Trump en Europa in de wereld van 2025

In de Verenigde Staten is Trump verkozen tot nieuwe president, met amper 1,3 procent meer stemmen dan Kamala Harris. Het probleem met het kiessysteem in de Verenigde Staten is dat als je één groep kapitalisten straft, je alleen maar opgescheept zit met een andere groep kapitalisten, en dat op vele vlakken het verschil amper merkbaar is. Zeker is dat  de Democraten fors hebben verloren en zich in een crisis bevinden. 

Met de verkiezing van Trump komt de meest reactionaire vleugel van het kapitaal in het Witte Huis. Het heeft er alle schijn van dat Trump de lessen uit zijn eerste periode heeft geleerd en een programma voorbereid om de administratie volledig te zuiveren. Dat wordt een opdracht voor de miljardairs Elon Musk en Vivek Ramaswamy. Die krijgen een aantal cruciale sleutels in handen. Zo kunnen zij een nieuwe reeks fiscale cadeaus toekennen aan de miljardairsklasse in de Verenigde Staten, maar ook heel veel regelgeving verder ontmantelen. 

De Trumpisten willen de strijd met China centraal zetten en in essentie reageren via zeker drie assen. De eerste as is de oorlog tegen de werkende bevolking in de VS zelf. Met Elon Musk komt de ultimate anti-union person in de regering. Die dreigt de vakbondsrechten in de publieke sector verder uit te hollen. Ondertussen kondigde Trump aan dat hij van plan is om tarieven van 25 procent te heffen op alle Amerikaanse import uit Canada en Mexico, en een extra 10 procent op Chinese goederen. Het is koffiedik kijken of dat echt zal gebeuren, maar zeker is dat zoiets de consumentenprijzen in de Verenigde Staten fors zou verhogen. Trump voerde een campagne als “vriend van de arbeidersklasse” en een campagne tegen inflatie, maar zijn beleid kondigt het tegendeel aan.

Een tweede as van Trump is de toenemende oorlogsvoorbereiding tegen China, zowel economisch als militair. Maar ook een nog agressievere politiek tegen Cuba en Venezuela, en tegen Iran. En een onvoorwaardelijke steun voor de meest extreemrechtse zionisten in Israël. Trump deed zich voor als een “president van de vrede”, maar het kabinet dat hij samenstelt is een kabinet dat de oorlogen van de Verenigde Staten zal intensifiëren.

De derde as die zich aftekent is een oorlog tegen de arbeidsmigranten in eigen land. Er wordt gewag gemaakt van de grootste deportatiecampagne ooit. Dat zal problemen opleveren in landbouw, de bouwsector en de horeca, en wellicht ook de prijzen doen stijgen. Even belangrijk is dat het racisme moet dienen als grootscheeps zondebok-mechanisme, om de andere maatregelen te kunnen doorduwen. Verdeel en heers, noemt zoiets, ten koste van elementaire mensenrechten.  

Er zal veel continuïteit zijn tussen Biden en Trump

Een halve eeuw geleden, in 1973 wilde Henri Kissinger het op een akkoordje gooien met China om samen een front te vormen tegen de Sovjet-Unie. Vandaag hebben president Trump en vice-president JD Vance aangegeven een reversed Kissinger te willen. Dat wil zeggen: ze willen een zeker akkoord met Rusland afsluiten om China te isoleren. Het is lang niet zeker of dat lukt. Ten eerste omdat de handel tussen China en Rusland ondertussen sterk is toegenomen. Ten tweede omdat een en ander ook afhangt van de proxy-oorlog tussen de VS en Rusland in Oekraïne.

Dat Trump mogelijk een onderhandeld einde van de oorlog met Oekraïne wil, betekent niet dat hij niet zou willen dat de Navo de oorlog wint. De administratie Trump is helemaal niet anti-Navo, zoals bepaalde democraten in de VS en in Europa beweren. Trump wil dat de Europeanen minstens 3 procent van hun binnenlands product betalen voor de Navo. Dat zal ten koste gaan van de sociale uitgaven in de Europese landen.

Er is geen “kwalitatief” verschil tussen de nieuwe administratie Trump en de administratie Biden. Net zo min als dat er was tussen Trump I en Obama. “Onze tegenstanders denken dat ze de vorige administratie tegen de nieuwe kunnen uitspelen. Ze hebben het mis. We zijn handschoen en hand, we zijn één team”, zegt de nieuwe nationale veiligheidsadviseur Mike Wallace. Er zal veel continuïteit zijn, zeker in het buitenlandbeleid. Het gaat om hetzelfde imperium, dezelfde imperialistische strategie, en hetzelfde militair-industrieel complex.

Het Trumpisme als reactie op de volksbeweging

In Europa wordt vaak gedacht dat er in de Verenigde Staten geen tegenbeweging is. Niets is minder waar. De afgelopen tien jaar werden net gekenmerkt door een opleving van volksbewegingen in de Verenigde Staten: de vakbondsbeweging, de Black Lives Matter beweging, de One Million Womans’ March, de grote pro-Palestina-beweging, noem maar op.

Men moet het aan de macht komen van Trump ook net begrijpen als een reactie op die bewegingen. Trump is mede aan de macht gebracht om het protest in de Verenigde Staten aan banden te leggen. Dat staat met bijna zoveel woorden in het Project 2025 dat door de rechtse Heritage Foundation werd uitgewerkt. Voor de inauguratie van Trump, op 20 januari 2025 in Washington zijn nu al grote tegenbetogingen aangekondigd in meer dan honderd steden in de Verenigde Staten. Die beweging kan op onze steun rekenen.

Duitsland in het sukkelstraatje van de recessie

Ondertussen is Europa verder in een crisis gesukkeld. Bijna geen enkele economie van de Eurozone groeit met meer dan één procent per jaar. Het gemiddelde bedraagt amper 0,3 procent. 

De grootste economie van Europa, Duitsland, zit al twee jaar in het sukkelstraatje van een recessie, en bevindt zich nu ook in een politieke crisis. De nieuwe verkiezingen van februari moeten duidelijkheid geven of bijvoorbeeld Merz van de CDU in staat is op te staan als leider van een Duitse bourgeoisie. Maar niets lijkt dat aan te geven.

Het probleem zit zowel bij de buitenlandse als de binnenlandse vraag. De Duitse export stagneert sinds eind 2022. Er is enerzijds de afnemende vraag vanuit China, de grootste handelspartner van Duitsland. En anderzijds het nieuw protectionistisch beleid in de Verenigde Staten. Als Trump zijn importtarieven nog verder verhoogt, zal dat gevolgen voor Europa hebben. De dalende vraag schaadt niet alleen de grote Duitse fabrieken, maar ook alle leveranciers in de toeleveringsketens in Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Polen. De binnenlandse vraag zit op haar laagste niveau sinds 2010.  Op het gebied van de particuliere consumptie blijven de uitgaven ruim twee procent onder het niveau van vóór de crisis.

Met zowel een stagnerende buitenlandse als binnenlandse vraag, zit Duitsland tussen hamer en aambeeld. Bovendien opereren de Duitsers met de handen op de rug door de sancties tegen Rusland. De investeringen van bedrijven liggen nog steeds onder het niveau van 2019. Door aanhoudende onzekerheid en hoge kosten voor energie, arbeid en kapitaal stellen bedrijven hun investeringsbeslissingen uit. De activiteit van de chemische industrie op Duitse bodem is in twee jaar tijd met 20 procent gedaald. Ook buitenlandse orders bieden weinig hoop. 

Frankrijk in de impasse

De tweede economie van Europa, Frankrijk, zit politiek compleet in de impasse. De Franse president Macron heeft zich met een minderheidsregering aan de ketens van het extreemrechtse Rassemblement National gelegd. De derde economie, Italië, wordt geleid door extreemrechtse Meloni.

In Frankrijk is de de-industrialisering al veertig jaar aan de gang. De productiesector vertegenwoordigt nog slechts 10 procent van het binnenlands product. Kernenergie is een relatief voordeel voor Frankrijk, omdat de stijging van de energieprijzen de Franse industrie minder heeft getroffen dan die van andere Europese landen. Maar de Franse industrie blijft in zwaar weer verkeren. Op nationaal niveau worden volgens de CGT 150.000 banen direct bedreigd. In heel Frankrijk zijn er ondertussen meer dan 180 “industriële reddingsplannen”. 

Frankrijk ziet zichzelf nog steeds als een P-5 staat, een permanent lid van de Veiligheidsraad met eigen kernwapens. Maar ondertussen heeft het Frans imperialisme in het zand moeten bijten in de Sahel, is de bemiddeling van Macron in Libanon mislukt, en hebben de Fransen een blauwtje opgelopen in de Aukus-affaire, toen de levering van kernonderzeeërs aan Australië uiteindelijk toch nog naar Londen ging. Het enige wat Parijs overblijft, is een claim op het leiderschap van het defensiebeleid van de Europese Unie. 

De toekomst voor de Europese Unie

De tegenstellingen tussen Duitsland en Frankrijk blijven groot: zowel over energie, als over militaire ontwikkeling. Berlijn en Parijs zijn beiden akkoord dat ze de Europese Unie nodig hebben als versterker, maar de belangen ten westen en ten oosten van de Rijn zijn steeds vaker met elkaar in tegenspraak. Vanuit Frans perspectief is de Duitse ommekeer te transatlantisch, en laat het weinig ruimte over voor alternatieven. Dat zal met Friedrich Merz wellicht niet veranderen: hij is fervent anticommunist en overtuigd transatlanticus. De Duitse Bundeswehr bouwt haar eigen basis in Litouwen naar Amerikaans model; terwijl Parijs een eigen proefveld voor Europese troepen bouwt in Roemenië.

Zonder een nieuwe en diepere integratie zal de Unie uit elkaar vallen. Maar over elke stap naar meer integratie bestaan diepe tegenstellingen: over het opzetten van ‘eigen inkomsten” of niet, over het opzetten van Eurobonds om de schuld te spreiden, over tarieven tegen Chinese producten, over de onafhankelijkheid van het Europese defensieproject, enzovoort. 

Wanneer Duitsland en Frankrijk er samen niet in slagen om een gemeenschappelijk Europees antwoord op Trump te formuleren, dan staan andere landen klaar om zelf bilaterale akkoorden met Washington te sluiten. Dat is al het geval met het Verenigd Koninkrijk dat uit de Unie stapte. Maar ook Polen staat klaar. De Polen vormen samen met de Baltische Staten niet alleen de meest anti-communistische, maar ook de meest agressieve pro-VS-macht in de Unie. Het gewicht van Oost-Europa komt ook tot uiting in de nieuwe samenstelling van de Europese Comissie. Onder Pools of Baltisch leiderschap zal een NAVO-Europa nog meer ruimte te krijgen. 

Het is niet onmogelijk dat de as Parijs-Berlijn stilaan verschuift naar een as Berlijn-Warschau-Baltische staten. Met Kallas van Estland op Buitenlandse Zaken en Kubilius van Litouwen op Defensie is onderdanigheid van de nieuwe Europese Commissie aan de Verenigde Staten een stap groter geworden. 

Technologische achterstand

“Niet de overheidssubsidies maar de technologische voorsprong is de reden dat de Europese bedrijven niet tegen de Chinese op kunnen”, weet Sven Agten van de Duitse multinational Rheinzink. Hij heeft gelijk. ArcelorMittal steekt haar miljardenproject voor de vergroening van haar Europese projecten in de koelkast, waaronder het aangekondigde paradepaardje in Gent. ThyssenKrupp kondigde in Duitsland een golf van ontslagen aan, en de hele Europese automotive verkeerd in zwaar weer. 

Er is geen ernstig plan van industrialisering van Europa. Het plan van Draghi botst op de realiteit van een verdeeld Europa, en op  de historische tegenstelling tussen de idee van een federaal Europa enerzijds, en de soevereiniteit van de lidstaten anderzijds. Er is ook geen enkel ernstig plan voor het ontwikkelen van eigen spitstechnologie. De dramatische neergang van de Zweedse batterij-fabrikant Northvolt is een zoveelste klap voor de Europese industrie. De Europese Unie bedelt bij de Chinezen om hier bedrijven te openen en de Chinese technologie te delen. Maar die zullen dat niet doen. Het toont hoezeer de wereld veranderd is.

Socialisme

We bevinden ons in het tijdperk waarbij de economische shift van de wereld gaat naar Azië, en meer bepaald naar China en India. China is een grootmacht in volle ontwikkeling. De Verenigde Staten is een imperium in beginnende neergang, al blijft de VS een militaire, financiële en economische grootmacht. De Europese Unie is de grootmacht die al langer in neergang is. 

De tektonische platen schuiven. Op de schaal van Richter zullen de komende schokken groter zijn dan die we de afgelopen drie decennia hebben gekend. De schokken kunnen alle kanten uitgaan. Dat hangt ook van ons af, en van onze capaciteit om de nieuwe mogelijkheden vast te nemen. Het is aan ons om vertrouwen hebben in de capaciteit van mensen om zich te mobiliseren, zich te organiseren en een socialistisch perspectief te zoeken. Het is aan ons om de werkende klasse te inspireren voor een echt socialistisch perspectief van emancipatie, van vrede en internationale samenwerking. Tegenover de barbarij van dit systeem staat het socialisme.