijk. “Ons land is institutioneel kaduuk”, zegt Bart De Wever. “We moeten naar een België 2.0 met homogene bevoegdheidspakketten. Wat ons betreft 100% op het niveau van de deelstaten.” De Wever zegt dat hij eerst aan het splitsen van de gezondheidszorg denkt. In ruil daarvoor belooft hij sociale toegevingen. Aan sociaal-democratische zijde doet Magnette alsof hij de sociale zekerheid verdedigt. En hij wil onderhandelen over een nieuwe staatshervorming, omdat onze staat te ingewikkeld is. Magnette doet zich voor als beschermer van de Franstaligen. "Een staatshervorming moet ook de Walen en de Brusselaars beschermen. En de PS is de enige partij die hen kan verdedigen, want ze is de eerste partij in Wallonië en in Brussel."

Op 25 november 2019 twitterde koninklijke informant Magnette: “We werken voor alle Belgen. Als we het hebben over te lage pensioenen of armoedebestrijding, maakt iedereen zich zorgen, zowel in het noorden als in het zuiden van het land. Ik geloof in het succes van een positief federaal project." De voorbije negen maanden heeft Magnette een bocht gemaakt. Hij verdedigt nu 'zijn' taalgemeenschap. Dat is onbegrijpelijk, onder meer omdat voor de N-VA een staatshervorming een kwestie van overleven is. De partij is terrein het verliezen aan het Vlaams Belang. Een federale regering vormen met veel meer bevoegdheden voor Vlaanderen is voor de nationalisten de laatste manier om hun stempel te drukken.

1. De coronacrisis aangrijpen om een deal te sluiten met de N-VA?

Om zijn toenadering tot de N-VA te rechtvaardigen spreekt Magnette over het 'ontbreken van een noodplan' voor een tweede golf.

Maar wat zijn de lessen die we tot nu toe uit de coronacrisis trekken? Dat we één federaal commando nodig hebben en dat we de gezondheidszorg moeten herfederaliseren.In andere federale landen zien hoe de coronacrisis de zaken opnieuw in de richting van het nationale niveau doet evolueren. Wanneer duidelijk werd dat de aanpak te traag en ongelijk gebeurde, stonden de Zwitserse kantons hun bevoegdheden in de gezondheidszorg deels af aan de federale regering. Duitsland paste eind maart haar wetgeving voor de strijd tegen besmettelijke ziektes aan, waardoor nationale richtlijnen door alle deelstaten gevolgd moeten worden. Ook in Spanje zagen we hoe de centrale regering de controle over de hele gezondheidszorg overnam.

De Wever wil het tegenovergestelde doen: het land splitsen. Absurd en inefficiënt. Het coronavirus maakte net duidelijk hoe de bewoners en het personeel van de rusthuizen over het hele land met exact dezelfde problemen geconfronteerd werden en precies dezelfde behoeften en bekommernissen hebben. Toch verschilt de testingstrategie in een rusthuis in Overijse van dat van een rusthuis in Waver, tien kilometer verderop. Hoe organiseer je dat dan, het contactonderzoek van een Vlaamse arbeider die in Brussel in de fabriek van Audi Vorst werkt en daar dagelijks in contact komt met Waalse collega’s van Henegouwen? Drie verschillende overheden en agentschappen zijn bevoegd, elk met een eigen strategie. Dat is gevaarlijk en niet efficiënt. Dat weten we sinds het begin van de crisis. De eindeloze interministeriële vergaderingen tussen de federaal overheid en de gewesten hebben ons veel kostbare tijd gekost.

Tientallen Nederlandstalige en Franstalige gezondheidsexperts, waaronder Emmanuel André en Marc Van Ranst, schreven in juni al: "In elk geval dienen bij een hervorming van de gezondheidszorg de 11,5 miljoen Belgische potentiële patiënten centraal te staan. Corona leerde ons dat versnippering een handicap is. Het is vreemd om dan uitgerekend nu te pleiten voor nog meer versnippering. Dat zelfs de voorstanders van een splitsing de bal tijdens de pandemie in het kamp van de federale overheid legden, is een erkenning van het feit dat die de meest aangewezen overheid is om de volledige verantwoordelijkheid voor gezondheidszorg op te nemen, ook in normale omstandigheden."

2. De zorg splitsen zonder aan de sociale zekerheid te raken?

Volgens Magnette is de “institutionele structuur te ingewikkeld geworden en een oorzaak van ineffectiviteit”. Maar Magnette spreekt helemaal niet over herfederaliseren. En ook voor De Wever is dat geen optie. Hij heeft het over een nieuwe, ingrijpende, met de PS onderhandelde staatshervorming en een splitsing van de gezondheidszorg.  Op 14 februari verklaarde Paul Magnette in de pers dat hij de discussies met Bart De Wever 'zat was'. Enkele dagen later stuurde de PS naar al haar afdelingen een verklaring in tien punten om uit te leggen dat de ideeën van de Vlaams-nationalisten niet verenigbaar zijn met de visie van de PS. In punt 9 lezen we: "De N-VA wil in 2024 het confederalisme installeren door grote delen van de sociale zekerheid, justitie, politie en de NMBS op te splitsen tussen Wallonië en Vlaanderen. De N-VA negeert ook het bestaan van het Brussels Gewest."

Sommigen zeggen dat een compromis toch mogelijk is. Ze stellen een regionalisering van alle gezondheidsbevoegdheden voor, maar vragen om de financiering federaal te houden. Ook sp.a-voorzitter Rousseau verdedigt dit. Maar de scheiding van de financiering en de bepaling van het beleid is op termijn onhoudbaar. De splitsing van het éne leidt onvermijdelijk tot de splitsing van het andere. Daarover is Vlaamse werkgeversorganisatie VOKA zeer helder: “Wie betaalt, bepaalt. De centen moeten mee verhuizen als we elk landsdeel echt verantwoordelijkheid willen geven, inclusief terugverdieneffecten als beloning voor het gevoerde beleid.”

"Het compromis om het gezondheidsbeleid te splitsen en de financiering federaal te houden is wankel. Efficiëntie vereist dat het niveau dat instaat voor de financiering ook het niveau is dat instaat voor de besteding. Het is aartsmoeilijk objectieve criteria vast te leggen voor de verdeling van de dotatie van de federale overheid aan de deelgebieden", reageren de Van Ranst, André en de andere experten. "Nationalistisch ingestelde Vlaamse politici hebben het moeilijk met de federale financiering, vooral gelet op de grotere noden in Wallonië. Maar ook zij moeten beseffen dat de Vlamingen na de splitsing geen impact meer hebben op het beleid in Franstalig België. Weerklinkt dan al niet snel de roep om ook de financiering te splitsen, omdat men meent dat Vlaanderen niet mee moet betalen voor wat men dan allicht het Franstalig wanbeleid zal noemen? Een splitsing van het gezondheidsbeleid dreigt zo uiteindelijk ook de federale solidariteit te ondergraven."

Een splitsing van de gezondheidszorg zal besparingen en commercialisering vergemakkelijken. Dat is slecht voor de gezondheid en voor de portemonnee.

3. De PS als schild om de werkgelegenheid en de sociale zekerheid te verdedigen na 5 jaar aanvallen van de regering Michel?

In februari stelde de PS als eerste punt van onverenigbaarheid met de N-VA dat "de N-VA tegen 2024 een bedrag van 5,2 miljard wil besparen in de gezondheidszorg". Komt de N-VA na de gezondheidscrisis terug op dit besparingsplan? Dat blijkt alvast niet uit wat op de website van de partij staat: “De jaarlijkse stijging van de uitgaven moet in lijn liggen met de gemiddelde economische groei.” Het zorgbudget moet zich dus niet aanpassen aan de groeiende behoeften (door vergrijzing), maar aan de economische situatie (die er vandaag niet goed uit ziet).  De N-VA wil snijden in “de overconsumptie, ongepaste zorg en inefficiëntie”. Tegelijkertijd weigert de partij alle maatregelen die farmaceutische bedrijven zouden treffen zoals de invoering van het kiwimodel om de prijs van de medicijnen te verlagen of het afschaffen van supplementen in de ziekenhuizen. Waar heeft de N-VA het dan over, behalve over maatregelen die de patiënten zullen treffen?

Een ander punt waar de N-VA sterk op aandringt is het splitsen van het werkgelegenheidsbeleid. Paul Magnette creëerde eind december al een opening in die richting: "Een groot deel van de Vlaamse rechterzijde zegt dat de werkloosheidsuitkeringen in de tijd moeten worden beperkt. Laten we duidelijk zijn, ik ben daar tegen. Een werkloze in Charleroi zal nooit een baan vinden als de uitkering wegvalt. Maar ik kan begrijpen dat de vraag zich stelt voor een Vlaming op een plaats met volledige werkgelegenheid. We moeten het beleid meer territoriaal oriënteren." Dat is een foute en gevaarlijke redenering. Niemand zal sneller een baan vinden omdat hij of zij geen werkloosheidsvergoeding meer krijgt of in de armoede wordt geduwd. Met dit soort uitspraken versterk je het cliché dat het probleem bij de werklozen zelf ligt.

In realiteit is de zogenaamde volledige werkgelegenheid in Vlaanderen nep. Er zijn vooral veel deeltijdse en/of slecht betaalde jobs, al dan niet met onmogelijke werkuren. De bazen dromen ervan om de werkloosheid in de tijd te beperken zodat men dit soort slechte jobs moet aanvaarden. Deze maatregel zou dus niet enkel ernstige gevolgen hebben voor werkzoekenden, maar door de neerwaartse druk op de lonen en arbeidsvoorwaarden ook voor wie wel een job heeft. De evolutie in het verhaal van Paul Magnette is ook verontrustend omdat hij met zulke redeneringen de logica achter de splitsing van de sociale zekerheid accepteert.

Magnette wijst erop dat er een "herstelplan nodig is om een antwoord te bieden op de tienduizenden banen die verloren dreigen te gaan." Maar met welk beleid? Een openbaar, duurzaam en sociaal investeringsbeleid? Dat is niet het soort beleid dat de N-VA voor ogen heeft. In februari weigerde de PS te regeren met de N-VA omdat: “de N-VA flexijobs wil uitbreiden en elke verhoging van lage lonen weigert” en “de N-VA een verlaging van de pensioenen wil voor degenen die periodes van werkloosheid hebben meegemaakt of ouderschapsverlof of een loopbaanonderbreking hebben opgenomen." De N-VA is niet van standpunt veranderd.

Om dit alles te doen slikken, zullen de onderhandelaars ongetwijfeld met enkele trofeeën komen opdraven. "We zouden het eens kunnen worden over meer sociale vooruitgang, zoals het verlagen van de BTW op elektriciteit of het verbeteren van de pensioenen", verklaarde PS-kamerlid Christophe Collignon. Kortom, in ruil voor een verleidelijk Trojaans paard zouden we de kathedraal van de sociale zekerheid -die de werkende mensen hebben opgebouwd- openen voor de vernietigende aanval van de nationalisten van de N-VA, de partij die zegt dat VOKA haar baas is.

Als we lessen trekken uit de coronacrisis en als we de economische crisis willen aanpakken, hebben we iets helemaal anders nodig. We hebben een programma nodig dat de bevolking in de twee delen van het land kan samenbrengen:
- Massale publieke investeringen om duurzame banen te creëeren
- Een activering van de grote vermogens
- De versterking van de federale sociale zekerheid
- Een nationaal gezondheids- en zorgplan
- Minder ministers en meer eenheid door de herfederalisering van de gezondheidszorg, klimaat en mobiliteit.

Evolutie van leiding van de PS naar een confederaal model?

“Ik hoop dat het land onbestuurbaar wordt. Het is de enige manier om het ten gronde te veranderen. Dat zal op korte termijn wel wat pijn doen en ons geld kosten. Maar als je daardoor tien jaar miserie en aanmodderen bespaart, dan is zo'n crisis dat zeker waard. De enige uitweg uit die politieke verdeeldheid zal een confederaal model zijn. En dat zal er veel sneller komen dan mensen denken”, zo zei voormalig kabinetschef van Jan Jambon, Herman De Bode, eind 2018. Na 400 dagen van stilstand, een aanslepende gezondheidscrisis en een economische crisis in het vooruitzicht, hoopt de N-VA dat ze van de situatie gebruik kan maken om de PS over de streep te trekken.

De Wever, Francken en andere N-VA kopstukken gaan daar alvast vanuit. Niet helemaal ten onrechte. Er zijn binnen de PS zeer sterke regionalistische tendensen. Voormalig Brussels minister-president, Picqué (PS) gaf in augustus 2019 al aan hoe de discussie kan verlopen. “N-VA moet een signaal geven dat ze bereid is een sociaal-economische prijs te betalen in ruil voor het confederalisme.” Die prijs zou de herziening van de bijzondere financieringswet zoals die is vastgelegd in de zesde staatshervorming van 2011 kunnen zijn. Die financieringswet voorziet een jaarlijkse transfer vanuit de federale overheid naar Wallonië van 620 miljoen euro. Vanaf 2025 neemt dat bedrag jaarlijks af en in 2034 stoppen de transfers volledig. Volgens de econoom Philippe Defeyt (Ecolo) is er nu al niet genoeg geld om de beloftes over de kinderbijslag in Wallonië waar te maken. Om de kinderbijslagen te kunnen betalen zal de Waalse regering nog meer moeten besparen of nog meer schulden maken. Maar de schuld van het Waals Gewest bedraagt nu al 21 miljard op een budget van ongeveer 13 miljard euro. En de coronacrisis verergert de situatie, zeker voor de dotatie aan de Federatie Wallonië-Brussel. Die volgt de evolutie van het BBP, en dat is dit jaar in vrije val.

Di Rupo hield al in april 2019 een pleidooi voor een herziening van de financieringswet. Frédéric Daerden, minister van begroting van de federatie Wallonië-Brussel, legde die kwestie onlangs opnieuw op tafel. Indien het zo ver komt, legt N-VA “het confederalisme met solidariteitsmechanismen op tafel”, antwoordde Jan Jambon al op 23 mei. Daarbij kunnen financiële toegevingen worden gedaan. “Het heeft niet veel zin om Wallonië direct op droog zaad te zetten. Vlaanderen heeft er geen belang bij dat onze grootste handelspartner in de armoede terechtkomt. Het is wel de bedoeling dat de regio's voor hun verantwoordelijkheden worden gesteld.” Zo houdt men de wortel van de financieringswet voor, om dan met de stok de sociale zekerheid te kunnen afbreken.

De weigering van de PS om te onderhandelen met de N-VA was nooit principieel. De PS heeft zich tot vandaag steeds verzet tegen de splitsing van de sociale zekerheid en van de belastingen. Maar ze heeft daarbij de indruk gewekt dat het niet om een principekwestie gaat, maar dat ze enkel wil verhinderen dat ‘de’ Franstaligen daarbij zouden verliezen. De PS heeft nooit steun gegeven aan de stroming in de Vlaamse publieke opinie die een federale sociale zekerheid wil behouden. Ze hebben die stroming niet geholpen het idee te verspreiden dat splitsen ook nefast is voor de gewone mensen in het Noorden van het land. De PS doet niets om de regionalistische, nationalistische logica in de twee kanten van het land te stoppen, zoals de PVDA dat doet in twee talen en de drie regio’s van het land. Ze bouwt geen bruggen tussen de twee taalgemeenschappen, zoals de vakbonden dat wel doen, maar ze bouwt wel mee aan een Waals front. De PS heeft ook al maatregelen genomen in de richting van een grotere regionalisering.

De Vlaamse socialisten zijn hoe dan ook niet tegen gesprekken over confederalisme. Voormalig s.pa-voorzitter John Crombez zei het al: “Als de PS en de N-VA aan tafel komen, zal het behoud van de federale sociale zekerheid zeker op de agenda staan. Maar als men wil praten over de organisatie van het land - of we het nu confederalisme of iets anders noemen - zal een grote partij erom moeten vragen en we zullen er ook naar moeten luisteren.” Dat is precies wat vandaag lijkt te gebeuren.

Maar die latente ontwikkeling, waarover nooit een duidelijk debat gevoerd is, ook niet binnen de socialistische beweging, kan nog worden gekeerd. De vakbonden en de ziekenfondsen hebben er geen belang bij zich neer te leggen bij die ontwikkeling. De klimaatjongeren zijn voor een herfederalisering van de bevoegdheden klimaat, milieu en mobiliteit, net zoals er in de gezondheidszorg gepleit wordt voor een federale aanpak. De meerderheid van de bevolking, ook in het noorden van het land, is tegen de scenario's van splitsing of confederalisme.