Hoe Arizona het KMI, de federale musea en ontwikkelingssamenwerking wil splitsen

Het opsplitsen van het KMI en andere federale wetenschappelijke instellingen: welkom in Absurdistan

De Arizona-nota, zoals geciteerd door Le Soir is duidelijk: "De supernota focust hier op de ‘federale wetenschappelijke instellingen’ (de Koninklijke Bibliotheek, het Instituut voor Natuurwetenschappen, het Koninklijk Meteorologisch Instituut, de Koninklijke Musea, … n.v.d.r.) en wil hun op termijn een ‘onafhankelijk statuut met maximale autonomie’ geven." De nota heeft het ook over de overdracht van instellingen in Vlaanderen en Wallonië naar de betrokken regio's, terwijl die in Brussel gezamenlijk zouden worden beheerd door de twee Gemeenschappen.

Het voorbeeld van het KMI, essentieel voor weerswaarschuwingen, spreekt voor zich. De hoofdvestiging van het KMI bevindt zich in Ukkel, in het Brusselse gewest, maar er zijn ook vestigingen in Dourbes (Namen), Jabbeke (Vlaanderen) en Wideumont (Luxemburg). Tijdens de overstromingen van 2021 gaf het KMI de juiste waarschuwingen, maar de gewestelijke diensten handelden niet dienovereenkomstig. "Bij het KMI mogen we ons niet bezighouden met overstromingen. Het is een regionale verantwoordelijkheid", zei David Dehenauw, wetenschappelijk directeur van het KMI en weerman bij RTL en VTM, na de overstromingen. 

In tegenstelling tot wat de Arizona-nota voorstelt, moet de samenwerking tussen openbare onderzoeksinstellingen in het hele land net versterkt worden. Er moet een onafhankelijke evaluatie komen van de effecten van de regionalisering op het wetenschappelijk onderzoek. Inclusief een herfinanciering van de federale wetenschappelijke instellingen.

België verdeeld vanuit de ruimte?

De nota voorziet ook in de oprichting van een interfederaal ruimteagentschap ter vervanging van Belspo (dat federale wetenschappelijke activiteiten en instellingen samenbrengt op Belgisch niveau), met vertegenwoordiging van de gewesten en een verdeling van de Europese ruimtefondsen. Maar waarom een sector opsplitsen waarin België, dat de vijfde grootste bijdrage levert in Europa, een leidende rol speelt en astronauten als Dirk Frimout en Raphaël Liégeois de ruimte instuurde? Ook hier zien we de nationalistische hand van de N-VA aan het werk. Volgens die partij was de sector tijdens de Vivaldi-regering "een smokkelroute voor hernieuwd Belgicisme" geworden.

Wat is het probleem voor de N-VA? In mei 2023 hekelden Kamerleden Frieda Gijbels en Elke Sleurs het gebrek aan steun voor Vlaanderen in de budgetten voor ruimtevaartonderzoek: "Prima dat er aandacht en budget gaat naar zo'n belangrijke sector, maar de grote brokken van het budget stromen steevast naar Wallonië". De kritiek is niet zozeer dat Belspo inefficiënt is, maar veeleer dat de verdeling van de financiering niet beantwoordt aan de verwachtingen van de CEO's van de lucht- en ruimtevaartindustrie in het noorden van het land. Het is dit economisch nationalisme dat de belangrijkste drijfveer is geweest achter de recente staatshervormingen en dat heeft bijgedragen aan de verdergaande ontmanteling van België als een federale eenheidsstaat.

Worden de musea en de Munt binnenkort gesplitst?

De nota bepaalt dat federale culturele instellingen zoals het Paleis voor Schone Kunsten en de Munt "volledig autonoom worden gemaakt en voortaan door de twee Gemeenschappen worden beheerd in het kader van een samenwerkingsakkoord". De Arizona-nota bevat tal van overeenkomsten met het programma van de N-VA. 

"De federale culturele instellingen ten slotte draaien vierkant - een situatie die schade toebrengt aan erfgoed van Vlaanderen en de Franse Gemeenschap." (Reactie N-VA op het memorandum van de VVBAD)

Maar de N-VA wil verder gaan en eist de "verzelfstandiging van de federale instellingen met de Werken aan de ‘verzelfstandiging’ van de federale culturele kunstcollecties onder het ‘gezamenlijk beheer’ van de twee gemeenschappen te brengen. Worden de meesterwerken van het Museum voor Schone Kunsten weldra verdeeld tussen Vlaanderen en de Federatie Wallonië-Brussel? En gaan we private spelers betrekken bij het beheer van openbare musea?

Ontwikkelingssamenwerking: budget gehalveerd

Volgens de Arizona-plannen zal het federale budget voor ontwikkelingssamenwerking worden gehalveerd (600 miljoen over 5 jaar), met de bedoeling om deze verantwoordelijkheid over te dragen aan de Gewesten, zonder enige garantie op de bijhorende middelen. Dit voor andere bevoegdheden: het verdelen van de bevoegdheden is een manier om besparingen door te voeren.

Zoals voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking Reginald Moreels het stelt: "Het uitgelekte voorstel om de internationale samenwerking federaal met de helft te verminderen en de sector - politiek listig - over te hevelen naar de gemeenschappen, is geen goed idee.”

Ook Arnaud Zacharie, algemeen secretaris van CNCD-111111, bevestigt dit: "Wat formateur Bart De Wever probeert te doen, is twee vliegen in één klap slaan: een bevoegdheid regionaliseren en ze tegelijkertijd om zeep helpen door de bijhorende budgetten niet over te hevelen." (LN 24, 30 oktober 2024) De CNCD wijst erop dat een dergelijke splitsing een bedreiging zou vormen voor de expertise en de coherentie van het Belgische beleid: "Regionalisering zou ook leiden tot een verwatering van de Belgische expertise (...) met 5 of 6 verschillende ministers die elk hun eigen beleid voeren." Na klimaatverandering en gezondheid zou ook ontwikkelingssamenwerking gesplitst worden ten koste van de doeltreffendheid. (LN 24, 30 oktober 2024)

Kortom, de Arizona-plannen van de N-VA zijn gericht op het regionaliseren van tal van federale bevoegdheden, wat zou leiden tot een verzwakking van solide instellingen. Daarbij wordt eerder ingespeeld op gewestelijke economische belangen dan op wetenschappelijke en culturele ontwikkeling en sociale vooruitgang.