Justitie splitsen zal het land minder veilig maken en het klassengerecht versterken

"Het institutioneel hoofdstuk van de nota Magnette-De Wever is niet anekdotisch, het is zwaarwichtig." Zo beschreef RTL-journalist Fabrice Grosfilley de beruchte nota van de voorzitters van PS en N-VA begin augustus. De twee preformateurs hebben intussen hun mandaat teruggegeven. Maar dit betekent niet dat ze hun plan hebben opgegeven. Het confederale project van de N-VA kenden we al. Bij deze onderhandelingen hebben we ook ontdekt hoe diep het regionalisme in de PS is verankerd.

De PS-nota wilde immers naast de splitsing van de gezondheidszorg ook Justitie en politie regionaliseren. Terwijl Justitie de instelling is die - toch in theorie - de gelijke behandeling van alle burgers garandeert. Daaraan raken is het gelijkheidsprincipe aanvallen. De politie van haar kant is de kern van het repressie-apparaat van de staat. Zoals de N-VA het voor de verkiezingen uitdrukte: "Wie bevoegd is om wetten te schrijven, beschikt best over de nodige instrumenten om de naleving ervan af te dwingen.” In haar programma pleit de nationalistische partij er dus voor de politie en Justitie op te splitsen in een Vlaamse, een Brusselse en een Waalse afdeling. "Dit is een logisch gevolg van onze confederale visie", verklaarde Jan Jambon (N-VA). Met andere woorden: het regionaliseren van deze bevoegdheden is een volgende stap naar de volledige splitsing van het land. Als de nota Magnette-De Wever realiteit wordt (en niets sluit dat uit, ondanks hun ontslag), dan blijven enkel defensie, buitenlandse zaken en een deel van het economisch beleid en de sociale zekerheid federale materie. De rest zou volledig worden opgesplitst.

Velen bekritiseren het gebrek aan efficiënt politiewerk en het klassenkarakter van Justitie in ons land. Maar zal het versnipperen van deze bevoegdheden voor meer gelijkheid en efficiëntie zorgen? Zou het niet beter zijn om te werken aan de verbetering ervan op federaal niveau?

De politie regionaliseren? Inefficiënt en duur

"Efficiënter, dus goedkoper." Zo presenteert de N-VA haar confederaal model. Pierre-Yves Dermagne (PS) vertelt hetzelfde verhaal. De Waalse minister van Huisvesting is een overtuigd regionalist. Hij pleit voor een staatshervorming. "Het doel moet efficiëntie zijn," zegt hij. Volgens hem geven de magistraten "de voorkeur aan een contactpersoon in Namen boven beleefd te worden afgescheept in Brussel" (Le Soir, 25 juli 2020). De minister beweert dat de splitsing van Justitie en politie de veiligheidsproblemen in ons land zal helpen oplossen en de bestrijding van grote criminaliteit, zoals fiscale fraude, of bedreigingen als terrorisme beter zal maken. Vice-voorzitter van de N-VA Lorin Parys verklaart namens de Vlaams-nationalisten dat het zal leiden tot “een snellere, meer kordate en meer consistente aanpak van delinquentie.”

In feite houden hun argumenten geen steek, want bij een splitsing van de politie zullen er drie regionale ministers verantwoordelijk zijn in plaats van één. Elke minister krijgt dan een eigen kabinet, een eigen administratie en vooral een eigen politieke visie. De misdaad stopt echter niet aan de taalgrens, wat de N-VA overigens toegeeft. Parys overweegt zelfs de oprichting van een soort Europol (een Europees politieagentschap dat inlichtingen tussen de nationale politiekorpsen uitwisselt, n.v.d.r.) op nationaal niveau, tussen regio's. Een "BELPOL" zou verantwoordelijk worden voor de samenwerking tussen de drie regionale politiediensten. Dat is absurd. Als het de bedoeling is om een federale coördinatie te creëren, waarom zou je dan regionaliseren?

Deze plannen roepen nu al verzet op. Met name bij de federale politie zelf, die vreest voor een verlies aan efficiëntie van de centrale instanties die de misdaad, en in het bijzonder de financiële misdaad, bestrijden.

Justitie opsplitsen, verzwakt haar nog meer

Dezelfde redenering geldt ook voor Justitie. Naast de oprichting van drie ministeries van Justitie, zullen de Gewesten ook samenwerkingsovereenkomsten moeten sluiten. Dat gaat tijd en geld kosten. Er is nog een ander risico: het risico dat men geen overeenkomst bereikt of dat die ontoereikend is. Dat is des te meer mogelijk bij gebrek aan regels of een bevoegd orgaan dat bij een conflict tussen entiteiten de knoop kan doorhakken.

Bij de zesde staatshervorming werd al een gedeelte van Justitie geregionaliseerd. Zo beheren de justitiehuizen vandaag al zowel de follow-up van veroordeelden als de slachtofferbegeleiding. Maar dit is niet het geval voor alle diensten van Justitie. Een aantal domeinen blijven volledig gecentraliseerd. Dat is bijvoorbeeld het geval voor het Nationaal Instituut voor Criminaliteit en Criminologie (NICC). Dat levert op vraag van het gerecht expertises en beheert forensische databanken (DNA, drugs, kogels en hulzen, enz.). Justitie regionaliseren zou dus de oprichting van drie NICCs vereisen, met elk hun laboratorium en analyse-apparatuur. Bovendien zal de noodzakelijke deskundigheidsgraad misschien van regio tot regio verschillen.

De Association syndicale des magistrats (ASM) en haar Nederlandstalige tegenhanger Magistratuur en Maatschappij (M&M) blijven hun verzet tegen de regionalisering van Justitie benadrukken. Regionalisatie zal leiden tot "een splitsing van de middelen van Justitie, die al precair zijn, en dat vormt voor de rechtzoekende geen toegevoegde waarde. Dit zal problemen geven op het vlak van de personeelsbezetting en de follow-up en de werkingskosten doen oplopen.”

In een regionale Justitie is niet iedereen gelijk

In hoeverre zijn alle Belgen nog gelijk voor de wet? Zoals Frank Moreels, voorzitter van de Belgische Transportarbeidersbond (BTB-ABVV) het op sociale media vroeg: “Zullen we naar een gerecht met verschillende snelheden gaan, anders georganiseerd in het zuiden dan in noorden van het land? Zijn alle Belgen dan niet gelijk voor de wet? Of moet dit grondrecht ook sneuvelen op het altaar van de hyperregionalisten? De gevolgen mogen niet worden onderschat. Zullen actievoerders (stakers bijvoorbeeld) verschillend 'berecht' worden bij betwisting, al naargelang de regio waar de actie gebeurde?”

Justitie moet zeker hervormd worden, om haar democratischer te maken. Haar instellingen zijn in wezen nog altijd tegen het volk. We kunnen nog altijd spreken van een klassengerecht. De minnelijke schikking bijvoorbeeld is zeer onrechtvaardig. Ze laat rijke fraudeurs (Dominique Leroy, Bernard Arnault, ...) toe om aan een proces te ontsnappen door een boete te betalen. "De minnelijke schikking wordt de algemene regel voor grote financiële delinquenten: het is tijd om haar af te schaffen", zei Raoul Hedebouw, fractieleider van de PVDA in de Kamer begin juli.

De splitsing zou de klassenongelijkheid alleen maar vergroten. De N-VA (die voor de minnelijke schikking stemde) heeft overigens altijd een Justitie met twee snelheden verdedigd.

Met de regionalisering zou elk gewest zijn eigen procedures en bijbehorende kosten kunnen bepalen. Dit zou kunnen leiden tot “juridisch shoppen”: de meest gunstige Justitie kiezen. Maar wie zal daarvan profiteren? Niet de gewone burgers, dat zou een verandering van woonplaats en kennis van zowel het Frans als het Nederlands vereisen. Het zullen enkel de grote bedrijven zijn die daarvan gebruik kunnen maken. Vandaag kiezen ze hun fiscale woonplaats al om te profiteren van de laagst mogelijke belastingen. Ze kunnen binnenkort hun rechtbank kiezen om vonnissen of procedures te verkrijgen die meer in hun voordeel zijn. Met andere woorden, de regionalisering zal een versterking van de klassenjustitie in de hand werken.

Daarnaast zijn de middelen om ernstige financiële criminaliteit te bestrijden vandaag te zwak. Dat werd al regelmatig aan de kaak gesteld door onderzoeksrechter Michel Claise. Door deze middelen op te splitsen, wil de N-VA de strijd tegen deze gesofisticeerde criminaliteit moeilijker maken. Dit ligt in lijn met het beleid dat voormalig minister Johan Van Overtveldt (N-VA) in de regering Michel I voerde: Zo kon de PVDA bijvoorbeeld aantonen aantonen dat het aantal belastingcontroleurs verminderd werd.

Democratische controle en mensenrechten in gevaar

Het is voor niemand een geheim: door justitie te regionaliseren, stuurt de N-VA aan op een repressiever beleid. De nationalisten willen “een veilig en welvarend Vlaanderen dat zich inzet voor de rechtsstaat en het respect voor de regels", "een snelle, beslissende en consequente follow-up van degenen die de regels overtreden en zich richten op het afleggen van verantwoording en het beperken van recidive." Als bewijs van hun vastberadenheid heeft de Vlaamse regering al in 2019 een ministerie van Justitie in het leven geroepen, zonder daarvoor bevoegd te zijn.

De Vlaamse regering van Jan Jambon wilde de kinderbijslag voor vluchtelingenkinderen verlagen. Dat idee stootte op felle kritiek van de juristen en het ziet er sterk naar uit dat het federale Grondwettelijk Hof dat ontwerp zal afwijzen. Zo maakt deze nationale instantie het mogelijk om wetsontwerpen die de mensenrechten schenden te "blokkeren". Bij een regionalisering van Justitie zou het Grondwettelijk Hof die macht aan de Gewesten kunnen kwijtspelen. Op die manier wordt de rode loper uitgerold voor nationalisten en rechtse partijen om een juridische orde te ontwikkelen “op maat” van hun repressieve politiek, in strijd met de mensenrechten.

Nog een bedreiging: het recht op verdediging en het recht op een eerlijk proces. De pleitbezorgers van de splitsing willen een Justitie op basis van managementbeginselen uit de privésector die efficiëntie beogen, ten koste van een democratische Justitie. De nationalisten willen de vormvereisten van de juridische procedures aanpakken. De procedures zouden vast en zeker moeten worden herzien, in het bijzonder door Justitie te informatiseren, een project dat na meer dan 15 jaar van mislukte projecten nog altijd niet is afgerond. Maar dat is niet wat de N-VA wil. In werkelijkheid wil ze de rechten van de verdediging beperken.

De nationalistische partij wil de procedures minder formeel maken en alleen nog de absoluut noodzakelijke formaliteiten behouden. Met andere woorden, als bepaalde regels en procedures tijdens het onderzoek en de gerechtelijke procedure niet werden gerespecteerd (procedures die een eerlijk proces moeten garanderen), is dat uiteindelijk "niet zo erg”. Ze wil ook een strenger strafbeleid.
Maar al die zaken wekken veel discussies los, ook in de Vlaamse juridische wereld. Zo diende de Vlaamse Liga voor de Mensenrechten met succes een beroep in om de ontwerpen voor de afschaffing van Assisenhoven (de enige rechtbank met een volksjury) te annuleren, daarbij argumenterend dat die afschaffing inging tegen het recht op een eerlijk proces.

De politie regionaliseren: meer afstand, meer repressie, minder veiligheid

Een geregionaliseerde politie om de politie dichter bij de burger te brengen? Niets is minder zeker. Antwerpen laat zien wat degenen die de politie willen opsplitsen, willen bereiken. Door de oprichting van politiezones bij de politiehervorming in 2001 kreeg de stad Antwerpen er een pak personeelsleden bij. De stad richtte een interventiepolitie op, met haar eigen speciale eenheid. Het buurtwerk werd afgeschaft. Ze kocht zelfs gepantserde voertuigen en oorlogswapens aan.

In 2013 lanceerde Bart De Wever in Antwerpen zijn repressieve "War on drugs" (oorlog tegen drugs). De stad is een draaischijf voor de Europese drughandel. Zonder duidelijk succes, aangezien de drughandel in de stad is toegenomen. "Waarom neemt het geweld in Antwerpen na zes jaar 'oorlog tegen drugs' nog steeds toe?", vroeg de krant De Morgen zich op 20 maart 2019 af. Het geweld nam eind 2019 verontrustende vormen aan, met echte bendeoorlogen in de straten, ontploffende granaten, afrekeningen tussen rivaliserende bendes, ... Mie Branders, PVDA-gemeenteraadslid in Antwerpen, zei na de zoveelste granaatexplosie in december 2019: "In Antwerpen hebben we een spectaculaire verhoging gezien van het veiligheidsbudget, er werden oorlogswapens aangekocht voor de politie, er werd een samenwerking met verschillende federale diensten opgezet, ... maar blijkbaar werkt het niet." Waarom niet? "De veelheid aan actoren, bevoegdheden, beleidsplannen en regelgevingskaders", zegt een studie van de UGent. Ze wijst ook op een gebrek aan personeel. In deze context is het meer dan twijfelachtig dat een regionalisering van de politie (die nog een extra laag van actoren en macht zou toevoegen) zou helpen om de drughandel doeltreffender te bestrijden.

Ten slotte kan de uitvoering van een handhavingsbeleid binnen één entiteit de criminaliteit ook naar elders doen verhuizen.

Regionaliseren om te privatiseren

De regionalisering dreigt ook het ambtenarenstatuut af te breken en zal leiden tot meer besparingen en privatisering.

Als morgen de Vlaamse overheid bevoegd zou zijn voor Justitie en politie, lijkt het duidelijk dat het statuut van die werknemers in vraag zal worden gesteld. Zo voorziet het Vlaams regeerakkoord in het einde van de benoemingen, wat meer armoede en lagere pensioenen betekent. Het valt te betwijfelen of dat naar de zin van de werknemers is.

Bovendien neigt ook de in de Vlaamse regering heersende neoliberale ideologie naar een privatisering. Bart Eeckhout, hoofdredacteur van De Morgen verwoordde het op 1 augustus als volgt: "In het zog van het verharde economische (neo)liberalisme van de jaren tachtig woei de wind van het zogenaamde 'New Public Management' (nieuw openbaar bestuur, n.v.d.r.) de overheid binnen. De staat moest zich slanker en efficiënter organiseren, zoals een privébedrijf. Beleidsdepartementen werden 'verzelfstandigd': ze kregen een eigen baas, een eigen budget en eigen doelstellingen. De hele Vlaamse overheid is op dat model gebouwd." Ongetwijfeld zullen een Vlaams gerechtelijk apparaat en een Vlaams politiekorps hetzelfde lot ondergaan.

Langs Franstalige kant hebben de neoliberale sirenes misschien minder macht, maar de privatisering dreigt er eerder plaats te vinden door een gebrek aan middelen om de geregionaliseerde taken uit te voeren.

Politie en Justitie splitsen: het is nog niet zo ver!

Niemand heeft een democratisch mandaat voor confederalisme en dit soort splitsingen. Zelfs een groot aantal kiezers van de N-VA en het Vlaams Belang zijn niet voor de splitsing. Voor de PS zou dit neerkomen op het verraden van haar kiezers en haar eigen programma, waarin zij zegt tegen een nieuwe staatshervorming te zijn.

Zoals ook op andere terreinen roepen de Vlaams-nationalisten en Waalse regionalisten "culturele" verschillen in op het gebied van politie en Justitie. Er bestaan in België inderdaad verschillende visies over politie en Justitie. Maar die verschillen zijn er vooral tussen rechts en links, aan beide zijden van de taalgrens. In Vlaanderen zijn veel mensen tegen de militarisering van de ordehandhaving, zoals die in Antwerpen wordt beoefend. Ook in Vlaanderen passen veel steden het model van de gemeenschapspolitie toe, met wijkagenten die de mensen uit de buurt kennen en die zelf door de mensen zijn gekend. Dat kan veel problemen voorkomen.

Neen, Justitie en politie splitsen zal hen niet efficiënter maken en ook niet dichter bij de burgers brengen, integendeel. Afgezien van de absurditeit en de kosten, dreigt de burger wakker te worden met een (nog meer) op de rijken afgestemde Justitie en een nog repressievere politie. Veel progressieven stellen deze regionalisering aan de kaak. Laten we ervoor zorgen dat dit tijdelijk opgeschorte ontwerp ook definitief in de prullenmand belandt.