Transparantie over vaccins is niet het probleem, maar de oplossing

De Europese Commissie en de farmaceutische industrie zijn het er niet mee eens, maar de uitschuiver van staatssecretaris Eva De Bleeker, is een uitstekende zaak. Het valt gewoon niet uit te leggen dat wij betalen voor vaccins, maar de prijs niet mogen kennen. Dat de Europese Commissie zelfs Europese parlementsleden elk inzicht in de miljardencontracten weigert, roept trouwens grote vragen op rond haar verantwoordingsplicht. Heeft de Commissie echt geen enkele rekenschap af te leggen aan de burger? Die vragen worden alleen maar groter nu het Amerikaanse ministerie van gezondheid van haar kant mondjesmaat wél vaccincontracten begint te publiceren, inclusief de prijs.

Maar het gaat om meer dan om transparant bestuur. Transparantie zorgt voor lagere prijzen. Volgens de gelekte prijzen kost het Moderna vaccin een veelvoud van het AstraZeneca vaccin. Ook Pfizer/BioNTech vraagt fors hogere prijzen. Om winst te maken, verduidelijkte hun CEO. Met transparante prijzen kun je als overheid producenten onderling tegen elkaar uitspelen. Het allereerste vaccincontract dat de Commissie sloot, was veruit het goedkoopste. Waarom zou de Europese Commissie de lage prijs van één vaccin niet gebruiken om de prijs van de duurste vaccins naar beneden te onderhandelen? Druk vanuit de publieke opinie voor toegankelijke geneesmiddelen zou haar onderhandelingspositie in ieder geval een boost geven.

De aankoopprijs die Eva De Bleeker tweette is maar een topje van de ijsberg. De totale prijs van het Pfizervaccin is niet de in de tabellen begrootte leveringsprijs van 12 euro, maar wel 15,50 euro, blijkt uit interne documenten van de Commissie. Het AstraZeneca vaccin zou dan weer flink duurder kunnen worden vanaf juli 2021. Voor zowat alle Covid-19 vaccins werden verder ook het onderzoek, de ontwikkeling, de uitbreiding van de productiecapaciteit, het financieel risico, ook deels voor verborgen gebreken, in grote mate met belastinggeld gedekt. Op het moment van de levering betaalt de belastingbetaler dus al voor de derde of vierde keer. De Europese Commissie noemt het openlijk een ‘de-risk’ strategie, het overhevelen van het investeringsrisico van het bedrijf naar de overheid. De farmaceutische industrie is niet alleen één van de meest winstgevende ter wereld. Het is ook één van de industrieën die het meest profijt trekt uit collectieve middelen.

Dat is meteen de echte reden waarom de industrie zich verzet tegen transparantie over prijszetting en kosten van onderzoek en ontwikkeling. Want als blijkt dat de overheid de meeste kosten en risico’s op zich neemt, rijst spontaan de vraag: waarom zou het vaccin aan het eind van de rit dan privé-eigendom moeten worden? Die vraag wordt nog prangender gezien patenten en octrooien de beschikbaarheid van het vaccin beperken en vertragen. Farmabedrijven als Pfizer hebben onvoldoende productiecapaciteit, maar weigeren toch hun technologie te delen met bedrijven uit pakweg Indië of Zuid-Afrika. Westerse landen kochten dan weer snel de wel beschikbare voorraden op. Voor velen in armere landen zou er voor eind 2022 überhaupt geen vaccin beschikbaar zijn, merkte het British Medical Journal op.

Transparantie is geen probleem. Het is de oplossing. Hoe meer transparantie over hoe dit vaccin precies op de markt kwam, hoe sterker het argument om van het vaccin een gemeengoed te maken, vrij van patenten. Zo garanderen we lagere prijzen, vermijden we drie keer te betalen voor hetzelfde vaccin, én kunnen veel meer bedrijven het produceren, wat de beschikbaarheid van het vaccin snel sterk vergroot. Dat de farmaceutische industrie winst wil maken op een nieuwe hydraterende crème, daar kan niemand iets tegen hebben. Maar als er gekozen moet worden tussen winst voor enkelen of bescherming voor allen, moet de keuze duidelijk zijn.