Wat de dood van Sanda Dia ons leert over de zelfverklaarde Vlaamse elite

Deze opinie verscheen eerder in De Wereld Morgen

Het Leuvense parket heeft een 25-jarige Leuvenaar via snelrecht gedagvaard op verdenking van winkeldiefstal. De man werd, zo blijkt uit het proces verbaal, betrapt in de Carrefour toen hij een blikje frisdrank en kippenvleugeltjes wilde stelen. De man mag het deze septembermaand nog voor de correctionele rechtbank gaan uitleggen. Ondertussen lopen de Reuzegommers die Sanda Dia in 2018 dood folterden – een ander woord bestaat er niet voor het sadistische geweld dat Sanda moest ondergaan – vrij rond. Ze mochten ook gewoon verder blijven studeren. Een taakstraf en een opstel (!) volstonden voor de KU Leuven. Pas toen de publieke opinie ontplofte en studenten betoogden, startte het universiteitsbestuur een nieuwe tuchtprocedure en werd de Reuzegommers alsnog de toegang tot de universiteit ontzegd.

“Ik heb het gevoel dat er een soort klassenjustitie speelt”, zegt de vader van Sanda Dia. “Dat de zonen van advocaten, ondernemers en een rechter zwaarder doorwegen dan de zoon van een arbeider van allochtone afkomst.” Geef de man eens ongelijk. De Raadkamer had vorige week moeten beslissen om de 18 betrokken clubleden naar de rechtbank te verwijzen, maar daar hebben de duurbetaalde advocaten van de fils à papa’s een stokje voor gestoken. De beklaagden vragen ‘bijkomend onderzoek’, en de hele zaak riskeert nu op de lange baan te belanden. Nadat het dossier twintig maanden lang werd doodgezwegen. Nadat diezelfde beklaagden, vlak na de feiten, zoveel mogelijk sporen, foto’s, filmpjes en ander bewijsmateriaal hebben gewist. Dit is geen zoektocht naar de waarheid, dit is een vertragingsmaneuver om de ons-kent-ons-elite te beschermen.

De onderwereld van de bovenwereld

Sanda was de eerste van zijn familie die de kans kreeg om te studeren. Zijn vader werkt als arbeider in de DAF-fabriek en werkte zich elke dag uit de naad om Sanda’s studies te betalen. Sanda wist dat je in onze samenleving niet louter op kwaliteiten en talenten beoordeeld wordt. Je moest de juiste mensen kennen, en de ouders van de Reuzegommers waren advocaat, rechter, gouverneur, bankier en CEO. Sanda zag het elitaire Reuzegom als een manier om hogerop te geraken, getuigen zijn vrienden, een short-cut naar succes. “Hij redeneerde: die mannen hun ouders hebben zotte jobs, ons-kent-ons. Sanda zocht naar connecties, omdat hij wist dat onze maatschappij zo in elkaar zit.”

Misschien is dat wel de kern van het probleem. Dat onze maatschappij zo in elkaar zit. In zijn boek The State in Capitalist Society wijst de Britse marxist Ralph Miliband er – op basis van een uitgebreide studie – op de samenhang tussen de politieke en economische elite die naar dezelfde scholen gaat, dezelfde salons bezoekt, dezelfde belangen verdedigt, zich superieur waant en de rangen sluit voor klootjesvolk. Je zou het de onderwereld van de bovenwereld kunnen noemen.“Omdat Dia de eerlijkheid van de Vlaamse meritocratie betwijfelde, kwam hij in de cynische en bere­kende kringen van de happy few terecht”, schrijft Paul Goossens. “Hoe schaamteloos en opportunistisch die wereld is, drong niet tot hem door. Evenmin kon hij bevatten dat vrienden er nauwelijks meer dan gebruiksvoorwerpen zijn, zeker als ze uit de lagere sociale klassen komen en weinig antennes in hogere kringen hebben. Als ze de eigen carrière hypothekeren of de groep in diskrediet brengen, worden ze meedogenloos gedumpt.”

Geweld en racisme

De dood van Sanda Dia is meer dan “één fatale ontsporing” zoals een bekende bedrijfslobbyist op Twitter betoogde. Dit is geen geïsoleerd incident, maar een accident waiting to happen. Reuzegom kwam al eerder in opspraak nadat een levend biggetje een kogel door de kop kreeg en schachten levende konijntjes moesten slachten. “Het mag geen jaar worden als in een bso-schooltje met een of andere allochtoon”, zo speechte de schachtentemmer die de fatale doop organiseerde bij zijn verkiezing. “Ik wil er geen bruut jaar van maken, maar een gestoord bruut jaar, voor de elite die wij zijn.” Dit hallucinante citaat is exemplarisch voor de diepgewortelde cultuur van vernedering en geweld bij de elitaire studentenclub. MO*journaliste Tine Hens noemt het chronische normvervaging. “Zou het kunnen dat de ouders van de studenten van studentenclub Reuzegom zich in hun rijke Vlaamse wijken lichtjes superieur voelen? Dat ze wat geradicaliseerd zijn in hun elitaire denken?”

Het superioriteitsdenken van de zelfverklaarde “potentiële Vlaamse elite” sluit naadloos aan bij een virulent dedain voor de arbeidersklasse en mensen met migratieroots. “Ik zie niet in waarom het woord racisme weer boven gehaald moet worden”, zegt Sammy Mahdi (CD&V) over de dood van Sanda. Nochtans was Sanda al eerder slachtoffer van racisme bij Reuzegom. Een zaalverantwoordelijke getuigde hoe clubleden Sanda uitscholden voor het “n-woord” en hij na een cantus het lokaal moest schoonmaken omdat hij “als zwarte de witte mensen moest bedienen”. Bij een ander incident werd een dakloze man met Afrikaanse roots vernederd, terwijl de Reuzegommers “Handjes kappen, de Congo is van ons” zongen. Op een inderhaast gewiste gsm-foto vond de politie foto’s waarop Reuzegommers trots poseerden met witte kappen van de Ku Klux Klan. Racisme was een essentieel ingrediënt van de elitaire Reuzegom-cultuur.

Een canon van reactionaire normen en waarden

Studentendopen zijn nu eenmaal een “eeuwenoud gebruik”, sust de kletsende klasse op sociale media, een traditionele “initiatierite”. Maar dit gaat niet over een paar ad fundums in je bloot gat op de Bondgenotenlaan. Dit gaat over machtsmisbruik, vernedering, geweld en een totalitaire cultuur. Hoe gestoord is onze samenleving als comazuipen, seksisme, racisme en pure folterpraktijken het toegangsticket vormen tot de eerste klasse?

Moeten wij dan nog verwonderd zijn als vandaag de dag langdurig zieken worden opgejaagd, als afgedankte arbeiders bij het huisvuil worden gezet, als vluchtelingen op zo weinig mededogen kunnen rekenen? Het misprijzen voor de werkende klasse wordt er in de elitaire studentenclub letterlijk ingeramd, terwijl alcohol de schachten gemakkelijker moet doen wennen aan de cultuur van geweld, vernedering en machtsmisbruik – de canon van waarden en normen die de zelfverklaarde Vlaamse elite blijkbaar noodzakelijk acht om de samenleving te besturen. Professor psychologie Paul Verhaeghe wees er in zijn boek Identiteit al op hoe in onze kapitalistische samenleving specifieke eigenschappen, zoals concurrentie, agressie en arrogantie worden gestimuleerd, terwijl empathie, solidariteit en bescheidenheid net worden afgestraft. Is dat de wereld die wij willen?

Elitaire studentenclubs die jongeren uit de hogere klasse moeten voorbereiden op het echte leven vind je niet alleen in Vlaanderen. Aan de prestigieuze universiteit van Oxford heb je de beruchte Bullingdon Club, met vooraanstaande politici als Boris Johnson en David Cameron in hun rangen. De Club heeft een reputatie van geweld, seksisme en elitarisme. Volgens een van de ex-leden van de Bullingdon Club was geld verbranden voor de ogen van een bedelaar een vast ingrediënt van het inwijdingsritueel. Op de exclusieve champagne-diners van de studentenclub werden prostituees ingehuurd, waarna traditioneel het hele restaurant kort en klein werd geslagen.

In Nederland heb je Vindicat, de oudste studentenclub van het land, waar naast een hele resem ondernemers ook de prinsen van Oranje hun broek hebben gesleten. De elitaire studentenclub staat bekend voor een cultuur van grof seksisme – bangalijstjes inbegrepen, minachting voor het ‘plebs’ en een cultuur van machtsmisbruik en geweld. “Oefenen voor de neoliberale maatschappij waarin de zwakke moet boeten en de sterke moet zegevieren”, noemt Thijs Lijster het in een essay voor de Groene Amsterdammer.

In 1997 drinkt een aspirant-lid van Vindicat een liter jenever, waarop hij een epileptische aanval krijgt, stikt, en overlijdt. In 2017 belandt een student tijdens zijn ontgroening in het ziekenhuis met ernstig hersenletsel, nadat de schachtentemmer urenlang op zijn hoofd had gestaan. Sadisme als eersteklasseticket naar de commanding heights van de samenleving.

Dit nooit meer

De dood van Sanda Dia is geen geïsoleerd drama, maar wijst op een structureel, dieperliggend probleem. De cultuur van geweld, vernedering en machtsmisbruik in elitaire studentenclubs. De structurele normvervaging van de zelfverklaarde Vlaamse elite. De normaliteit van racisme en seksisme in die kringen. De zwijgcultuur van rijkeluiszoontjes die zich ver boven het gewone volk verheven voelen. De straffeloosheid. En wat dat alles ons zegt over de samenleving waarin wij leven.

Dit nooit meer. Sanda verdient gerechtigheid. En wij verdienen een samenleving die niet gebouwd is op concurrentie, machtsmisbruik en misprijzen voor de werkende klasse, maar op diepmenselijke waarden als solidariteit, respect en rechtvaardigheid.