Oekraïne: een zware oorlogstrom, en een dringende vredesgong

Met Pasen trokken de VS-ministers van Defensie en Buitenlandse zaken, Lloyd Austin en Antony Blinken, naar Kiev om er de Oekraïense president Zelensky te ontmoeten. Austin verklaarde er onomwonden dat de VS partij is in de oorlog.i En ze “brachten er zeker geen vrede”, schrijft het conservatieve Britse weekblad The Economist. “Integendeel, ze verklaarden er de oorlog te willen winnen.”ii

De dag nadien installeerden de VS een oorlogsraad op hun militaire basis in het Duitse Ramstein, met veertig landen: de dertig Navo-lidstaten en tien andere ‘willende’ landen, waaronder Israël. Deze ‘Ukraine Contact Group’ gaat maandelijks vergaderen om de militaire hulp aan Oekraïne te coördineren. Austin stelde er zonder verpinken: “We willen erop toezien Rusland zodanig te verzwakken dat het geen buurlanden meer kan binnenvallen.” Daarmee neemt Washington de regie van de oorlog stevig in handen, en dat met gewijzigde doelstellingen, en voor de lange duur. Een ‘modal shift’ die niet overschat kan worden.

De Standaard noteert: “De Amerikanen hebben bloed geroken. Ze voelen aan dat het opvoeren van de militaire druk Rusland voor lange tijd kan uitschakelen als speler op het wereldtoneel.”iii

Het Amerikaanse blad Foreign Policy besluit: “Als je dit combineert met Bidens uitspraak vorige maand in Polen dat ‘deze man [Poetin, nvdr] niet langer aan de macht kan blijven’, dan verandert dit het conflict van een lokale oorlog naar een bredere confrontatie, en maakt het de vredesonderhandelingen op dit ogenblik veel moeilijker of zelfs onmogelijk.”iv

Sinds eind april is de oorlog in Oekraïne inderdaad in een nieuwe, gevaarlijke fase gekomen. Over onderhandelingen en een snel einde aan het conflict wordt met geen woord meer gerept. Wie geloofde dat de westerse wapenleveringen en sancties moesten dienen om Poetins onwettige invasie van Oekraïne ongedaan te maken, is eraan voor de moeite. De VS hebben hun ware bedoelingen nu op tafel gelegd: vechten tot de laatste Oekraïener om Rusland eronder te krijgen. Een proxy war met als echt doel van de VS en de Navo, in haar nieuwe strategische concept: Rusland als systemische rivaal uitschakelen, en mogelijk zelfs het regime van Poetin vervangen (‘regime change’).

Dat is een heel ander verhaal dan het discours over internationaal recht, Oekraïense soevereiniteit of de verdediging van de mensenrechten, zoals het oorspronkelijk heette in de westerse hoofdsteden. “Degenen die de heersende narratief en normen in twijfel trekken, worden op het moment zelf vaak uitgescholden, en veel later pas begrepen”, zegt ervaringsdeskundige en voormalig Labour-leider Jeremy Corbyn in zijn podcast met Peter Mertens.

Meer wapens, zwaardere wapens

De eerste twee maanden van de oorlog stuurde Washington al voor 3,4 miljard dollar militaire hulp naar Oekraïne. Op 28 april vroeg VS-president Biden aan het Amerikaanse Congres nog eens 33 miljard dollar hulp – waarvan 20 miljard militaire steun – voor Oekraïne. Dat laatste pakket militaire steun alleen al vertegenwoordigt een derde van het volledig jaarbudget van Rusland voor defensie.

Onder Amerikaanse druk gaat nu ook Duitsland zware wapens leveren: vijftig verouderde gepantserde luchtafweervoertuigen, maar ook nieuwe tanks aan Slovenië, dat in ruil zijn oude T-72 sovjet-tanks afstaat aan Oekraïne. Voor Berlijn is dat een nieuwe mijlpaal in de naoorlogse geschiedenis. Eerder keurde de regering-Scholz al een extra pakket van 100 miljard euro goed voor de versterking van het Duitse leger, en een snelgroeipad naar het Navo-gebod om 2% van het bbp aan militaire uitgaven te besteden.

In een ware oorlogsspeech orakelde de Britse minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss dat die 2% “een ondergrens moet zijn, geen plafond. Niets kan harde militaire macht vervangen. We moeten voorbereid zijn op de lange termijn, en onze steun aan Oekraïne opdrijven.”v

“Het vijandbeeld van de ene is het spiegelbeeld van de ander”

Voormalig VS-correspondent voor de VRT Johan Depoortere stelt vast dat ook de oorlogspropaganda in overdrive gaat. “De oorlogsverslagen munten uit in emotie, zelden in analyse. Beelden van Russische herkomst worden met omzichtigheid behandeld en krijgen terecht de waarschuwing mee dat ‘de authenticiteit ervan niet kon worden geverifieerd’. Dezelfde waarschuwing ontbreekt meestal bij beelden van Oekraïense origine of van westerse persagentschappen.” Hij besluit dat “het vijandbeeld van de ene het perfecte spiegelbeeld is van de ander”.vi

Poetin doet inderdaad niet onder voor de oorlogsretoriek van Amerikaans Defensieminister Austin. De dag na diens verklaring in Ramstein antwoordde Poetin: “Als iemand zich van buitenaf in Oekraïne mengt, moet hij weten dat onze reactie onmiddellijk en snel zal zijn. We hebben alle wapens die we hiervoor nodig hebben. Niemand anders kan over zulke wapens opscheppen, en wij zullen er ook niet over opscheppen. Maar we zullen ze gebruiken.”

Nucleaire dreiging

Tijdens een praatprogramma op de Russische televisie werd met behulp van een kaart aangetoond hoeveel seconden het zou duren om vanuit Kaliningrad hypersonische kernraketten te droppen op Berlijn (106 seconden), Parijs (200) of Londen (202). De conservatieve Amerikaanse opiniemaker Bill O’Reilly reageerde op Fox News: “Wij hebben de middelen om Poetin en zijn regering in één dag van het aardoppervlak te vegen. We hebben wapens in de ruimte die precies gericht zijn op Poetin.”vii

En zo gaat ook het banaliseren van het inzetten van massavernietigingswapens, van kernwapens in overdrive. “Zijn we slaapwandelend op weg naar de Derde Wereldoorlog?”, vraagt Johan Depoortere zich af.

“De geest is uit de fles”, schrijft ook de Financial Times. “Zonder dat veel mensen er erg in hebben, komt de wereld in de meest gevaarlijke periode terecht sinds de Cubaanse rakettencrisis van 1962. De laatste weken is het vooruitzicht van een nucleaire confrontatie de grootste directe bedreiging voor vrede in deze eeuw geworden.”viii

De Amerikaanse topwetenschapper Noam Chomsky denkt zelfs “dat er geen gevaarlijker moment is geweest sinds de Tweede Wereldoorlog” en dat we “heel dicht bij een nucleair conflict zijn”. (Terzake, 15 april)

De diplomatie een kans geven

Gelukkig zijn er nog stemmen uit de vredesbeweging, de academische en de religieuze wereld die oproepen om het dringend over een andere boeg te gooien en de oorlogswaanzin te stoppen. Paus Franciscus stelde in een zeldzaam interview aan de Italiaanse krant Corriere della Sera dat hij naar Moskou wil trekken, en dat het misschien ook “het blaffen van de Navo aan de poorten van Rusland” is geweest dat het Kremlin ertoe had gebracht om “slecht te reageren en het conflict te doen ontbranden”.ix

Prof. em. aan de KU Leuven en Ruslandkenner Katlijn Malfliet laat eenzelfde geluid horen. Er moet worden geluisterd naar wat de Russen beweegt, men moet begrip hebben voor de Russische bekommernissen over de opschuivende NAVO, vindt ze.x

In zijn interview met Björn Soenens op Terzake stelde Noam Chomsky: “Er zijn in principe twee manieren om deze oorlog te beëindigen: een diplomatieke regeling via onderhandelingen of de vernietiging van de ene of de andere partij, hetzij snel, hetzij in een langdurige lijdensweg. En het zal niet Rusland zijn dat vernietigd wordt.”

En Jeremy Corbyn vertelde aan Peter Mertens: “Iedereen weet dat oorlog eindigt met een conferentie. Deze oorlog in Oekraïne moet toch een keer ophouden. Zal het pas eindigen als heel Oost-Oekraïne is vernietigd? Of zal het nu eindigen, als de VN beide kanten samenbrengt op te praten over een proces voor de toekomst? Het is mogelijk om impasses te doorbreken, als je maar moedig genoeg bent om het te doen.”xi

“Zijn we bemiddelaars of aanstokers?” is de cruciale vraag die KU Leuven historicus Idesbald Goddeeris stelt. Hij kiest radicaal voor de onderhandelingstafel: “Hoe langer je daarmee wacht, hoe meer slachtoffers er vallen. Hoe meer wapens je levert, hoe meer slachtoffers er vallen. En hoe meer redenen je Poetin geeft om verder te escaleren. (…) Ik wil diplomaten die naar Moskou gaan met een duidelijk mandaat en engagement om de oorlog te beëindigen. Wees gerust: ginder zoeken ze ook een uitweg. Is het naïef om dat te denken? Ik vind het naïever om te denken dat we met wapens de Russen kunnen wegjagen uit Oekraïne. (...) En iedereen zal toegevingen moeten doen.” (Gazet van Antwerpen, 4 mei)

Wat heet naïef?

Op een internationale vredesconferentie in Madrid, op initiatief van Podemos, verdedigde PVDA-europarlementslid Marc Botenga ook dat het “niet naïef is om te ijveren voor vrede”. “We moeten deze oorlog stoppen, en we kunnen hem alleen stoppen door middel van diplomatie. (...) Wat naïef is, is te denken dat sancties opleggen aan de Russische bevolking het regime van Poetin op andere gedachten zal brengen. Wat naïef is, is te geloven dat het toevoegen van wapens aan wapens het geweld zal stoppen. En het is naïef om het risico op een kernoorlog die de hele wereld bedreigt, te onderschatten. (...) Natuurlijk, diplomatie is niet eenvoudig. Er moet onderhandeld worden, en er is een kader nodig voor onderhandelingen. Er zal moeten worden gepraat over de politiek van de NAVO, over de uitbreiding van de NAVO en over de vraag hoe we samen een gemeenschappelijke veiligheidsarchitectuur in Europa kunnen opbouwen. Er waren de processen van Helsinki, het Handvest van Parijs, er is nu nog steeds de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. De mechanismen bestaan, laten we ze gebruiken. Omdat we vrede nodig hebben. Omdat de volkeren vrede nodig hebben.”

En Marc Botenga gaat verder: “En als ik het over de volkeren heb, bedoel ik natuurlijk in de eerste plaats de bevolking van Oekraïne, die nu gebombardeerd wordt, sterft en haar land moet verlaten door deze oorlog. Maar het gaat ook over de volkeren in Afrika en het Midden-Oosten die nu bedreigd worden door honger door een tekort aan tarwe en graan. En het gaat ook over de werkende bevolking in Europa, want de gevolgen van de sancties en van de oorlog zijn uiteraard ook in Europa voelbaar.”

• Lees ook: Waarom het Zuiden de oorlog in Oekraïne anders ziet

Stemmen voor vrede

De militaire escalatie die de VS en de Navo opleggen, met de verdere uitbreiding en verlenging van de oorlog in Oekraïne, wordt natuurlijk niet overal op gejuich onthaald. Integendeel, een opiniepeiling in de VS gaf aan dat amper 19% van de mensen akkoord gaat met een verhoging van de militaire steun aan Oekraïne als dat de kans op een conflict tussen de VS en Rusland doet toenemen.xii

In Duitsland toonde een peiling van de zender ARD eind april dat 45% van de mensen gekant is tegen het sturen van zware wapens naar Oekraïne. De sociaaldemocratische bondskanselier Olaf Scholz werd op 1 mei uitgejouwd tijdens zijn speech: “oorlogsstoker” en “leugenaar” kreeg hij naar zijn kop geslingerd.xiii

En een open brief en petitie van Duitse kunstenaars en academici tegen de Duitse wapenleveringen verzamelde 200.000 handtekeningen op vier dagen tijd. De petitie vraagt “alles in het werk te stellen opdat zo spoedig mogelijk een staakt-het-vuren kan worden bereikt, en een compromis dat voor beide partijen aanvaardbaar is.”xiv

In Italië blijven vakbonden en vredesorganisaties zich roeren. Op 2 mei hostte het gekend televisiepersonage Santoro in een theater in Rome een vredesshow met de veelzeggende titel ‘Pace Proibita’, de ‘Verboden Vrede’.

Vredesbewegingen, vakbonden, ngo’s en academici uit heel Europa en wereldwijd organiseren eind juni in Madrid van 24 tot 26 juni een heuse Peace Summit, als alternatief voor de Navo-top van imperialisten, oorlogsstokers en wapenhandelaars die van 28 tot 30 juni plaatsheeft in de Spaanse hoofdstad. Wil je met manifestaties, conferenties, debatten en ateliers de stem van de vrede laten weerklinken in Madrid, in een ambiance van internationale solidariteit, dan vind je meer info bij intal.

In België organiseert het brede platform voor vrede en solidariteit, waar beide grote vakbonden deel van uitmaken, na de geslaagde betoging van 27 maart nu een grote vredesconferentie.

Op donderdag 19 mei kan je in de zaal van het ACV-Brussel mee komen de militaire escalatie fileren en bekritiseren, en een vredesdialoog en onderhandelde oplossing onderzoeken, met o.a. prof. Christophe Wasinski (ULB), prof. em. Katlijn Malfliet (KU Leuven) en Anna Kolotova (Oekraïne). Meer info 

i https://www.wsws.org/en/articles/2022/04/26/ukra-a26.html

ii https://www.economist.com/europe/america-is-now-thinking-of-winning-the-war-in-ukraine/21808960

iii https://www.standaard.be/cnt/dmf20220427_97781772

iv https://foreignpolicy.com/2022/04/29/russia-ukraine-war-biden-endgame/

v https://www.gov.uk/government/speeches/foreign-secretarys-mansion-house-speech-at-the-lord-mayors-easter-banquet-the-return-of-geopolitics

vi https://salonvansisyphus.wordpress.com/2022/05/02/ten-oorlog-2/

vii https://twitter.com/KevinRothrock/status/1521315742217613315

viii https://on.ft.com/37JxDDj

ix https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2022-05/the-pope-i-am-ready-to-meet-putin-in-moscow.html

x https://twitter.com/PaulLookman/status/1518856468161875973?s=20&t=DQmaEq-YGknx2rACnIXFtQ

xi https://www.vrt.be/vrtnws/nl/kijk/2022/04/15/tza-chomsky-arvato_48186334/

xii https://poll.qu.edu/poll-release?releaseid=3843&s=09

xiii https://www.ft.com/content/1dbf9a05-09b2-4706-b44c-717ec934d6c5

xiv https://www.emma.de/artikel/offener-brief-bundeskanzler-scholz-339463