Wat is er aan de hand in Cuba?
Cuba verkeert in crisis. De wereldwijde economisch crisis die sinds het uitbreken van Covid-19 woedt, treft het eiland extra hard. Dat komt vooral door de illegale blokkade van de Verenigde Staten, die verhindert dat Cuba op een normale manier handel kan drijven. Dit zorgt voor een tekort aan basisgoederen op het eiland. Een deel van de bevolking wordt wanhopig en her en der breken protesten uit. De westerse grootmachten jutten die protesten op in de hoop een einde te maken aan de Cubaanse revolutie. De Cubanen hebben echter geen nood aan dit soort inmenging, wel aan onze internationale solidariteit.
In 1959 verjoeg de Cubaanse bevolking dictator Batista. Daarmee kwam een einde aan de Amerikaanse overheersing van het eiland en werd Cuba voor het eerst écht onafhankelijk. De zestigste verjaardag van de omverwerping van de dictatuur werd twee jaar geleden gevierd met een referendum over een nieuwe grondwet, die in de maanden voordien door de bevolking zélf werd bijgestuurd via volksvergaderingen.
De actieve deelname van de burgers aan de politiek is een van de meest markante verwezenlijkingen van de Cubaanse Revolutie, net zoals gratis openbare gezondheidszorg, gratis onderwijs, aandacht voor culturele ontplooiing en verregaande internationale solidariteit. Hoewel Cuba nog steeds een ontwikkelingsland is op economisch vlak, kan het land betere welzijnsprestaties voorleggen dan zijn grote buur, de Verenigde Staten van Amerika.
Die optimistische sfeer is vandaag jammer genoeg ver zoek. De coronapandemie treft Cuba hard, vooral op economisch vlak. Voor het eerst in meer dan twintig jaar zijn er protesten tegen het beleid. Vergeleken met antiregeringsbetogingen zoals wij die kennen, gaat het over kleine acties van enkele honderden tot hoogstens een paar duizend mensen. Maar voor Cuba met zijn politieke consensusmodel, is dat ongezien.
In de westerse media werd de situatie meteen geframed als een ‘opstand tegen het regime’. Nochtans kwamen de meeste mensen op straat om hun ongenoegen te uiten over de vele elektricteitspannes, of omdat ze dringend een vaccin tegen corona willen.
De manifestanten zijn ook niet noodzakelijk gekant tegen het unieke Cubaanse socialisme. Op video’s is duidelijk te horen dat sommigen ook ‘Wij zijn revolutionairen!’ scanderen, wat aangeeft dat ze niet zozeer een regimewissel maar wel een oplossing voor hun acute problemen wisselen.
Ten slotte: de tegenbetogingen om de regering en het beleid te steunen brengen telkens veel Cubanen op de been.
De Cubaanse president Miguel Díaz-Canel trok zelf naar de protesten om te luisteren naar de actievoerders. Hij communiceert transparant en zelfkritisch, maar wijst er ook op dat de Cubaanse regering heel beperkt is in haar mogelijkheden. Dat komt door de illegale economische blokkade die de VS rond Cuba heeft gelegd, intussen ook al bijna zestig jaar. El bloqueo, zoals de Cubanen het noemen, is meer dan een embargo, omdat het niet alleen Amerikaanse maar ook buitenlandse banken en bedrijven onder druk zet om geen zaken te doen met Cuba.
Met de blokkade wil de VS verhinderen dat Cuba kan deelnemen aan de internationale handel, zoals elk ander land. Washington staat hiermee volledig geïsoleerd in de internationale gemeenschap. Op 23 juni stemden quasi alle landen van de de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties voor de 29ste (!) keer voor de opheffing van de blokkade. Alleen de VS en Israël stemden tegen.
De situatie is ernstig
Om ondanks de economische blokkade toch goederen te kunnen kopen op de internationale markt, zet het Caraïbische eiland sinds de jaren 1990 sterk in op toerisme. Toeristen betalen in dollars of euro’s, en met die buitenlandse munten kan Cuba voedsel, brandstof en andere producten importeren. De regering is zich al te goed bewust dat dat een fragiel systeem is, en doet al jaren haar best om traag maar gestaag meer voedsel zelf te produceren. Dat proces is echter moeilijk, gezien de blokkade extra streng is voor (landbouw)machines. Bovendien viel enkele jaren geleden de goedkope petroleum vanuit Venezuela weg, mede doordat de VS ook steeds meer economische sancties tegen dat land nemen.
In die context sloeg de coronapandemie in als een bom. Van de ene dag op de andere zakte de toerismesector (10% van de economie) volledig in elkaar. In 2019 ontving Cuba nog 4,2 miljoen toeristen, in 2020 nog maar 1 miljoen, en bijna allemaal vóór de eerste lockdown in maart. Daarmee viel in één klap dus ook de belangrijkste bron van buitenlandse deviezen weg.
Tegelijk deed de coronacrisis de prijs van voedsel op de internationale markt pieken. Tegen mei 2021 was die al met liefst 40% gestegen. Veel Latijns-Amerikaanse landen komen daardoor in de problemen, omdat zij voor hun voedselvoorziening grotendeels afhankelijk zijn van invoer.
Het voorbije jaar is Cuba dan ook vergleden in zijn diepste economische crisis sinds de val van de Sovjet-Unie begin jaren 1990. Voedsel, brandstof en medicijnen zijn schaars doordat er niet genoeg kan worden geïmporteerd. Er zijn lange wachtrijen en soms lege winkels. Om te besparen wordt het tarwemeel voor brood aangelengd met maïsmeel, maar veel burgers klagen dat het brood nu slecht smaakt.
Jong zijn in Cuba vandaag
De huidige generatie jongeren is geboren tijdens één van de moeilijkste economische periodes van het land: de Speciale Periode(*). Ze proberen een zelfstandig leven op te bouwen tijdens een tweede zeer complexe periode: de gezondheids- en economische crisis van de pandemie.
Hoewel elke jongere toegang heeft tot hogere studies, zijn hoogopgeleide, en dan vooral de goedbetaalde, jobs eerder beperkt voorradig. Veel jongeren zoeken actief oplossingen, vaak individueel. Voor een groot deel van hen betekent dit het land verlaten.
De nieuwe mogelijkheden voor privaat ondernemerschap sinds de jaren 2010, en versoepelingen in de blokkade onder VS-president Barack Obama, brachten veel optimisme mee. Er ontstond een divers ontspanningsleven via zelfstandige horecazaken. De artistieke wereld kreeg een impuls onder de vorm van muziekclubs, modemerken, galerijen, printshops, grafisch ontwerpers ...
Maar door de verstrengde blokkade, de crisis in Venezuela en de pandemie lijkt dit optimisme nu een verre droom.
De bredere toegang tot internet via wifi in 2015 bracht nieuwe vormen van maatschappelijk debat en organisatie mee, die zich ook vertaalt in het echte leven. Via Telegramgroepen zijn eigen vormen van media, zoals podcasts, ontstaan. De verbondenheid staat jongeren toe zich te organiseren in autonome sociale projecten, die parallel naast de officiële jongerenorganisaties bestaan. Zo organiseerden jongeren zichzelf om na de verwoestende orkaan Irma in 2019 hulpgoederen te brengen en herstellingen te doen.
Via sociale media spreken jongeren zich uit over ecologische thema’s zoals dierenwelzijn en afval op de stranden. Ook tijdens de pandemie worden oproepen voor concrete hulp gedaan. Maar deze kanalen geven net zozeer vrij spel aan het verspreiden van valse informatie, al dan niet doelbewust gestuurd door de organisaties in de VS die de Cubaanse revolutie willen tegenwerken. Voor veel Cubanen, en vooral voor de ontgoochelde jongeren die zich terdege bewust zijn van de hedendaagse culturele trends in mode, muziek en dans, is het leven van de grote Cubaans-Amerikaanse gemeenschap in Zuid-Florida een belangrijke maatstaf geworden. Via sociale media krijgen ze vaak een verkeerd beeld van de economische mogelijkheden – én moeilijkheden – van migranten in westerse landen.
(*) Dit is de periode net na het instorten van de Sovjet-Unie in 1991. Cuba komt in één klap in een diepe economische crisis terecht en de VS verhardde de blokkade van het eiland. De Cubanen verwijzen naar een ‘Speciale Periode in vredestijd’ omdat het land in een ware oorlogseconomie terechtkwam en moest zien te overleven.
Ook de coronamaatregelen zoals lockdowns en social distancing maken veel Cubanen gek, aangezien zij gewend zijn heel sociaal te leven, op straten en pleinen. Dit buitenleven is geen luxe, maar komt omdat de Cubaanse huizen niet geschikt zijn om met hele families tussen enkele muren te leven. De impact op het mentale welzijn is heel groot.
Bovendien begint er nu ook een gezondheidscrisis te ontstaan. De eerste golf van de pandemie wist Cuba heel goed te doorstaan, beter dan de meeste westerse landen. Cuba stuurde zelfs medische teams naar Italië om bijstand te leveren toen de lokale zorg de coronagolf niet aankon.
Maar het gebrek aan medisch materiaal, zoals vaccinatiespuiten, dreigt alles in de war te sturen. Begin juli maakte de noordelijke provincie Matanzas een bijna-ineenstorting van het zorgsysteem mee. Door energietekorten zijn er dagelijkse elektriciteitsonderbrekingen in woonwijken, om zo de elektriciteitsvoorziening in ziekenhuizen te garanderen. Dat de internationale medische brigade ‘Henry Reeve’ – die normaal enkel ingezet wordt voor internationale noodsituaties – naar Matanzas trok, kwam als een grote schok voor het Cubaanse volk. De uitstekende en gratis gezondheidszorg is een van de meest dierbare verwezenlijkingen van hun revolutie.
De overheid was genoodzaakt om de economische noodtoestand te lijf te gaan en enkele maatregelen te nemen die voor vele Cubanen hun dagelijkse leefsituatie niet gemakkelijker maken. Het systeem van de dubbele munt1 en het rantsoenboekje, waarmee Cubanen aan lage prijzen basisvoeding konden kopen, werden begin 2021 afgeschaft. De prijsstijgingen op veel basisproducten waren te verwachten, maar in zo’n moeilijke periode van pandemie heel moeilijk te verteren. Veel producten zijn enkel nog aan te kopen met buitenlandse valuta, in een poging om zo het geld van Cubaanse families in het buitenland te activeren. Samen met een nettostijging van veel lonen, stegen ook de energie- en voedselprijzen. De extra opbrengsten worden weliswaar geherinvesteerd in publieke diensten, maar op korte termijn blijft dit een harde noot om kraken.
De VS proberen munt te slaan uit de crisis
De strategie achter de VS-blokkade is altijd geweest om de bevolking tot wanhoop te drijven en zo het regime van binnenuit te destabiliseren. De politieke klasse in Washington laat geen enkele gelegenheid onbenut om het leed van de Cubaanse bevolking tot het uiterste te drijven, in de hoop een opstand tegen de regering te ontketenen. Toen begin jaren 1990 de Sovjet-Unie verdween en daarmee ook de belangrijkste handelspartner van Cuba, zakte de Cubaanse economie helemaal in elkaar. De VS reageerden dubbel: enerzijds verstrengde het Amerikaanse parlement de blokkade om de Cubaanse economie nog meer te treffen, anderzijds hielp de Amerikaanse inlichtingendienst CIA terroristische groeperingen om vanuit Miami aanslagen te plegen op Cubaans grondgebied.
De Cubaanse president Miguel Díaz-Canel trok zelf naar de protesten om te luisteren naar de actievoerders.
Het viel dan ook te verwachten dat de vorige VS-president Donald Trump van de coronacrisis misbruik zou maken om de strop rond de Cubaanse nek zo strak mogelijk te trekken. Trump activeerde voor het eerst Titel III van de Helms-Burton Act (de blokkadewet). Die bepaalt dat druk wordt gezet op Europese investeerders om zich terug te trekken uit Cuba. Eerder al voegde Trump Cuba toe aan een dubieuze VS-lijst van ‘landen die het terrorisme steunen’. De bewering dat Cuba terroristen zou steunen is compleet uit te lucht gegrepen, maar het stelde Trump in staat om extra sancties tegen Cuba te nemen.
Trumps opvolger Joe Biden zet voorlopig dezelfde koers voort. Vanuit de VS, zowel vanuit de overheid als vanuit de Cubaanse gemeenschap in Miami, worden Cubanen online aangemoedigd om op straat te komen en te protesteren. Sociale media zijn een relatief nieuw fenomeen in Cuba, aangezien de infrastructuur om iedereen op internet te laten surfen pas in 2018 breed werd uitgerold. Via Facebook, Twitter en WhatsApp worden Cubanen nu massaal bestookt met VS-propaganda. Extreemrechtse accounts op sociale media hebben hashtags als #SOSMatanzas en #SOSCuba gelanceerd, die via bepaalde Cubaanse artiesten ook de Cubaanse jeugd hebben bereikt. De oproepen om te gaan betogen gebruikten die hashtags. Tijdens het presidentschap van Trump zagen we exact dezelfde methode om progressieve regeringen in Nicaragua en Honduras te destabiliseren, zelfs met identiek dezelfde “SOS” hashtags.
Twitteroorlog en fake news
‘Spontane protesten in Cuba’ kopten vele grote media de voorbije dagen. De Spaanse IT-analist Julián Macías Tovar onderzocht de intense sociale mediacampagne van de afgelopen dagen. Ze werd gelanceerd vanuit het buitenland door mensen als de Argentijn Agustín Antonelli, een rechtse politicus die voorheen al de leiding nam van meerdere twitter-operaties tegen linkse politici in Latijns-Amerika. De eerste account die #SOSCuba gebruikte in verband met de Covid-situatie in het land, is in Spanje gevestigd. Op 10 en 11 juli vertrokken van diezelfde account telkens meer dan duizend tweets, met een automatisme van vijf retweets per seconde.
Tovar wijst er in zijn nauwgezet onderzoek op dat er tweets zijn gestuurd om kunstenaars in Cuba en in Miami te laten deelnemen met de hashtag #SOSCuba aan protesten voor de doden veroorzaakt door Covid en het gebrek aan medische middelen. Op deze eerste tweet kwamen meer dan 1.100 reacties. Opvallend is dat die bijna allemaal afkomstig zijn van nieuw aangemaakte accounts, of met een maximale bestaansduur van één jaar. Meer dan 1.500 van de accounts die met de hashtag #SOSCuba aan de operatie deelnamen, werden tussen 10 en 11 juli aangemaakt. Bij de operatie werd intensief gebruikgemaakt van robots, algoritmen en voor de gelegenheid nieuw gecreëerde accounts.
Eén bericht dat honderden keren werd geretweet toont een tienduizendkoppige menigte die zogezegd langs de Malecón, de grote kustboulevard van Havana, trok. Fotocheckers van Reuters achterhaalden dat het in werkelijkheid om een foto – in zwakke resolutie – gaat van een massademonstratie in Alexandrië, Egypte, in februari 2011, tijdens de Arabische Lente. Op ingezoomde fragmenten zijn Egyptische vlaggen te zien …
Zowel president Biden als het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben meteen op de protesten gereageerd met dreigende taal aan het adres van de Cubaanse regering. Verschillende (extreem)rechtse stemmen in Washington roepen zelfs openlijk op tot een militaire interventie. Wie de geschiedenis van het Latijns-Amerikaanse continent kent, beseft al gauw dat dit geen fantasietje is, maar dat je dit best ernstig neemt.
Het Cubaanse volk heeft onze solidariteit nodig
Als VS-president Joe Biden echt bezorgd zou zijn om het Cubaanse volk, zoals hij in zijn reactie beweert, dan zou hij al lang de belangrijkste oorzaak van hun lijden hebben weggenomen: de illegale blokkade tegen Cuba. Dat is al zestig jaar het grootste obstakel voor de economische ontwikkeling van Cuba en de directe oorzaak voor de huidige tekorten. De situatie aangrijpen om de economische crisis tot een politieke crisis op te drijven, is onverantwoord en een flagrante schending van de Cubaanse soevereiniteit. Het is ook niet te vatten hoe straatgeweld een oplossing kan bieden voor de hoge internationale voedselprijzen, of voor het tekort aan medisch materiaal om de pandemie te bestrijden.
De Cubanen hebben altijd uitgeblonken in internationale solidariteit. Vorig jaar nog, in het heetst van de strijd tegen het coronavirus in Noord-Italië, stonden de beroemde Cubaanse medische brigades klaar om het Italiaanse volk te helpen. Vandaag heeft het Cubaanse volk onze solidariteit nodig. De Belgisch-Cubaanse solidariteitsbeweging Cubanismo.be roept op om medisch materiaal aan Cuba te doneren. Via hun website kan je je eigen medisch materiaal schenken of een financiële bijdrage storten.
De VS-blokkade van Cuba in tijden van Covid-19 uitgelegd
Wist je dat 12 uur blokkade aan de Cubaanse overheid even veel kost als een jaar insuline voor alle 64.000 Cubaanse diabetespatiënten? Hoe komt dit?
In de eerste plaats omdat de Amerikaanse blokkade van Cuba niet alleen de handels- en financiële relaties tussen de VS en Cuba betreft. De VS verbiedt ook alle andere derde landen zaken met Cuba te doen. Als ze dat toch doen, lopen ze grote risico’s. Het Office of Foreign Assets Control (OFAC) van het Amerikaanse ministerie van Financiën treedt hard op als het een overtreding vaststelt, zelfs als die onopzettelijk is. En werkelijk bijna alle belangrijke commerciële bedrijven/multinationals hebben aandeelhouders of investeerders uit de VS. Dus het is geen fabeltje: ook banken hier in Europa blokkeren betalingen tussen twee Europese rekeningen als er ook maar ergens ‘Cuba’ in de communicatie staat, zonder ook maar één directe link met het eiland zelf.
De Cubaanse overheid moet de goederen die ze importeert dus veel verder van huis en veel duurder gaan aankopen. Vaak moet ze ook (cash) voorafbetalingen doen, die andere landen niet moeten doen. Dat kost enorm veel extra geld, geld dat zeker vandaag niet genoeg voorhanden is. In sommige sectoren zoals de farma, waar Amerikaanse multinationals domineren, zijn bepaalde hoogstaande producten gewoonweg niet te verkrijgen en moeten de Cubanen het met minderwaardige producten doen. Ook al heeft Cuba een eigen sterk uitgebouwde biofarmasector, het ontbreekt het land aan alle grondstoffen om die continu op grote schaal zelf te produceren.
Onder de Trumpregering werd de blokkade nog eens extra hard aangespannen. Zo werd een onderdeel van de blokkadewetgeving geactiveerd dat voorheen nooit actief was, wegens fundamenteel in strijd met het internationaal recht en met de soevereiniteit van andere landen. Nu worden investeerders uit derde landen die investeren in de Cubaanse toeristische infrastructuur zelfs juridisch bedreigd door nakomelingen van Cubanen die aan het begin van de revolutie geëmigreerd zijn naar de VS, en die nu kunnen claimen dat die Cubaanse eigendommen toch nog van hen zijn.
Trump legde ook het toerisme vanuit de VS – nog voor de pandemie – zo goed als lam, door cruises aan banden te leggen, veel toeristische reislicenties te schrappen, enz. De VS breidde ook de zwarte lijst met Cubaanse overheidsbedrijven uit, zodat de Havana International Bank in London – de instantie voor aankopen in Europa – in het vizier kwam, en zodat Western Union besliste haar 400 kantoren in Cuba te sluiten, etc.
“Geen impact op de situatie van de Cubaanse bevolking, maar enkel op ‘het regime’”, hoor je opeenvolgende VS-regeringen steevast zeggen. Dat klopt totaal niet. In de eerste vijf maanden van 2021 ontving Cuba door de sluiting van Western Union ongeveer 470 miljoen minder aan contante overmakingen dan in dezelfde periode van het voorgaande jaar, een daling van 30,4%. Dat kan tellen, zeker te midden de moeilijke situatie van de pandemie, waar veel jobs in het toerisme wegvallen en het geld van de families overzee heel erg welkom is.
De blokkade heeft ook een invloed op de coronahulp. In maart 2020 verzond Jack Ma, de oprichter van webwinkelgigant Alibaba, medische hulpgoederen naar 24 Latijns-Amerikaanse landen. Het schip met de vracht mocht van VS echter geen goederen en uitrusting naar Cuba brengen. Cuba zag zo een schenking ter waarde van meer dan 1,5 miljoen dollar aan zich voorbijgaan.
In november 2020 weigerde het Amerikaanse ministerie van Transport een verzoek van chartermaatschappijen Skyway Enterprises, Inc. en IBC om humanitaire vrachtvluchten naar Cuba uit te voeren.
Dr Dagmar García Rivera, hoofd dienst Onderzoek van het Finlay Vaccine Instituut getuigt dat het Instituut tussen april 2019 en maart 2020 vijftien transacties heeft verricht met het oog op de invoer van goederen van oorsprong uit de VS via leveranciers uit derde landen. Dit kostte 894.693 dollar. De Cubaanse instelling zou ongeveer 178.938 dollar hebben bespaard indien zij deze operaties met een Amerikaans bedrijf had kunnen uitvoeren. (Dagmar García Rivera is in september te gast op ManiFiesta)
1. In Cuba werden tussen 1994 en 2021 twee munten gebruikt: de Cubaanse peso , gebruikt door Cubanen om de meeste noodzakelijke basisproducten aan te kopen en de CUC, de tegen buitenlandse deviezen inwisselbare munt. Die was min of meer gelijk in waarde aan de euro en werd vooral in de toeristische circuits gebruikt. De bedoeling was dat er zo meer deviezen (harde valuta als dollar, euro) binnenkwamen voor de Cubaanse overheid.
Bekijk The War on Cuba, een documentaire van regisseur Oliver Stone, in drie delen