Oorlog in Israël en Gaza: Een nieuw hoofdstuk in een lange tragedie

De aanval verraste iedereen. Plots stonden gewapende commando’s aan de andere kant van de muur, de hekken en de veiligheidszone. Militanten van Hamas slaagden er op zaterdag 7 oktober in om vanuit Gaza kilometers ver door te dringen op Israëlisch grondgebied. Ze vielen er niet enkel legerposten aan maar richtten er ook dood en vernieling aan bij de burgerbevolking. De beelden van het muziekfestival waren schokkend. Er zouden in totaal minstens 1200 doden gevallen zijn. Uiteindelijk duurde het meer dan twee dagen voor het Israëlisch leger de regio terug onder controle had. 

Sindsdien verschoof de aandacht naar Gaza dat nu onophoudelijk gebombardeerd wordt door Israël. De humanitaire situatie is er uiterst zorgwekkend. Het aantal dodelijke slachtoffers van de bombardementen heeft de 1500 al lang overschreden, honderden kinderen werden gedood. Israël heeft de toevoer van voedsel, elektriciteit en brandstof afgesloten. Ook de enige grensovergang met Egypte werd door de bombardementen buiten gebruik gesteld. Mensen kunnen nergens heen. Ziekenhuizen kunnen de aantallen slachtoffers niet aan. Het is er de hel op aarde.

Drukkookpan Gaza

Dat er iets zou gebeuren was eigenlijk wel te verwachten. Gaza is een Palestijns gebied aan de grens met Egypte dat ongeveer twee keer de oppervlakte van het gewest Brussel beslaat. Met zijn meer dan twee miljoen inwoners is het een van de dichtst bevolkte gebieden ter wereld. Ongeveer de helft van de bevolking zijn kinderen. Sinds 2006 is de radicale islamistische beweging Hamas er aan de macht. Israël heeft sindsdien het gehele gebied afgezet met muren, hekken, wachttorens en een zwaarbewaakt niemandsland. Binnen- en buitengaan was slechts voor enkelingen weggelegd en dan nog enkel via een zwaarbewapende overgang naar Israël, of naar de Egyptische Sinaï-woestijn. Vandaar dat Gaza de grootste openluchtgevangenis ter wereld werd genoemd.

Gaza werd een drukkookpan. Sociaaleconomisch ging het er slecht. Zestig procent van de bevolking bestaat uit afstammelingen van vluchtelingen wier voorouders vroeger in gebied leefden dat nu onder Israëlische controle staat. Zij wonen in uitgestrekte vluchtelingenkampen in Gaza. Aangezien 45 procent van de bevolking werkloos is, is de armoede er wijd verbreid. Volgens Unicef was voor de huidige oorlog de helft van de kinderen afhankelijk van hulp door de Verenigde Naties. Die omstandigheden vormden een ideale voedingsbodem voor radicale bewegingen als Hamas en andere gewapende groepen. 

Wanneer de druk in de drukkookpan te hoog opliep, kwam het tot een uitbarsting. Hamas of anderen bestookten geregeld Israëlische doelwitten met zelfgemaakte raketten. Gaza werd dan weer geregeld gebombardeerd door Israël en was het toneel van enkele grootschalige militaire invasies. Voor wie nu 15 jaar is, is dit al de vijfde oorlog: in 2008-2009 gedurende 23 dagen; in 2012 voor 8 dagen; in 2014 duurde de oorlog 50 dagen; en in 2021 gedurende 11 dagen. In totaal vielen er in die periode 5.365 doden door Israëlisch geweld, waarvan een derde vrouwen en kinderen.¹ 

Dat de druk opnieuw zou oplopen was dus niet zo verrassend. “De strijders van Hamas doen na wat ze zelf al 56 jaar lang meemaken,” zegt Leïla Sahid, de vroegere Palestijnse ambassadrice in ons land. “Om dat te begrijpen is psycho-analyse nodig, niet alleen politieke wetenschappen of internationaal recht.” ² Ze wijst op de ontmenselijking van de vijand die het gevolg is van de frustratie, de woede, de haat, het geweld en de wreedheden die de decennia van bezetting hebben teweeg gebracht.

Leila Sahid verwijst daarmee naar de realiteit waarin de Palestijnen al generaties leven: verdreven van hun oorspronkelijke dorpen. Daarbij zijn de tientallen resoluties van de Verenigde Naties louter morele steun. In de praktijk blijken die slechts vodjes papier omdat bezettingsmacht Israël op de steun kon rekenen van de Verenigde Staten en uit Europa.

Voor de Palestijnen in Gaza, Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever kwam daar nog de dagelijkse onderdrukking bij van het leven onder militaire bezetting. Checkpoints, bedreigingen, geweld, arrestaties, mensenrechtenschendingen... het is al 75 jaar de dagdagelijkse realiteit.

Tezelfdertijd zagen ze de zogenaamde internationale gemeenschap hun hoop op een Palestijnse staat verder de grond in boren. Het gebied dat hen werd toegewezen, verminderde zienderogen. Van het oorspronkelijke Palestina schiet nu nog slechts 12% over. Erger nog, de extreemrechtse regering van premier Netanyahu maakte er geen geheim van dat ze het liefst Palestina geheel en al van de kaart zou vegen. Enkele weken geleden toonde hij aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties nog een kaart met als titel “Het Nieuwe Midden-Oosten” waarin Israël alle Palestijnse gebieden innam, de Westelijke Jordaanoever en Gaza incluis. Die provocatie kon de druk enkel nog opvoeren.

Olie op het vuur

In België waren we geschokt door de beelden van bruut geweld. Voor de Israëlische en Palestijnse bevolking is de schok van de gebeurtenissen natuurlijk des te groter. Voor hen wordt 7 oktober 2023 een dag die hun toekomst en die van het Midden-Oosten mee zal bepalen.

In Israël overheerst nu in eerste instantie een drang naar wraak, naar een meedogenloos antwoord ten opzichte van Hamas en Gaza. Vandaar ook dat de politieke rivalen van de Israëlische politiek elkaar vonden in een Israëlische eenheidsregering met een oorlogskabinet bestaande uit premier Netanyahu, oppositieleider Gantz en de meedogenloze minister van Defensie Gallant die de Palestijnen ‘menselijke beesten’ noemde en een volledige belegering van Gaza aankondigde.³ Netanyahu beweert Gaza in een “onbewoond eiland” te willen veranderen. 

De Israëlische reactie draait zo uit op een collectieve bestraffing van alle Palestijnen in Gaza. Water, voedsel en elektriciteit werden afgesloten. Huizen van burgers gebombardeerd. Hele families weggevaagd. Honderdduizenden mensen op de vlucht gejaagd.

Daarbij krijgen ze een vrijbrief van de Europese Unie en de Verenigde Staten. Europa projecteerde bijna onmiddellijk de Israëlische vlag op het gebouw van de Europese Commissie in Brussel. Terwijl het al bommen regende op Gaza, herhaalde Europese Commissievoorzitster von der Leyen, en met haar verschillende andere Europese leiders, dat Israël het recht had om zich te verdedigen en daarbij op Europese steun kon rekenen. Von der Leyen vermeldde zelfs niet dat dit met respect voor het internationaal humanitair recht moest gebeuren. 

De Verenigde Staten ging nog een stap verder en stuurde meteen een vliegdekschip naar de Israëlische kustlijn. VS-buitenlandminister Antony Blinken reisde spoorslags naar Tel Aviv om Netanyahu te verzekeren van de steun van zijn land. 

Meteen werd ook extra militaire steun beloofd. Het ontbreekt Israël nochtans niet aan militair materieel. Integendeel, het heeft veruit het beste bewapende leger van de hele regio en een geheim kernarsenaal. 

De eenzijdige steun van Europa en de VS en het bijkomende grootschalig militair materieel, riskeren enkel verder olie op het vuur te gooien in een licht ontvlambare regio. De zenuwen staan bijvoorbeeld sowieso gespannen aan de grens tussen Israël en Libanon. Als daar de vlam in de pan slaat, kan dat andere landen meetrekken in een draaikolk van geweld.

Kan het anders?

De progressieve Israëlische intellectueel Gideon Levi denkt, tegen de stroom in, na over de oorzaken van deze escalatie. Hij heeft kritiek op wat hij de arrogantie van zijn land noemt, de idee dat Israël kon doen wat het wou en er nooit een prijs zou moeten voor betalen, nooit zou bestraft worden. De idee ook onoverwinnelijk te zijn. “We bouwen een angstaanjagend obstakel rond Gaza – de ondergrondse muur alleen al kostte 3 miljard sjekel (730 miljoen euro) – en we denken dat we veilig zijn. We vertrouwen op de genieën van de cyberinlichtingendienst van het leger en op de veiligheidsagenten van Shin Bet, die alles weten, en zij zullen ons wel op tijd waarschuwen”, schrijft Levi om te beschrijven hoe veilig men zich voelde aan Israëlische kant. 

De ontnuchtering is groot, voegt hij eraan toe: “Nu blijkt dat zelfs het meest moderne en duurste obstakel ter wereld kan doorbroken worden met een aftandse bulldozer als er maar voldoende wil is. Deze arrogante barrière kan nu met de fiets of te voet worden overgestoken, ondanks de miljarden die er zijn in gepompt en ondanks al die experts en topaannemers.”⁴

In het kielzog van de Hamasstrijders waagden zich inderdaad ook kort gewone burgers door de hekken van Gaza. Sommigen huilden van ontroering. Sommige van hen hadden nog nooit een voet buiten Gaza gezet. Wie had ooit gedacht dat ze van deze vrijheid zouden kunnen proeven? Daar stonden ze op het landwaar hun grootouders ooit waren van verdreven. Generaties lang hadden ze enkel slagen geïncasseerd en nu zagen ze voor het eerst sinds lang dat het initiatief eens aan hun kant lag. Voor Palestijnen van Gaza kan de idee dat ze misschien niet eeuwig verplicht zullen zijn in een openluchtgevangenis te leven, ook moed en hoop geven.

Lessen trekken

Hoe moet het dan verder? Zijn we nu sowieso vertrokken voor een escalatie van bloedvergieten? Dat is wat nu aan de gang is. De beelden uit Gaza zijn afgrijselijk. Na de genadeloze bombardementen volgt wellicht een nog bloedigere invasie en landoorlog in Gaza. In een dichtbevolkte gebied waar de bevolking geen kant op kan, zal dat onvermijdelijk vele onschuldige slachtoffers maken. 

We moeten garanderen dat de emoties plaats maken voor de rede. Zoals Levi’s artikels in de Israëlische krant Haaretz aangeven, zou Israël ook lessen kunnen trekken uit dit drama. Na zestien jaar totale blokkade van Gaza, blijkt duidelijk dat veiligheid niet gegarandeerd kan worden door een eindeloze investering in militair materieel. Veiligheid is het resultaat van gerechtigheid. Uiteindelijk moet er dus een rechtvaardige vrede komen, en een einde aan de bezetting die al generaties lang de Palestijnen onderdrukt.

Dat is het perspectief. Op korte termijn moeten we er alles aan doen om te zorgen dat er een snel staakt-het-vuren komt zodat verder bloedvergieten kan vermeden worden. Tegelijkertijd moet ook de humanitaire hulpverlening voor de bevolking van Gaza op gang komen. De Verenigde Naties kunnen een rol spelen om terug een dialoog op gang te brengen. Alleen door nu de oorlog een halt toe te roepen, is er hoop op vrede in de toekomst. Europa en België moeten zich daar nu volop voor in zetten, om burgerlevens te redden. 

1 https://www.ochaopt.org/data/casualties 

2 https://www.lesoir.be/542809/article/2023-10-11/guerre-hamas-israel-chronique-dune-nouvelle-guerre-annoncee 

3 https://www.aljazeera.com/program/newsfeed/2023/10/9/israeli-defence-minister-orders-complete-siege-on-gaza 

4 https://www.haaretz.com/opinion/2023-10-09/ty-article-opinion/.premium/israel-cant-imprison-2-million-gazans-without-paying-a-cruel-price/0000018b-1476-d465-abbb-14f6262a0000