Waar is het liberalisme van de liberalen gebleven?

De Belgische grondwet beschermt de vrije meningsuiting. Wie een geschreven mening publiceert waarin hij oproept tot haat of discriminatie – zogenaamde politieke misdrijven en drukpersmisdrijven – kan enkel voor een volksjury vervolgd worden. Zo staat het in artikel 150 van de grondwet, een erfenis uit 1831.

In die tijd was het Belgische kiesstelsel niet bepaald democratisch, maar de liberalen verdedigden wel de vrijheid van meningsuiting tegen de willekeur van de staat. “Met de geschiedenis van de Franse en Nederlandse overheersing in het achterhoofd wilde men met assisen voor persmisdrijven voorkomen dat dissidenten en opposanten van het regime beoordeeld zouden worden door rechters afkomstig uit datzelfde regime”, legt professor en jurist Jogchum Vrielink uit.

De Belgische grondwet was op dat vlak een van de meest liberale van Europa. Dat is ook de reden waarom in die tijd veel kritische denkers in ons land verbleven. Onder bescherming van dat artikel 150 schreven Karl Marx en Friedrich Engels in Brussel Het Communistisch Manifest en Multatuli het boek Max Havelaar, een striemende kritiek tegen het kolonialisme.

Maar de liberalen van vandaag zijn heel anders dan die van 1831. Tegenwoordig stellen ze alles in het werk om dat artikel 150 te herzien en de assisenjury te schrappen. En ze worden daarin bijgetreden door hun Vivaldi-partners. De liberalen van vandaag willen komaf maken met de democratische bastions die de vrije meningsuiting beschermen. Waar is het liberalisme van de liberalen toch gebleven?

Natuurlijk beweren ze dat hun bedoelingen nobel zijn. Naar aanleiding van de gebeurtenissen in de Verenigde Staten op Capitol Hill en het toenemende probleem van haatboodschappen op het internet wordt het onderwerp brandend actueel. Volgens de regering is die grondwetswijziging nodig om oproepen tot haat en geweld daadwerkelijk te kunnen vervolgen. Minister van Justitie Van Quickenborne zegt dat dat vandaag niet kan omdat een proces met een assisenjury zo’n “omslachtige en dure procedure” is. Zijn partijgenoten Egbert Lachaert, Maggie De Block en Willem-Frederik Schiltz doen daar nog een schepje bovenop: volgens hen is het nodig om “de straffeloosheid” te bestrijden.

Op democratisch vlak begeven zij zich daarmee op glad ijs. Het beste voorbeeld daarvan gaven de liberalen zelf. Partijvoorzitters Georges-Louis Bouchez (MR) en Egbert Lachaert (Open Vld) beschuldigden in een groot interview de PVDA ervan aan te zetten tot “haat tegen de rijken”. Omdat wij voor een vermogensbelasting pleiten. Lachaert stelde dat wij de miljonairs “ontmenselijken”. Hij waagde het zelfs hun lot te vergelijken met dat van de joden in de jaren 1930. Dat is er ver over. Fiscale rechtvaardigheid eisen heeft niets te maken met de “ontmenselijking” van wie ook. Door de eis voor een vermogensbelasting gelijk te stellen met de aanzet tot de wreedheden van het fascisme, minimaliseren ze bovendien die wreedheden en de 60 miljoen slachtoffers van het fascisme.

Deze ongepaste aanval illustreert ook hoe gevaarlijk het voorstel van de Vivaldi-partijen is: het begrip “aanzetten tot haat” kan al snel een héél ruime interpretatie krijgen. Een gevaar dat we trouwens ook terugzien in de plannen van de regering om fake news te bestrijden. In naam van de – noodzakelijke – strijd tegen extreemrechts en haatboodschappen zouden sommigen een echte gedachtenpolitie in het leven willen roepen. Met de ideeën van de liberalen van vandaag, hadden Marx en Multatuli destijds nooit een veilig onderkomen kunnen vinden in België.

Om te garanderen dat geen enkele mening bestraft zou worden, louter omdat ze de machthebbers niet bevalt, werd er toen voor gezorgd dat politieke misdrijven en persmisdrijven voor een assisenjury moeten komen. De enige uitzondering die daar sindsdien op is gemaakt, is voor het aanzetten tot racisme en xenofobie. Die misdrijven kunnen sinds 1999 voor een correctionele rechtbank vervolgd worden, voor één enkele rechter. Je kunt over die keuze discussiëren, maar je kunt er wel van uitgaan dat de definities van racisme en xenofobie relatief duidelijk zijn en dat ze nauwkeurig afgebakend zijn.

De poging van de Vivaldi-ploeg om grondwettelijke rechten af te bouwen is een uitdrukking van het failliet van hun zogezegd beleid tegen racisme en haatspraak. Natuurlijk zijn wij voor een diepgaand en volgehouden antiracismebeleid. Maak van 8 mei, de overwinning op het fascisme, een wettelijke feestdag, bepaal duidelijke antiracistische eindtermen in het onderwijs, zet de aanbevelingen van de conferentie van Durban in de praktijk, versterk organisaties als Unia in de strijd tegen racisme, geef het Fort van Breendonk en de Dossinkazerne de plaats die ze verdienen ... Maar maak ons niet wijs dat een echt beleid tegen racisme en haat kan gevoerd worden door grondwettelijke waarborgen af te schaffen. Vivaldi mag op ons rekenen om de strijd tegen racisme aan te gaan, maar niet om de democratische rechten af te bouwen of de oppositie te muilkorven.

Heel het debat over artikel 150 van de Grondwet toont aan dat we met het vervolgen van strafbare meningen erg voorzichtig moeten omspringen, net zoals de Grondwetgever dat in 1831 gewild heeft. Anders dan de Vivaldi-ploeg laat uitschijnen is haatspraak wel vervolgbaar. Strafbare mondelinge “hate speech” kan voor de correctionele rechtbank komen. Denk maar aan de degoutante seksistische praat van dhr. Hoeyberghs. Drukpersmisdrijven kunnen voor een assisenjury gebracht worden. Dat moet helemaal geen lastig, traag en inefficiënt systeem blijven. We zouden het kunnen moderniseren, ervoor zorgen dat een assisenzaak sneller behandeld wordt, dat één jury tijdens meerdere, elkaar opvolgende zaken kan zetelen. Ook professor Vrielink pleit daarvoor. Natuurlijk zullen daar bepaalde investeringen voor nodig zijn (zeker na de vele jaren van besparingen). Maar het zou een rechtspraak opleveren die democratischer en onafhankelijker is.

Laat mij ten slotte nog iets zeggen over de hypocriete houding van het Vlaams Belang. Extreemrechts heeft een dubbele tong en weegt met twee maten en twee gewichten. In de gemeenteraad van Antwerpen vroeg Vlaams Belang vorige week nog om een actie van RedFox, de jongerenorganisatie van de PVDA, voor de verdediging van het Palestijnse volk, te verbieden. Als de mening hen niet aanstaat, vragen zij het verbod. In de Kamer dienden zij recent opnieuw een wetsvoorstel in om de vakbonden rechtspersoonlijkheid te geven. Zij geven geen moer om de mensenrechten. 

Wat ook opvalt, is dat de N-VA zegt voor het behoud van artikel 150 van de Grondwet te zijn maar in hun programma voor de afschaffing van het Hof van Assisen pleit. Dat is natuurlijk tegenstrijdig. Om nog maar te zwijgen over de totale afwezigheid in hun beleid van een serieus plan om racisme te bestrijden. Het lijkt dat die partij haatspraak helemaal niet meer wil vervolgen. Dat is niet wat wij zeggen.

Gelukkig kan Vivaldi vandaag niet zonder de steun van de PVDA om een grondwetswijziging door te voeren. Maar zoals de zaken er nu voorstaan, zullen ze die niet krijgen. Mochten de liberalen er voor kiezen om de rechtspraak democratischer te maken en onze fundamentele rechten te versterken, dan zullen ze vanzelfsprekend wél op onze steun kunnen rekenen. Want om extreemrechts te bestrijden mogen we de democratische rechten niet inperken, maar moeten we ze integendeel versterken.

Wij zeggen heel duidelijk: ja aan de strijd tegen racisme en haatspraak. Ja aan het moderniseren van assisen. Maar neen, wij zullen niet meewerken aan het wijzigen van artikel 150 van de Grondwet en het aan banden leggen van de vrijheid van meningsuiting. Wij zullen de plannen van Vivaldi om persmisdrijven en politieke misdrijven voor een correctionele rechtbank te behandelen, niet steunen.