Ziekenhuizen ‘s nachts sluiten: een besparing ten koste van patiënten en personeel
De uitgelekte plannen om sommige ziekenhuizen ’s nachts te sluiten, veroorzaakten heel wat beroering. Terecht. Onder het mom van ‘kostenefficiëntie’ wordt het mes gezet in dienstverlening in de zorg. Met zware gevolgen voor de patiënten én het personeel, die nu al hallucinante situaties meemaken. Het is meer dan tijd om een duidelijke keuze te maken: voor toegankelijke en betaalbare zorg.
Onlangs ontstond er veel onrust nadat bekend werd dat er een concreet plan op tafel ligt om een op de vijf Vlaamse ziekenhuizen ’s nachts te sluiten. Ook in Franstalig België worden 28 ziekenhuizen met nachtelijke sluiting bedreigd. De berichtgeving, onder andere in De Standaard en La Meuse, vergezeld van een kaart met de potentiële sluitingen, zorgde voor een golf van paniek bij zowel patiënten als zorgpersoneel. De overheid en meerdere ziekenhuisdirecties reageerden snel dat het plan “voorbarig” was, en de kaart werd snel verwijderd. Maar de bezorgdheid om deze evolutie is volkomen terecht. Dit is geen losstaand feit, maar een beweging die al langer aan de gang is, en die de Arizona-regering naarstig wil verderzetten.
Sluiting als besparing, niet als kwaliteitsverbetering
Het samenbrengen van bepaalde diensten en specialisaties zou ervoor zorgen dat complexe behandelingen meer geconcentreerd en dus kwalitatiever worden en dat verspilling wordt tegengegaan. Goed voor de centen en de kwaliteit, klinkt het, en daar kan niemand tegen zijn, toch? De realiteit toont echter een heel ander verhaal: een verhaal van afbouw van bedden, van afdelingen en van ziekenhuizen. Helemaal geen goede zaak dus.
De financiering van de ziekenhuizen staat erg onder druk door de besparingen van de voorbije twintig jaar. Uit de jaarlijkse financiële analyse van Belfius blijkt dat in 2023 twee op de drie ziekenhuizen verlies maken, tegenover de helft een jaar eerder.
Ziekenhuizen zoeken al jaren naar allerlei manieren om te besparen. Bedden, afdelingen of ziekenhuizen sluiten is hiervoor een gekende piste.
Zoals zo vaak in een liberaal model zien we ook fusies en schaalvergrotingen. Door diensten te bundelen, hoopt men de werkingskosten te verlagen en het personeelsbestand in te krimpen. Nochtans zijn deze diensten essentieel om goede zorg voor de bevolking te voorzien. Deze winter nog zorgde de griepepidemie al voor overvolle ziekenhuizen, uitgeput personeel en patiënten die terug naar huis gestuurd werden.
De afgelopen jaren zijn al vele ziekenhuisafdelingen en zelfs heel wat kleinere ziekenhuizen in ons land gesloten. In Antwerpen moest het Erasmusziekenhuis in Borgerhout sluiten. In Charleroi werden in 2024 zes locaties teruggebracht naar twee campussen. Ook in steden zoals Ronse, Menen en Tielt werden kraamafdelingen met sluiting bedreigd. We zien deze evolutie over het hele land.
Arizona: de voortzetting van een proces dat al jaren bezig is
De invoering van ziekenhuisnetwerken, die startte onder de Zweedse coalitie in 2014, werd onder Vivaldi gewoon voortgezet. De PS, die zich nu kritisch opstelt, heeft in de Vivaldi-regering deze afbouw gewoon mee uitgevoerd. Dit zal onder de Arizona-coalitie nog verder worden opgedreven.
Enerzijds zullen ze de besparingslogica verder versterken door stelselmatig te knippen in de gezondheidszorg, in tegenstelling tot de zogezegde investeringen waar Vooruit, CD&V en Les Engagés mee pronken. De stevige beperking van de groeinorm die ze doorvoeren zal de tekorten in onze ziekenhuizen verder verdiepen.
Anderzijds maakt het regeerakkoord ook onmiddellijk duidelijk hoe ze dat willen doen: “Het is inefficiënt om identieke ziekenhuisactiviteiten te handhaven op locaties die slechts enkele kilometers van elkaar verwijderd zijn, zowel wat betreft de financiering als de zorgkwaliteit.” Een eufemisme voor verdere afbouw van ziekenhuizen.
Zware gevolgen voor patiënten…
In de realiteit worden de kwaliteit en de toegankelijkheid van onze zorg eerder bedreigd dan bevorderd door deze evolutie. Door ziekenhuizen of ziekenhuisafdelingen te sluiten kan de bereikbaarheid voor de patiënten in gevaar komen. De nabijheid van buurtziekenhuizen is van groot belang, zeker voor de meest kwetsbare patiënten zoals ouderen of mensen zonder eigen wagen.
Door het tekort aan bedden is er ook een enorme druk om patiënten steeds vroeger naar huis te sturen. Iedereen in de sector getuigt dat het aantal heropnames toeneemt.
Sam, een jonge patiënt vertelt: “Na een zware buikoperatie werd ik naar huis gestuurd op vrijdag, op maandag was de pijn onmogelijk te verdragen. Tien uren moest ik wachten op de spoedafdeling alvorens er een bed beschikbaar was. Nu lig ik samen met een ander patiënt op een kamer die eigenlijk maar voor één persoon bedoeld is.”
Ook financieel dragen patiënten de gevolgen. Bijvoorbeeld door een stijging van de ereloonsupplementen (het bedrag dat artsen vragen bovenop het afgesproken tarief met de mutualiteiten). Iets wat duidelijk tot uiting komt bij fusies en schaalvergrotingen.
… en zware gevolgen voor het personeel
“We moeten wel afbouwen, want we vinden geen personeel”, klinkt het bij de politici. Maar de afbouw van ziekenhuisdiensten in ons land heeft die werkomstandigheden voor ons zorgpersoneel alleen maar verslechterd. Het zorgpersoneel wordt verplaatst als pionnen op een schaakbord.
Daarnaast dreigen mensen bij nachtelijke sluitingen ook een belangrijk deel van hun loon te verliezen, namelijk de ploegenpremies. Zoals Els, een 48 jarige nachtverpleegkundige ons liet weten: “Als ik mijn premies verlies, houdt niets me nog tegen om in de industrie te gaan werken, dan hang ik mijn schort onmiddellijk aan de haak.”
Tot slot verhogen sluitingen ook de werkdruk. Als men ergens een afdeling, bedden of een ziekenhuis sluit, dan verdwijnen de patiënten die daar verzorgd worden niet. Die stromen door naar andere diensten of ziekenhuizen waar de intensiteit van het werk dan omhoog schiet. Of huisartsen, thuisverpleegkundigen, rusthuizen vangen patiënten zo goed mogelijk op…
Neem nu de 700 baby’s die geboren werden op de materniteit in AZ Lokeren. Die worden nog steeds geboren, maar nu in de naburige ziekenhuizen. Het personeel wordt nu al overspoeld.
“We kunnen de mensen niet meer verzorgen zoals het zou moeten: kiezen tussen eten geven of de wonden verzorgen, kiezen welke patiënten je kan wassen en welke niet, elke dag opnieuw. Dat zijn onmenselijke keuzes, voor ons en de patiënten. Ik kom vaak huilend thuis, die politici zouden eens een schort moeten aantrekken en komen kijken hoe het eraan toe gaat. Ze weten niet wat ze zeggen”, getuigt Hannelore, een verpleegkundige op een afdeling geriatrie.
Een alternatief is mogelijk
Gezondheidszorg – waaronder ziekenhuizen – zou voor iedereen een recht moeten zijn, geen privilege voor de happy few. Om dat te realiseren moeten we de financiering én de organisatie van onze zorg aanpakken.
Onze zorg en het personeel hebben nood aan serieuze investeringen. Het budget van de groeinorm is noodzakelijk om het toenemend aantal patiënten aan te kunnen. Anders blijven we vastzitten in een neerwaartse spiraal van steeds minder geld per patiënt.
Bovendien is er nood aan een serieus sociaal akkoord voor de zorg. Als we binnenkort nog zorgpersoneel in onze ziekenhuizen willen, zijn betere lonen en arbeidsomstandigheden een must. Dat bleek nog maar eens toen 32.000 zorgverleners op straat kwamen op 7 november.
In de organisatie van onze gezondheidszorg zijn buurtziekenhuizen een belangrijke schakel. Ze bieden specialistische basiszorg, zoals spoed, gynaecologie, pediatrie... Naast preventie in de wijken en voldoende huisartsen, zijn buurtziekenhuizen essentieel om zo snel mogelijk de juiste zorg aan patiënten te geven. Elke hulpverlener zal het belang van samenwerking in de zorg beamen. Lokale buurtziekenhuizen zijn hierin een opportuniteit in plaats van een kostenpost.
De dreigende sluiting van kleinere ziekenhuizen ’s nachts is een gevaarlijk signaal. Het is geen kwestie van efficiënter werken, maar van besparen ten koste van patiënten en personeel.
De opgelegde besparingen zijn geen voldongen feit. Het is een politieke keuze om terug te investeren in onze ziekenhuizen. Het is meer dan tijd om die duidelijke keuze te maken voor toegankelijke en betaalbare zorg.
Bronnen
• Help! Waarom sluit mijn ziekenhuis? | Geneeskunde voor het volk
