Vier manieren om druk uit te oefenen op Israël om de oorlog in Gaza te stoppen

Een tijdelijk bestand is goed maar het is hoogstens een pleister op de wonde. Wat we nodig hebben is een volwaardig staakt-het-vuren. Dat zal er enkel komen als we de druk verder opvoeren. Israëlisch oorlogsminister Yoav Gallant heeft al aangekondigd dat hij nog zeker twee maanden van zware offensieven voorziet als de gevechten terug oplaaien.

De Belgische regering en premier De Croo hebben zich uitgesproken voor een permanent staakt-het-vuren. Dat is goed en toont dat de druk van onderuit werkt. Maar de Belgische regering kan zeker veel meer doen om de op handen zijnde genocide in Gaza te voorkomen en te stoppen. Het mag niet bij woorden blijven. Er moeten ook concrete daden volgen. Vandaar dat we de aanklacht van Zuid-Afrika voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag steunen, en vragen dat België dat ook doet. Daarnaast blijven wij vier eisen naar voren schuiven.

1. Breng Netanyahu voor het Internationaal Strafhof

”Zoiets hebben we nog nooit gezien,” zeggen hulpverleners met een lange staat van dienst. Dit is niet te vergelijken met andere recente oorlogen. In Oekraïne maken kinderen 6% uit van de dodelijke slachtoffers, in Syrië was dat 10%. In Gaza zijn 42% van de dodelijke slachtoffers kinderen.¹ Israël doodde op 6 weken tijd in Gaza al meer vrouwen en kinderen dan de Verenigde Staten in Irak in een heel jaar na de inval in 2003. Het aantal burgerdoden evenaart het aantal burgers dat de Verenigde Staten en bondgenoten doodden in Afghanistan in 20 jaar.²

Geen wonder dus dat de roep aanzwelt om de Israëlische eerste minister Netanyahau voor de rechter te brengen. Dat kan, want twintig jaar geleden werd een Internationaal Strafhof opgericht in Den Haag. Intussen zijn er al 116 staten bij aangesloten. De bedoeling is om oorlogsmisdaden, genocide en misdaden tegen de menselijkheid te berechten.³ 

Alleen… net zoals de Verenigde Staten bijvoorbeeld, erkent Israël het Strafhof niet. Maar Palestina doet dat wel en dus, zo vindt het Hof, kan het ook oordelen over misdaden begaan door Israëli's op het grondgebied van Palestina. Bijgevolg werd al sinds 2021 een onderzoek geopend naar misdaden begaan door Israël in Palestina, ondanks het verzet van Israël en de VS.⁴ 

Vorige maand reisde Karim Khan, de openbare aanklager van dat Strafhof, naar de grensovergang tussen Egypte en Gaza en verklaarde er dat de huidige aanvallen opgenomen worden in dat onderzoek. En dus is het best mogelijk dat er effectief een aanhoudingsbevel komt voor premier Netanyahu en andere Israëlische kopstukken. Om dat te realiseren zijn nog twee zaken nodig en daar kan België bij helpen.

Ten eerste zijn er middelen nodig. Zo’n internationaal Strafhof is immers volledig afhankelijk van wat de lidstaten ter beschikking stellen aan geld, middelen, personeel, informatie etc. België beloofde al 5 miljoen euro en dat is een goed begin.

Maar minstens net zo belangrijk als de middelen, is de politieke druk. Hoe snel het Strafhof met klachten aan de slag gaat, hangt grotendeels af van de druk die de lidstaten leveren om prioriteit te geven aan de zaak. Er is zelfs een formele procedure voor: lidstaten kunnen een bepaalde zaak ‘verwijzen’ om het onderzoek prioriteit te geven en eventueel tot een aanhoudingsbevel over te gaan. Begin november deden vijf landen dat: Bolivia, Zuid-Afrika, Bangladesh, de Comoren en Djibouti. Maar dat is zeker niet genoeg. En tot nu toe sleept het Strafhof met de voeten om echt in actie te komen tegen Netanyahu en zijn regering.

Vergelijk dat met wat er gebeurde toen Rusland Oekraïne binnenviel. Twee dagen later waren er al 39 landen die zo’n verwijzing indienden in Den Haag. Daar was ook België bij, net als de meeste andere West-Europese landen. De aanklager van het Strafhof ging toen natuurlijk spoorslags aan de slag om de aanklacht tegen de Russische president Poetin op te stellen. Een jaar later lag er dan ook een aanhoudingsbevel klaar. 

Nochtans zijn er meer dan genoeg redenen om ook Netanyahu voor het Internationaal Strafhof te berechten. Verschillende mensenrechtenorganisaties hebben dat al gedocumenteerd. De mensenrechtenexperten van de Verenigde Naties spreken over een “genocide in wording”.⁵ Daarbij verwijzen ze naar de uitspraken van verschillende Israëlische regeringsleden die erop wijzen dat men effectief het Palestijnse volk wil uitroeien en naar het gebruik van uiterst krachtige wapens die zonder onderscheid de infrastructuur van Gaza vernietigen en duizenden levens eisten. Waar wacht België dan op om zijn volle gewicht te zetten achter deze eis?

2. Schort het Associatieverdrag tussen de Europese Unie en Israël op

Israël speelt Europees voetbal, Israël doet mee aan het Eurovisiesongfestival … dat wist je wel. Maar wist je dat Europa het land ook beschouwt als een bevoorrechte partner die een voorkeursbehandeling verdient? Dat wordt geformaliseerd in een Associatieverdrag tussen Israël en de Europese Unie dat van kracht werd in 2000⁶, hoewel Israël op dat moment al tientallen keren was veroordeeld in resoluties van de Verenigde Naties.

Het Associatieverdrag is een raamakkoord dat Israël bepaalde privileges geeft die andere landen niet hebben en die gespecificeerd worden in verschillende andere akkoorden.⁷ Zo is er een akkoord over een vrijhandelszone zodat verschillende producten en diensten uit Israël gemakkelijk en goedkoop op de Europese markt kunnen verkocht worden. Het gaat om hoogtechnologische producten zoals software, maar ook geneesmiddelen, fruit en groenten, diamanten en militair materieel. Voor Israël is Europa trouwens de belangrijkste handelspartner. 

Er is een akkoord dat ervoor zorgt dat farmaceutische producten die goedgekeurd zijn voor Israël, ook meteen goedgekeurd worden op onze markt. Dat geeft natuurlijk een groot voordeel aan een Israëlisch bedrijf als Teva, dat generische medicijnen op de markt brengt. Zij moeten hun medicijnen niet meer laten testen en certificeren alvorens ze op de Europese markt verkocht kunnen worden terwijl een concurrent uit India of China dat wel moet doen.

Er is ook een ‘open skies’-verdrag zodat luchtvaartmaatschappijen uit Israël gemakkelijk toegang hebben tot het Europese luchtruim en de Europese luchthavens. In de praktijk gaat het dan vooral over de nationale luchtvaartmaatschappij El Al die in Europa eigenlijk bijna dezelfde rechten heeft als een Europese maatschappij.

Als klap op de vuurpijl krijgt Israël ook toegang tot allerlei Europese onderzoeksfondsen. Israëlische bedrijven en onderzoeksinstellingen hebben evenveel recht op die subsidies als hun Europese collega’s. Dat verklaart ook waarom Europese universiteiten zo graag samenwerken met Israëlische bedrijven en onderzoekscentra.

Israël is niet het enige land waar Europa zo’n Associatieverdrag mee heeft. Er zijn nog een aantal landen rond de Middellandse Zee waarmee Europa zo’n verdrag heeft afgesloten zoals Marokko, Tunesië, Algerije, Egypte en Libanon. De Europese Unie kadert dit in de politiek van ‘Europees nabuurschap’.

Het akkoord met Israël is wel zeer uitgebreid en geeft ook privileges die andere landen niet hebben. Er zijn niet zoveel landen waarmee Europa een akkoord voor wederzijds certificering heeft, zoals dat rond de farmaceutische producten. En er zijn niet veel landen die toegang krijgen tot Europese onderzoeksbudgetten Het zou dan toch logisch moeten zijn om in de eerste plaats die privileges weg te nemen als strafmaatregel? 

Sterker nog, het Associatieverdrag stelt zelfs uitdrukkelijk (artikel 79) dat Europa het verdrag kan opschorten als Israël niet aan zijn verplichtingen voldoet. En volgens artikel 2 is het respect voor de mensenrechten nu net een principe waar alle voorschriften van het akkoord op gebaseerd moeten zijn. En toch heeft onze regering nog geen actie ondernomen om dit Europees akkoord ook effectief op te schorten.

Dat het Associatieverdrag enkel op Europees niveau kan opgeschort worden, mag ons niet weerhouden om de eis op de agenda te zetten. Integendeel, België zit nu juist in een ideale positie aangezien het van januari tot juni 2024 het voorzitterschap van de Europese Raad opneemt.

De opschorting van het Associatieverdrag wordt trouwens al jaren gevraagd door Palestijnse en Europese ngo’s en vakbonden.⁸ De Speciale Rapporteur van de Verenigde Naties voor de mensenrechten in Israël en Palestina heeft al drie jaar geleden aangeraden dat Europa moet overwegen om het verdrag op te schorten.⁹

3. Voer een militair embargo tegen Israël in

Israël heeft een van de machtigste legers van de wereld. Het land spendeerde vorig jaar 23,4 miljard dollar aan wapens en het leger. Daarmee komt het op nummer 15 in de lijst van de landen die het meest uitgeven aan wapentuig. In vergelijking met de grootte van hun economie staan ze met bijna 5% van het bruto binnenlands product zelfs nog boven de Verenigde Staten en moeten ze enkel de golfstaten en Oekraïne laten voorgaan.¹⁰

Het land heeft zelf een grote militaire industrie die nauw verweven is met de staat. De lokale wapenproductie is voor het overgrote deel in handen van zes bedrijven, waarvan de helft staatsbedrijven. Men spreekt zelfs over een permanente oorlogsindustrie. Hoewel de productie in de eerste plaats werd opgezet om het eigen leger te bevoorraden, wordt 70% van de productie uitgevoerd.¹¹ Toch voert het land ook wapens, of onderdelen daarvan, in – vooral uit de Verenigde Staten en Duitsland.

Ons land speelt daar ook een rol bij. Volgens de ngo Vredesactie maken de vliegtuigen van de Israëlische maatschappij El Al die pendelen tussen de Verenigde Staten en Israël een tussenstop in België om bij te tanken. De lading van die vluchten bevat regelmatig militaire goederen. Hetzelfde zien we in de haven van Antwerpen. Daar passeren wekelijks schepen van de Israëlische rederij ZIM, die een contract heeft voor militaire logistiek met de Israëlische overheid. Ook op die schepen bleek in het verleden regelmatig een militaire lading te zitten.¹²

Overal ter wereld hebben transportvakbonden zich al uitgesproken tegen de doorvoer van wapens naar Israël. Arbeiders willen gewoon niet medeplichtig zijn aan oorlogsmisdaden. Groot gelijk hebben ze. Internationale ngo’s en mensenrechtenorganisatie pleiten al jaren voor een militair embargo tegen Israël.

Dat is niet zo vreemd. Zuid-Afrika was indertijd ook een apartheidsstaat. In 1977 legde de Verenigde Naties toen zelfs een wapenembargo op aan alle andere lidstaten. De Veiligheidsraad beval hen om te stoppen met “elke levering aan Zuid-Afrika van wapens en alle soorten aanverwant materieel, waaronder de verkoop of overdracht van wapens en munitie, militaire voertuigen en militaire uitrusting, paramilitaire politie-uitrusting en reserveonderdelen voor voornoemde uitrusting.”¹³

Zelfs al is de Verenigde Naties nog lang zo ver niet, dan kan België daar als land ook wat aan doen. Voor de doorvoer van oorlogswapens en -munitie is immers een federale transportvergunning nodig. Artikel 6 van VN-Wapenhandelsverdrag stelt dat staten geen overdracht van wapens mogen toelaten als die gebruikt worden voor oorlogsmisdaden en aanvallen gericht tegen burgers. Ons land heeft dus genoeg redenen om die vergunningen vanaf nu te blokkeren van zodra Israël de bestemming is.

Toen Peter Mertens op 23 november 2023 in De Kamer daarover minister Pierre-Yves Dermagne ondervroeg, antwoordde de minister van Economie ontwijkend.¹⁴ Enerzijds bevestigde hij dat zijn ministerie vergunningen afleverde voor de doorvoer van munitie in ons land. Zijn ministerie is immers bevoegd voor de stockage en het transport ervan op ons grondgebied. Maar anderzijds zegde hij ook dat de gewesten bevoegd zijn voor de uiteindelijke uitvoer ervan naar Israël. Kortom, eigenlijk zijn zowel de federale overheid als de gewesten bevoegd. Maar het volstaat dat de federale regering het transport weigert van munitie die bestemd is voor Israël om die handel volledig te verbieden. Toen Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel, was dat allemaal geen probleem en was er binnen de kortste keren een militair embargo actief.

Een tweede vorm van militair embargo betreft het onderzoek en ontwikkeling. Verschillende van onze universiteiten zijn betrokken bij dergelijke onderzoeksprogramma’s met Israëlische partners, dikwijls met Europese subsidies. De website www.stopwapenhandel.org heeft die allemaal opgelijst. Die programma’s moeten stopgezet worden.¹⁵ Academici en studentenorganisaties, waaronder Comac, voeren daar al actie voor in hun universiteit.¹⁶ De bevoegde ministers kunnen zeker ook initiatieven nemen om die programma’s op te schorten.

Dan zijn er ook de grote Israëlische wapenproducenten als Elbit Systems en Israel Aerospace Industries (IAI) die in ons land filialen, onderaannemers of partners hebben. Een groep jongeren voerde deze maand nog actie voor de poorten van OIP, een bedrijf in Oudenaarde dat eigendom is van de Elbit-groep. OIP maakt onder andere nachtkijkers en rust er machinegeweren mee uit.¹⁷ Een ander voorbeeld is Belgium Advanced Technology Systems (BATS) dat elektronica ontwikkelt voor de detectie van drones in samenwerking met IAI.¹⁸ 

De Belgische overheid moet ook bekijken welke maatregelen ze kan nemen om ervoor te zorgen dat Belgische bedrijven als OIP niet bijdragen aan de oorlogsmisdaden in Palestina. Dat geldt dan niet enkel voor filialen van Israëlische bedrijven zoals OIP maar bij uitbreiding voor alle Belgische bedrijven die materiaal of technologie maken voor militair gebruik.

4. Roep de Belgische ambassadeur terug uit Israël

Landen onderhouden diplomatieke betrekkingen met elkaar via ambassades. Dat wordt ook allemaal geregeld via internationale overeenkomsten. En eigenlijk is dat maar goed ook dat die communicatiekanalen en afspraken er zijn, zelfs tussen strijdende partijen. Hoe zou het bijvoorbeeld anders mogelijk zijn om te onderhandelen over het uitwisselen van gevangenen of om vredesonderhandelingen voor te bereiden?

De diplomatieke relaties verbreken is dan ook een verregaande maatregel. Slechts twee landen, Bolivia en Belize, hebben inmiddels hun relaties met Israël verbroken. Maar onze regering moet lang niet zo ver gaan. In de diplomatieke geplogenheden zijn er andere manieren om ongenoegen te uiten. Een eerste stap is dan dikwijls om de ambassadeur terug te roepen. Dat is een sterk signaal, maar zonder meteen alle bruggen op te blazen. Chili, Colombia, Honduras, Bahrein, Jordanië, Turkije, Tsjaad, en Zuid Afrika hebben hun ambassadeur uit Tel Aviv teruggeroepen. Er is geen enkele reden waarom ons land dat voorbeeld niet zou volgen.

Toen onze eerste minister De Croo en zijn Spaanse collega, onder druk van de publieke opinie, hadden opgeroepen voor een staakt-het-vuren en om minstens het internationaal oorlogsrecht na te leven, riep de Israëlische regering de ambassadeurs van ons land en van Spanje op het matje. De wereld op zijn kop dus. Maar de Spaanse premier had toen wel de durf om ook de Israëlische ambassadeur in Madrid te ontbieden, terwijl De Croo het voorzichtig hield bij een uitnodiging voor een koffie. Ook op het diplomatieke toneel kan ons land dus best nog wel een tandje bijsteken.
 

1 https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/nov/22/gaza-children-death-toll-israel-hamas

2 https://www.nytimes.com/2023/11/25/world/middleeast/israel-gaza-death-toll.html

3 https://www.icc-cpi.int/

4 https://www.lawfaremedia.org/article/where-does-the-icc-palestine-investigation-stand

5 https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/11/gaza-un-experts-call-international-community-prevent-genocide-against

6 https://embassies.gov.il/eu/IsraelEU/Associationagreement/Pages/Departments.aspx

7 https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/israel_en

8 https://palcivilsociety.com/post/letter-to-eu-leaders-cancel-the-eu-israel-association; https://www.eccpalestine.org/a-european-call-to-suspen-the-eu-israel-association-agreement/; https://bdsmovement.net/news/european-federation-public-services-unions-calls-suspend-eu-israel-association-agreement

9 https://www.ohchr.org/en/statements/2020/06/statement-special-rapporteur-human-rights-situation-palestinian-territory

10 https://www.sipri.org/sites/default/files/2023-04/2304_fs_milex_2022.pdf

11 https://ideasforpeace.org/wp-content/uploads/2020/06/israel.pdf

12 https://www.vredesactie.be/de-doorvoer-van-militair-materiaal-naar-israel-maakt-ons-land-meer-dan-ooit-medeplichtig-aan

13 https://www.sipri.org/databases/embargoes/un_arms_embargoes/south_africa/un-arms-embargo-on-south-africa

14 https://www.lachambre.be/doc/PCRI/pdf/55/ip272.pdf

15 https://stopwapenhandel.org/belgium/

16 https://www.standaard.be/cnt/dmf20231120_97761982

17 https://www.oip.be/2020/01/09/oip-sensor-systems-telefunken-racoms-awarded-fpsa-contract/

18 https://www.thenationalnews.com/business/aviation/uae-s-edge-to-collaborate-with-israel-on-advanced-counter-unmanned-aircraft-system-1.1182329