SolidariTeams in Spanje: “Alleen het volk, redt het volk”

Op 12 november keerden Amina en Patricia weer terug naar België, met een hoofd vol herinneringen en het hart vol emotie, na een week in Spanje en een autorit van 24 uur achter de rug. Enkele dagen later vertellen ze honderduit over hun solidariteitsmissie naar de streek in Spanje waar noodweer het leven kostte aan meer dan 200 mensen, en waar de SolidariTeams met schup en aftrekker de modderlagen te lijf gingen om de lokale bevolking weer zicht te geven op iets van een dagelijks leven…

Wat was jullie drijfveer om naar het rampgebied te trekken?

Amina. Toen ik al die hallucinante beelden zagen uit Spanje – de verwoesting, het menselijk leed… – was ik heel hard geraakt. En veel mensen hadden spontaan het gevoel: wij moeten daar gaan helpen. Als er zo'n grote ramp plaatsvindt – waar dan ook – dan komt de menselijke solidariteit meteen op gang, want dit kan iedereen overkomen. 

Patricia. We hadden met de SolidariTeams al wat ervaring opgedaan na de overstromingen in Verviers in de zomer van 2021: helpen opkuisen, eten bedelen, etc. Al snel zagen we dat de hulpverlening in Spanje niet vlot verliep, en dat ginder hetzelfde aan het gebeuren was als in België drie jaar geleden. We wilden onze ervaring inzetten en concrete hulp bieden.

Jullie waren al vrij snel ter plekke. Hoe ging dat?

Amina. Het moest allemaal snel gaan. Op maandagmorgen vatten we het plan op om naar Spanje te gaan en 24 uur later stonden we al met 35 mensen klaar om te vertrekken. Je hebt nauwelijks tijd om erover na te denken.

27 van onze 35 vrijwilligers waren trouwens jongeren. Zij stonden direct klaar om te gaan helpen.

Hoe voelde het om die ramp met eigen ogen te zien?

Patricia. Wat me meteen opviel toen we aankwamen, is dat in de stad Valencia zelf, waar het rijkere deel van de bevolking woont, alles er nog normaal uitzag. Maar eenmaal we de brug overstaken naar de volksbuurten van de voorstad Paiporta, kwamen we in een haast apocalyptisch gebied terecht.

Amina. Dat was heel dubbel. Op voorhand denk je: we gaan daar helemaal in de miserie aankomen: heel veel drama, mensen die alles kwijt zijn… En dat was ook zo, maar we zagen tegelijkertijd ook hoe mensen met zo'n ramp omgaan en vooral de solidariteit die daardoor ontstaat.

Patricia. In Spanje hoor je nu vaak de slogan “solo el pueblo salva el pueblo”, alleen het volk, redt het volk. Dat zegt alles in dat soort situaties.

Amina. Mensen van over heel Spanje kwamen naar het getroffen rampgebied om te helpen. Ondanks het feit dat de overheid zwaar tekortschoot – voor en na de ramp – zie je dat mensen zelf de handen uit de mouwen steken en elkaar helpen.

Patricia. Wijlen dokter Dirk Van Duppen schreef dat de mens, om te overleven als soort, van nature een ‘supersamenwerker’ moest zijn, mensen moeten elkaar helpen om te overleven. Dat gaat in tegen het individualistische idee dat de mens een wolf is voor de andere mens. De manier waarop mensen de solidariteit zelf hebben georganiseerd is daar het beste bewijs van.

Welke getuigenissen of situaties hebben jullie bijzonder geraakt?

Patricia. Een dame, die werkt in een groot logistiek bedrijf, vertelde me dat ze de dag van de overstromingen had besloten om niet naar haar werk te gaan, omdat ze voelde dat het fout kon lopen. Zij werd onmiddellijk ontslagen. Erg, hè. 

Ik zag ook hoe werknemers bezig waren met het opruimen van de bedrijven waar ze werkten – op vraag van hun bazen – terwijl ze nog niet eens hun eigen huis hadden kunnen schoonmaken. Sommigen logeerden bij familie en hadden nog steeds geen idee hoe de toestand in hun woning was.

Jullie zeggen dat de overheid tekortschiet. Op welk vlak? 

Patricia. Op nationaal vlak hadden de weerkundigen wel gewaarschuwd voor de enorm zware regenval, maar de regionale overheid heeft die waarschuwing compleet in de wind geslagen. In Valencia viel op één dag tijd evenveel regen uit de lucht als normaal op anderhalf jaar. De gevolgen waren enorm, maar vermijdbaar. 

Amina. De mensen vertrokken ’s morgens gewoon naar hun werk, niet wetende wat er in de namiddag op hen afkwam. En toen de omvang van de regenval steeds duidelijker werd, bleek dat heel veel mensen van hun werkgever niet naar huis mochten. Stel je voor!

En het straffe is, lokale politici hadden wel een van hun eigen vergaderingen geannuleerd omdat er slecht weer aankwam, maar de gewone mensen moesten gaan werken.

En verliep de hulpverlening na de ramp?

Amina. Die kwam veel te laat op gang: in sommige gebieden was dat pas vier of vijf dagen later. Gelukkig aarzelden al die vrijwilligers minder. Zij waren in geen tijd met meer dan honderdduizend ter plekke. Maar ook zij werden door de overheid niet of slecht aangestuurd.

Patricia. Zo was er een groep van 200 vrijwilligers die zich hadden aangemeld bij de overheid om te helpen. In plaats van hen naar de huizen van de mensen te sturen waar de nood het hoogst was, werden ze naar het winkelcentrum gestuurd om dat op te kuisen. Veel lokale mensen waren daar razend over: in plaats van eerst te zorgen dat de mensen weer veilig kunnen wonen, vond de overheid het belangrijker dat het winkelcentrum zo snel mogelijk weer open kon. 

Er is dus een politieke verantwoordelijkheid...

Amina. Als er zo'n grote crisis gebeurt, dan heb je een overheid nodig die sterk staat en ervoor kan zorgen dat het normale leven weer zo snel mogelijk kan terugkeren. Maar de rechtse regionale regering heeft zwaar bespaard op de openbare diensten, en de bevolking draagt daar nu de gevolgen van.

Patricia. De ziekenhuizen, die al lang te kampen hebben met te weinig middelen, kunnen een ramp van deze omvang niet aan. Een van onze jongeren had modder in zijn oog gekregen en had antibioticadruppels nodig... Onmogelijk om die te vinden. Nochtans is dat iets essentieels. Een ander lid van onze groep had zijn voet en moest uren wachten voordat hij zijn tetanusinjectie kreeg. Dat toont aan hoe onvoorbereid de regering was.

Welk werk hebben jullie daar concreet gedaan?

Patricia. We werden onthaald door de brigadas voluntarias, vrijwilligersbrigades, waar veel verschillende organisaties in vertegenwoordigd zijn. Hun doel was om in de eerste plaats plekken met een sociale functie schoon te maken, zoals scholen en bibliotheken.

Het was belangrijk om al deze plekken opnieuw op te starten waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, met elkaar kunnen praten, troost kunnen vinden en het isolement kunnen doorbreken.

Amina. Het grootste deel van onze tijd waren we actief in en rondom een school, om er zo snel mogelijk voor te zorgen dat die opnieuw toegankelijk werd voor kinderen. We hebben die school opgekuist en ontsmet, modder geruimd…

En we hebben ook de straten er rond opgekuist: vier dagen modder van straat scheppen. Het mooiste moment was toen we opnieuw de straat zelf zagen zoals ze was geweest met de markeringen van de parkeerplaatsen en oversteekplaatsen.

Patricia. In de school hebben we een verdeelpunt van hulpgoederen opgericht, vooral voor geneesmiddelen en eten. Toen we vertrokken hebben de lokale bewoners de organisatie van dat verdeelpunt overgenomen.

Amina. En sommigen van onze groep zijn ook in huizen van mensen gaan helpen.

Hoe was de sfeer binnen jullie SolidariTeam?

Amina. Heel intens. Met veel hoogtes en laagtes, wat normaal is. Gelukkig konden we op elkaar steunen. Er zijn best veel tranen gevloeid. Je maakt zoveel mee samen.

Aan de ene kant word je geconfronteerd met zoveel miserie, maar je voelt ook de kracht van het collectief. Het deed ons goed om na enkele dagen te zien dat ons werk echt wel verandering heeft gebracht. De kinderen kunnen weer naar school, de straten in de buurt zijn vrijgemaakt.

Patricia. En het was indrukwekkend dat er van overal mensen kwamen: uit heel Spanje zelf, maar ook uit Frankrijk en wij uit België. 's Morgens weet je nog niet waar je die dag gaat belanden, maar ineens sta je in iemands keuken of woonkamer modder weg te trekken, samen met twintig andere mensen die je nog nooit in je leven hebt gezien.

Hoe reageerde de lokale bevolking op jullie aanwezigheid?

Amina. Onze aanwezigheid werd enorm geapprecieerd. Je merkt dat iedereen superblij is met alle mensen die komen helpen. Dat is voor veel mensen soms ook wat hen overeind houdt, want zonder hulp komen ze er niet.

Patricia. Tegelijk zijn ze boos op hun overheid, want van die kant kwam er geen gecoördineerde hulp. De mensen zagen dat het niet het leger of de politie is die het eerst aan hun deur staat om te helpen, maar dat het vrijwilligers zijn.

Dit soort extreem weer komt steeds vaker voor. Hoe kijk je daar tegenaan?

Amina. De wetenschap is het er sterk over eens dat dit soort dingen veel vaker voorkomen net door de opwarming van de aarde. Als je ziet wat nu in Valencia gebeurt en een aantal jaar geleden in Verviers,… het ís aan het gebeuren en het is híer aan het gebeuren, en het gaat in de toekomst nog veel vaker gebeuren.

Ik ben zelf politiek actief geworden tijdens de klimaatprotesten in 2019. Ik kwam elke donderdag met mijn vrienden en klasgenoten op straat voor een ambitieus en een sociaal klimaatbeleid dat de grote vervuilers aanpakt. De politiek luistert nog te weinig naar ons, maar samen kunnen we dingen veranderen.

Het is duidelijk dat het normale leven niet snel weer hersteld zal zijn.

Amina. Neen. De ravage is enorm en nog op een veel grotere schaal dan wat in Verviers is gebeurd. Nu is het echt in de eerste plaats zaak om alle modder zo snel mogelijk weg te krijgen, omdat er ook grote gezondheidsrisico’s beginnen te ontstaan.

Patricia. Het leger kwam de school ontsmetten. We vroegen of ze ook bij mensen thuis langs gingen. Hun antwoord: “Nee, we houden ons niet bezig met privéwoningen.” Nochtans zullen de mensen dat niet allemaal zelf kunnen.

Bacteriën en schimmels zullen de overhand krijgen. Mensen zullen ziek worden, en dat wordt een echt probleem voor de volksgezondheid. Vooral kinderen, ouderen en mensen met zwakke longen zullen worden getroffen. De regering overheid zou het anders kunnen doen, met een preventie- en ontsmettingsplan per buurt en per straat.

Tot slot, wat kunnen wij hier nog doen om de mensen in Spanje te helpen?

Amina. Er is een enorme nood aan materiaal. Medisch materiaal, maar ook materiaal om daar gewoon de opkuis te doen. Daarom zijn we met de SolidariTeams ook een inzameling gestart om materiaal naar daar te sturen. Want hulp blijft nodig.