Voorraadtekort geneesmiddelen: zo lossen we het op

door Sofie Merckx en Tim Joye

Het tekort aan geneesmiddelen teistert ons land. De voorbije maand waren er 337 geneesmiddelen niet verkrijgbaar. Sommigen minimaliseren het probleem, maar huisartsen, apothekers en patiënten kunnen getuigen dat de impact belangrijk is. Onze gezondheid wordt wel degelijk getroffen. Patiënten met epilepsie vinden geen alternatief voor hun chronische medicatie. Koortswerende middelen voor kinderen worden schaars. De bijkomende werkdruk voor apothekers is enorm. Het wordt tijd om de vraag te stellen of er niet iets structureels schort aan de manier waarop we de ontwikkeling en de productie van medicatie organiseren.

Er zijn verschillende mogelijke verklaringen voor het tekort aan een medicijn. Prijsverschillen met buurlanden is een gekend probleem. Geneesmiddelenleveranciers organiseren een parallelle distributie van medicatie bestemd voor ons land naar apothekers in buurlanden, of omgekeerd. Recent werd geopperd dat het tekort van het vermageringsproduct Ozempic veroorzaakt is door prioritaire leveringen aan de VS en het Midden-Oosten, waar de prijs hoger ligt dan in Europa.

De belangrijkste verklaring voor de recente tekorten ligt vooral bij storingen in de toelevering van actieve bestanddelen. Hoe kan dat gebeuren? Vandaag wordt minstens 66 procent van alle actieve bestanddelen voor onze geneesmiddelen geproduceerd in India en China. In 2000 was dit nog maar 31 procent. Daar komt nog eens bij dat farmaceutische bedrijven hun reservevoorraad fors inkrimpen. Het just in time-principe domineert. Die evolutie maakt de productieketen vandaag heel kwetsbaar. Dan is de voorraad antibiotica natuurlijk snel op in een strenge infectiepiek zoals de voorbije weken.

De verklaringen zijn divers, maar er is wel een gemeenschappelijke rode draad: marktfalen. Door economische logica is winst maken prioritair tegenover leveringszekerheid voor de farma-industrie. Willen en kunnen we dit blijven tolereren in een sector die essentieel is voor onze gezondheid?

Europees initiatief

Overal in Europa gaan stemmen op om het anders aan te pakken. In Frankrijk interpelleerde het “Observatoire de la transparence dans les politiques du médicament” de minister van Gezondheid om snel werk te maken van een industrieel plan dat de productie van geneesmiddelen dichter bij huis brengt. Het Europees Parlement stemde in 2020 een resolutie over geneesmiddelentekorten die opriep om de oprichting van een publiek Europees initiatief voor de productie van geneesmiddelen in het algemeen belang te onderzoeken. In navolging van deze resolutie publiceerde de Italiaanse econoom Massimo Florio in 2021 een rapport dat concreet beschrijft hoe een dergelijk publiek initiatief er zou kunnen uitzien.

Wordt het geen tijd om de optie van zo’n Europees publiek farma-initiatief ernstig te overwegen? Die kan zowel in onderzoek en ontwikkeling als in productie de controle weer meer in handen van de maatschappij leggen.

Wij werkten een concreet voorstel uit: het Europese Salk Instituut. Genoemd naar Jonas Salk, die vijftig jaar geleden de eradicatie van polio mogelijk maakte door zijn uitvinding, het poliovaccin, toegankelijk te maken voor iedereen, zonder patent. We financieren onderzoek en ontwikkeling met publieke middelen waardoor we minder afhankelijk worden van patenten en ook een einde maken aan het probleem van de buitensporige prijzen voor nieuwe medicijnen.

We zouden ook de productie via openbare aanbesteding op Europese schaal kunnen organiseren. Daarbij houden we niet alleen rekening met prijs maar ook met leveringszekerheid. Bedrijven die minder kwetsbare productieketens kunnen voorstellen met meer lokale productie hier bij ons, krijgen een streepje voor.

Productiecapaciteitsmogelijkheden zijn in een land als het onze op zich geen probleem, recent nog kondigde Pfizer extra productiecapaciteit aan voor het covid-vaccin. Via deze weg zouden we opnieuw basismedicatie dichter bij huis kunnen laten maken.

De stockbreuken zijn een probleem voor de volksgezondheid. Het vereist een krachtige politieke aanpak, maar we moeten ook out of the box denken en dit probleem structureel en op lange termijn oplossen.

Met het Europese Salk Instituut lanceren we zo een voorstel dat goed is voor onze sociale zekerheid, onze patiënten, de ontwikkeling van ons wetenschappelijk onderzoek en onze economie.

* Sofie Merckx is fractievoorzitter van de PVDA in het federaal parlement. Tim Joye is expert geneesmiddelen van de PVDA. Beiden zijn huisarts bij Geneeskunde Voor Het Volk.