Sociale verkiezingen 2024: hoogtepunt van democratie op de werkvloer

De werkende klasse organiseert zich al van bij haar ontstaan. Met vallen en opstaan, en onder permanente repressie van het grootkapitaal. Tot kort na de Eerste Wereldoorlog was het bij wet verboden om vakbonden op te richten, maar door volgehouden strijd slaagden de werkende mensen er na die oorlog toch in zich in vakbonden te organiseren. De meest strijdbare werknemers werden door hun achterban spontaan als leider naar voren geschoven.

Later kwamen er echte verkiezingen, vaak lokaal georganiseerd en met eigen regels. Pas na Wereldoorlog II kwam er een wetgeving over nationale sociale verkiezingen en kregen kandidaten voor ondernemingsraad en veiligheidscomité een zekere bescherming tegen ontslag.

Het verzet tijdens en na de Tweede Wereldoorlog deed het grootkapitaal beven. Het communistisch verzet was sterk en gewapend, de arbeiders vonden inspiratie in de Sovjet-Unie. Die had enorm aan prestige gewonnen omdat ze het fascisme had verslagen. In verschillende landen ontstonden grote revoltes tegen het kapitalisme. Om een arbeidersrevolutie te vermijden, deed het grootkapitaal heel wat toegevingen, zoals het uitbouwen van de sociale zekerheid, de ondernemingsraden, en dus ook het organiseren van sociale verkiezingen, met bescherming van kandidaten tegen willekeurig ontslag.

Niets is definitief verworven

Die bescherming blijkt nog al te vaak relatief. De Belgische wetgeving is te zwak, er zijn te veel achterpoortjes. Wij dienden een wetsvoorstel in om de gaten te dichten. 

“Met deze wet krijgen syndicalisten een betere bescherming”, zegt Maria Vindevoghel, voormalig ACV-delegee bij Sabena en Flightcare en nu federaal parlementslid voor de PVDA. “Ze zou bijvoorbeeld een werkgever die ten onrechte een afgevaardigde ontslaat, verplichten om die terug in dienst te nemen op straffe van een dwangsom. We hebben ons laten inspireren op de bescherming zoals die in Frankrijk wél bestaat.”

Maria weet waarover ze spreekt, ze werd zelf slachtoffer van de hiaten in de bescherming van syndicalisten: “Op een dag belde de directie van Flightcare met de boodschap dat mijn badge door luchthavenuitbater BAC was ingetrokken. Ze gebruikte dat als voorwendsel om mij op staande voet te ontslaan wegens ‘overmacht’. Achteraf bleek dat de directie zelf aan BAC was gaan vragen om de badge te blokkeren. Ik was plots mijn job kwijt. En de collega’s waren hun afgevaardigde definitief kwijt.”

De rechten van syndicalisten zijn onder het kapitalisme hard bevochten maar toch nooit definitief verworven. Ook een verbetering van de rechten zal er niet vanzelf komen. Helaas is syndicalisme vandaag nog altijd een strijdarena.

Syndicalisten met een echt mandaat

Bij de sociale verkiezingen beoordelen werknemers hun personeelsvertegenwoordigers. Hoe voerden ze hun mandaat de voorbije vier jaar uit? Wie waren de voortrekkers van een strijdbare delegatie? Hebben ze geluisterd naar wat er leeft op de werkvloer? Hebben ze de werknemers gesensibiliseerd, georganiseerd en gemobiliseerd? Werknemers staan dicht bij hun afgevaardigden en kunnen dus goed inschatten wie ze best verkiezen. Vaak zijn er ook nieuwe kandidaten, die oprecht willen opkomen voor hun collega’s en een stem verdienen.

De sociale verkiezingen maken dat personeelsafgevaardigden democratisch verkozen worden en met een echt mandaat van de achterban kunnen spreken in de ondernemingsraad (OR) of het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (CPBW). Dat kan bijvoorbeeld niet gezegd worden van directeurs, die aangeduid worden door de aandeelhouders.

Strijdbare vakbonden

Werkgevers en rechtse partijen hebben een eigen visie op wat vakbonden zijn en moeten doen: meedenken met het bedrijf, meewerken aan nieuwe verloningssystemen (lees: individueler, minder zeker), meegaan met flexibiliteit. Met andere woorden, vakbondsvertegenwoordigers moeten de concurrentiepositie van het bedrijf boven het welzijn en de welvaart van de werknemers plaatsen.

Wij hebben een andere visie. Wij komen op voor strijdbare vakbonden met een brede kijk op de maatschappij, met veel inspraak, aanwezigheid op de werkvloer, vrijheid van actie en steunend op een goed geïnformeerde en gevormde achterban, solidair over de grenzen heen.

Sterke vakbonden zijn een belangrijke pijler van de democratie. Meer nog, ze zijn levensnoodzakelijk. Dankzij de dagelijkse inzet van duizenden syndicalisten worden veel arbeidsongevallen voorkomen en mensenlevens gered. Ze zorgen ook voor een betere verdeling van de winsten. In bedrijven zonder syndicalisten zijn werknemers slechter af. Ze verdienen minder en lopen meer risico’s op ongevallen.

Syndicalisten op de PVDA-lijsten

Het is geen toeval dat wij syndicalisten als volksvertegenwoordigers naar voren schuift. Bij de politieke verkiezingen in 2024 staan er opnieuw veel vakbondsmensen op onze lijsten. 

“Dat is een bewuste keuze”, zegt onze algemeen secretaris Peter Mertens. “Die mensen staan met beide voeten in de realiteit, kennen de moeilijkheden van de mensen en zijn de motor van de vakbondsbeweging. Zoveel engagement is een rijkdom voor de samenleving. Wij zijn blij hen te verwelkomen op onze lijsten.”