“Wat we geleerd hebben na tien dagen testen in rusthuizen”

Er gaat geen dag voorbij of we horen verhalen over de schrijnende situatie in onze rusthuizen: zorgverleners die onvoldoende materiaal hebben, bewoners die een na een ziek worden, zorgpersoneel dat overwerkt is, de angst om ziek te worden en anderen te besmetten... Voor Geneeskunde voor het Volk is het duidelijk: de rusthuizen zijn de plaats waar we nu moeten zijn als zorgverlener. We moeten er alles aan doen om het virus in de rusthuizen achteruit te dringen en daarvoor moeten we weten waar het virus zit. Door te testen dus.

De voorbije weken waren er onvoldoende tests, werden de beschikbare testkits gedropt zonder juiste handleiding, moesten de rusthuizen dat helemaal zelf zien te organiseren … De chaos op het terrein is groot. Omdat de overheid het niet georganiseerd krijgt, trokken we met een ploeg van Geneeskunde voor het Volk op 7 april maar zelf naar rusthuis Zilverbos in Zelzate om daar alle bewoners en personeel te testen. Die ervaring leerde dat zo’n rusthuis testen een hele logistieke en medische operatie is: personeel, materiaal, protocollen om de testen op een veilige manier te kunnen afnemen, hoe omgaan met de resultaten achteraf… Een hele organisatie dus waarvoor je voldoende personeel, kennis en materiaal nodig hebt.  

We wilden onze medische teams en kennis verder inzetten om ook andere woonzorgcentra te helpen: uitleg geven, testen afnemen, morele ondersteuning en concrete hulp bij de verzorging van de bewoners nadien. Tien dagen op het terrein in de verschillende regio’s van het land heeft ons heel veel geleerd...   

Eén ding is zeker: iedereen op het terrein doet zijn uiterste best. Zorgkundigen, artsen, keukenpersoneel, poetshulpen, vrijwilligers hebben allemaal een enorme motivatie om dit virus aan te pakken. Ook ngo’s zoals Artsen Zonder Grenzen en het Rode Kruis, en vzw’s zoals de Fédération des Maisons Médicales doen er alles aan om de situatie in goede banen te leiden. 

De vechtlust en de inzet van al die mensen op het terrein staan in schril contrast met onze vele regeringen en ministers die in gebreke blijven. Hun gebrek aan daadkracht veroorzaakt chaos en verwarring op het terrein, een rijk land als België onwaardig. Een overzicht.

Nood aan een eengemaakt commando

Er is geen centrale leiding vanuit de overheid. De bevoegde ministers De Backer, Beke en Morreale beweren dat er ondertussen tientallen duizenden testen worden voorzien en uitgerold in de woonzorgcentra over het hele land. In de media horen we dat taskforces als paddenstoelen uit de grond schieten. Op het terrein blijft het echter chaos en verwarring, waardoor er veel te traag gereageerd wordt. 

Met Geneeskunde voor het Volk belden we zelf al proactief rusthuizen op om onze hulp aan te bieden. Zo konden we gaan helpen bij verschillende testings. Maar het zou toch veel efficiënter zijn als de overheid centraal voldoende personeel stuurt daar waar testen worden toegestuurd? 

Zorgverleners op het terrein worden aan hun lot overgelaten en moeten het allemaal maar zelf uitzoeken. Zo contacteerde een CRA (coördinerend en raadgevend arts, verantwoordelijk voor een rusthuis) ons om hulp te vragen: hij had om 16.00 u. testen toegestuurd gekregen met de boodschap dat ze de volgende dag om 11.00 u. weer zouden worden opgepikt. “Hoe moet ik in godsnaam op die tijd mijn honderd bewoners en personeel getest krijgen?” vroeg hij zich terecht af.  

De nodige hulp moet van andere huisartsen komen: de Vlaamse overheid schreef alle huisartsenkringen aan “om te helpen bij deze logistieke operatie”. Als we als artsen daarop zelf het agentschap contacteren om te vragen waar we concreet kunnen helpen is de boodschap: “Contacteer maar een rusthuis in de buurt of er daar hulp nodig is.” In Brussel en Wallonië klinkt hetzelfde verhaal. Het zijn dus niet alleen de rusthuizen die totaal niet op de hoogte zijn van wanneer de testen zullen komen, maar de overheid zelf heeft ook helemaal geen planning waar er wanneer nood is aan hulp.   

Zonder de juiste uitleg en de juiste protocollen gebeuren de testen mogelijk niet op een goede en veilige manier. Testen is meer dan een doos afleveren en die de volgende dag weer ophalen. Artsen moeten de testen correct afnemen, zorgverleners moeten het beschermingsmateriaal juist en voldoende gebruiken, anders riskeer je net nieuwe besmettingen te veroorzaken met je testafname. Ook rusthuizen moeten goed weten hoe ze hun personeel en bewoners moeten voorbereiden. Zulke richtlijnen zouden vanuit de overheid moeten komen. Het feit dat iedere organisatie dat nu zelf moet uitzoeken is compleet inefficiënt.

Op die manier is het onmogelijk om de komende twee weken alle rusthuizen te testen. Er is een geplande, centrale aanpak nodig. Er moet een plan zijn welk woonzorgcentrum wanneer wordt getest en de centra moeten daarvan op voorhand op de hoogte zijn. Op de dag van de testing moeten er teams worden voorzien om ze af te nemen en voldoende beschermingsmateriaal. De teams moeten centraal gecoördineerd, opgeleid en samengesteld worden, zodat de beschikbare mensen en de knowhow zo efficiënt mogelijk worden ingezet.

Wij willen helpen!

Veel medisch geschoolde mensen en studenten staan te popelen om te helpen op het terrein, maar de overheid slaagt er niet in ze in te schakelen, terwijl er zoveel noden zijn. Zo zijn er schoolartsen die op de reservelijst van minister Beke staan maar niet worden gecontacteerd, studenten geneeskunde die werkloos thuis zitten omdat de juiste verzekering niet in orde geraakt, stagiair-huisartsen die weinig om handen hebben, maar geen stagepunten mogen verdienen in een woonzorgcentrum, werkstudenten verpleegkunde die van de VDAB niet mogen helpen, ziekenhuisverpleegkundigen die op economische werkloosheid gezet worden… Allemaal vragen ze maar één ding: “laat ons helpen!”

Tao is laatstejaarsstudent geneeskunde. Hij trok deze week met Geneeskunde voor het Volk naar een rusthuis om te testen en informatie te geven. “Wij doen wat de ministers en hun taskforces niet doen: organiseren, samenwerken en aan preventie doen”, vertelt hij. “Blij dat ik me vandaag zinvol kon inzetten. Bovendien leer ik hier zoveel meer bij dan op het krukje naast mijn telefonerende stagemeester.” Hij schoot nadien onmiddellijk in actie om zijn medestudenten te contacteren en te activeren.

Geef ons materiaal (en de juiste handleiding ...)

Omdat er nog steeds een tekort is aan de juiste staafjes voor de staalafnames, wordt er met verschillende soorten staafjes gewerkt. Daarbij is het niet altijd duidelijk voor de artsen welke staafjes voor welke afnames dienen, een keelwisser in de neus gebruiken geeft immers geen betrouwbaar resultaat. Daarvoor moeten er duidelijke en juiste handleidingen bij de testen zitten. 

Nog steeds zijn er in de rusthuizen mondmaskers en schorten tekort. Zeker als er veel bewoners met symptomen zijn, wordt het krap. De richtlijnen om het materiaal te gebruiken zijn nog steeds ingegeven door schaarste. Zo draagt het personeel niet systematisch een masker. Het risico om het virus zo onbewust door te geven aan bewoners is groter zo. Ook is er nog steeds veel vraag naar schorten. Zorgkundigen hebben immers heel dicht contact met bewoners wanneer ze hen wassen en verzorgen. Beschermingsschorten zijn daarbij cruciaal.  

Voor bewoners die zuurstof nodig hebben, zijn er soms onvoldoende zuurstofflessen. Verplegend personeel moet kiezen wie ze zuurstof toedienen en wie niet. Het is de verscheurende keuze tussen de ene persoon behandelen en de andere aan zijn lot overlaten.  

Het tekort aan materiaal was al bij het begin van deze crisis schrijnend. Strategische stocks aanleggen (en ze niet vernietigen!) is iets wat in de toekomst zeker moet gebeuren, maar ook nu kan de overheid veel meer doen. Verplicht bedrijven om hun productielijnen om te bouwen om zelf mondmaskers, teststaafjes en ander materiaal te produceren. Zet speculanten buitenspel door als overheid de invoer van materiaal zelf en exclusief in handen te nemen en stocks van medisch materiaal op te eisen. Ten slotte moet al dat materiaal zo snel mogelijk verdeeld worden op het terrein in functie van de noden.

Wat komt er na het testen?

Testen is één ding, maar eens je weet wie er besmet is en wie niet, moet je ook heel je rusthuis herorganiseren. Ook hier laat de overheid alles op zijn beloop. Het begint al met de resultaten van de testen: wanneer zullen die er zijn en hoe gaan de rusthuizen die krijgen? Vele van de vorige week afgenomen testen zijn nog niet binnen. Nochtans moet je de resultaten zo snel mogelijk hebben om gepast te kunnen reageren. Zeker als er veel mensen positief testen kan het virus zich verder verspreiden vooraleer je de zorg kan herorganiseren. Op die manier worden je testresultaten waardeloos natuurlijk. 

Daarnaast blijft het ook de vraag wat het rusthuis moet doen met de resultaten. Hoe moeten ze het personeelstekort opvangen als vele bewoners besmet blijken? Hoe moeten ze het rusthuis opdelen in een corona en een niet-coronazone? Wie kan hen helpen bij die logistieke operatie? Hoe zorgen ze voor voldoende bescherming nadien? Deze organisatie is niet evident, zeker niet in kleinere rusthuizen. Het organiseren van schakelzorg waarbij de besmette bewoners kunnen worden verzorgd in aparte klinieken kan hier soelaas bieden. Maar ook daar is personeel voor nodig. 

In sommige rusthuizen is al 60% van het personeel afwezig. Ze weten niet hoe ze nog verder het werk rond moeten krijgen. We kwamen in rusthuizen waar één personeelslid voor 30 bewoners moest zorgen. Dat is onmogelijk op een veilige manier. De werkdruk wordt zo hoog dat het beschermingsmateriaal niet goed kan gebruikt worden. Met Geneeskunde voor het Volk sturen we mensen naar de rusthuizen, ook om in de verzorging te helpen, hierbij zoeken we ook verder naar vrijwilligers om mee te doen.  

De rusthuizen zijn naast onze diensten intensieve zorgen hét epicentrum van de strijd tegen het coronavirus. Er moet dus snel bijgestaft worden in onze rusthuizen. Studenten geneeskunde, verpleeg- en zorgkundigen van ziekenhuisafdelingen waar het nu rustiger is, niet-medisch geschoolde vrijwilligers voor meer logistieke taken … allen kunnen ze worden ingezet om in de rusthuizen te gaan helpen. De overheid moet zicht houden op de noden en extra personeel inzetten in functie daarvan.

Het belang van een sterke eerste lijn

Doorheen de ervaringen van de voorbije weken, wordt eens te meer duidelijk hoe een sterke eerste lijn met multidisciplinaire en forfaitaire praktijken, zoals die van Geneeskunde voor het Volk, een grote meerwaarde hebben in de strijd tegen het coronavirus. Onze praktijken zijn goed georganiseerd met verschillende disciplines die elk hun eigen sterktes hebben. Ook het feit dat we niet afhangen van prestaties (een consultatie of een ingreep) voor onze financiering, maakt dat we ons kunnen vrijmaken voor preventie en organisatie van de zorg.

Het is dankzij onze telefoontjes naar alle oudere patiënten dat we al heel snel wisten hoe de situatie in de woonzorgcentra onvoldoende in handen werd genomen. We konden ook heel snel onze groepspraktijken herorganiseren naar deze nieuwe situatie wat tijd en middelen vrijmaakte om die rusthuizen ook effectief te gaan helpen op het terrein. Wij kunnen snel inspelen op noden die er zijn, zonder ons zorgen hoeven te maken over hoe we daarvoor betaald zullen worden. De gewoonte om breed samen te werken met verschillende zorgverleners is ook nu opnieuw een grote troef: dokters helpen testen, onthaalmedewerkers zorgen ervoor dat alle administratie juist loopt, verpleging deelt haar expertise met het zorgpersoneel, psycholoog kan ondersteuning bieden voor wie dat nodig heeft…

Laat deze coronacrisis een kantelmoment zijn voor onze gezondheidszorg. Een sterke eerste lijn die gericht is op preventie en samenwerking en goed ingeplant is in de wijken, is meer dan ooit nodig. En een publieke gezondheidszorg die mensen op de eerste plaats zet in plaats van de winst. Op die manier zijn we veel beter gewapend om de strijd tegen gezondheidsuitdagingen als corona aan te gaan. 

Met Geneeskunde voor het Volk blijven we ons nu alvast verder inzetten om rusthuizen en andere instellingen te ondersteunen en om zoveel mogelijk medisch personeel in te zetten waar nodig. Al wie daarbij wil helpen, kan ons contacteren op hulp@gvhv.be.