Oekraïne: hoe onderhandelingen de bommen kunnen tegenhouden

De militaire impasse creëert een kans

De kans dat Rusland de oorlog wint door heel Oekraïne militair te bezetten is nu bijna nihil. Maar op militair vlak is een overwinning van Oekraïne – in de betekenis van een totale bevrijding van het Oekraïense grondgebied van de Russische bezetting – ook weinig waarschijnlijk. Toch is er een politieke oplossing mogelijk die tot dat resultaat leidt. Dat is zelfs de analyse van de opperbevelhebber van de Amerikaanse strijdkrachten, Mark Milley.

“Laten we meer wapens leveren! Oekraïne moet de oorlog winnen!” Deze slogan hoor je tegenwoordig bij alle traditionele politici en hij staat mijlenver af van de nuchtere analyse uit militaire hoek, waar men zelf pleit voor een politieke oplossing. Dat zou ook niet meer dan logisch zijn: er is geen beter moment om onderhandelingen te beginnen dan tijdens een totale impasse op het slagveld.

De grote leugen van onmogelijke onderhandelingen

Een politieke oplossing via onderhandelingen? Ook paus Franciscus en VN-secretaris-generaal Guterres pleiten voor die oplossing.

“Je kunt niet onderhandelen met Poetin”, is dan de reactie van de meest Europese hardliners. Maar hun enige doel is om elke deur voor onderhandelingen af te sluiten. Ook hier sluiten ze bewust de ogen voor de realiteit op het terrein.

Sinds het begin van de oorlog zijn er al op meerdere vlakken succesvolle onderhandelingen geweest tussen Oekraïne en Rusland. Het meest bekend zijn de akkoorden die het mogelijk maakten dat de graanexport via de Zwarte Zee veilig kan verlopen. Voor veel landen een belangrijk resultaat. Maar er waren ook de onderhandelingen om de kerncentrale van Zaporizhia veilig te stellen, of nog steeds wordt geregeld onderhandeld over het uitwisselen van gevangenen. Beweren dat onderhandelingen onmogelijk zijn, is dus gewoon niet waar.

Sterker nog, onlangs onthulde de voormalige Israëlische premier Naftali Bennett dat dankzij de diplomatieke inspanningen waarbij hij betrokken was, de oorlog al in de eerste weken had kunnen worden gestopt. De twee landen waren het eens geraakt over de grote lijnen van een akkoord, vertrekkende van een Russische terugtrekking en een neutrale status voor Oekraïne. Maar, zegt Bennett, de VS en hun bondgenoten torpedeerden het.

Bennett is niet de eerste die dat zei. Eind 2022 beschuldigde de Amerikaanse kolonel Douglas MacGregor – die de rol van de VS wilde verhullen – de vroegere Britse premier Boris Johnson ervan de onderhandelingen te torpederen. In mei 2022 merkte een Oekraïense krant op dat het bezoek van Johnson het einde van de vredesbesprekingen had betekend. Een paar weken nadien verklaarde de Amerikaanse minister van Defensie dat deze oorlog moest leiden tot een blijvende verzwakking van Rusland. Dat was duidelijk een heel ander doel dan zo snel mogelijk vrede te brengen en de Oekraïense soevereiniteit te garanderen.

Een eindeloze oorlog als alternatief

De meest waarschijnlijke optie is nu een verzanding, een eindeloze uitputtingsslag, over 15 tot 20% van het Oekraïense grondgebied. Josep Borrell, de Hoge Vertegenwoordiger van de Europese Unie voor Buitenlandse Zaken, geeft het toe en verklaart luid en duidelijk voor het Europees parlement dat de oorlog lang zal duren. Ook de militairen wijzen erop dat de geplande wapenleveringen niet veel verschil zullen maken. Trouwens, waar stopt het? Na de tanks volgen de gevechtsvliegtuigen. En dan? Oorlogsschepen? Europese manschappen?

Een dergelijke uitputtingsslag zal ongetwijfeld Rusland verder verzwakken, zoals Washington wenst, maar ook talloze slachtoffers eisen. En ondertussen verzwakt de oorlog ook Europa. Het Europese continent verzandt in een sociale crisis met veel bedrijven in moeilijkheden door de spiraal van oorlog, sancties en tegensancties.

De Verenigde Staten, onze zogenaamde bondgenoot, maken van de gelegenheid gebruik om een speciaal economisch programma te lanceren om Europese bedrijven aan te moedigen zich elders te vestigen. Het schaliegas dat ze ons leveren wordt aan exorbitante prijzen verkocht. En alle wapens uit Europese militaire voorraden zullen worden vervangen door de aankoop van nieuwe wapens, vaak uit de VS. De Europese Commissie zette daarvoor al een programma op. Elke euro die daar naartoe gaat, wordt niet geïnvesteerd in Europa voor het klimaat en sociale vraagstukken.

Nucleaire apocalyps op de eindstreep?

In een recent rapport wijst de RAND Corporation, een invloedrijke Amerikaanse denktank, op een ander, nog ernstiger risico. Hoe langer de oorlog voortduurt, hoe meer ongelukken er mogelijk leiden tot een rechtstreekse oorlog van de NAVO met Rusland. Het per ongeluk neerstorten van twee raketten op Pools grondgebied eind 2022 was een mogelijk voorbode. Bovendien, als Rusland zich echt met de rug tegen de muur gedrukt voelt, sluit zelfs de zeer weloverwogen RAND Corporation niet uit dat Poetin kernwapens inzet.

Dit zou een directe confrontatie betekenen tussen de twee grote kernmachten: de Verenigde Staten en Rusland. Dit is een van de redenen waarom wetenschappers van het “Bulletin of the Atomic Scientists” de Doomsday Clock vervroegden naar 90 seconden voor middernacht. Wie had gedacht dat na de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie de nachtmerrie van een kernoorlog zo’n reële bedreiging zou worden op het Europese continent?

Het roer omgooien betekent levens redden

In deze context is het volstrekt onverantwoord om de diplomatieke optie geen kans te geven. Nu zelfs militairen een diplomatieke uitweg zien, moet Europa zijn gewicht in de schaal leggen. Zoals Turkije heeft geprobeerd. Laten we met beide handen het voorstel van de Braziliaanse president Lula da Silva aangrijpen voor een G20-vredestop. Of laten we de Mexicaanse president López Obrador steunen die het voortouw wil nemen in een diplomatiek offensief van verschillende landen.

Het menu van de onderhandelingen voor een rechtvaardige vrede is bekend: respect voor de Oekraïense soevereiniteit en veiligheidsgaranties voor beide landen en voor de rest van Europa. Dit was mogelijk tijdens de Koude Oorlog met het Helsinki-proces. Vandaag kan het, en voor de mensen hier en ginder is het onze plicht om het te proberen. Laten we een perspectief van vrede creëren.