“Geen paniek, maar nu moet die curve echt wel naar beneden”

Anne Delespaul is huisarts in Antwerpen en staat in de frontlinie in de strijd tegen het coronavirus. Ze werkt mee in het testcentrum en de contactopsporing die Geneeskunde voor het Volk op poten zette, waar artsen, verpleegkundigen, onthaalmedewerkers en vrijwilligers vaststelden dat het aantal coronabesmettingen weer stijgt. “Sinds een aantal weken hebben we inderdaad opnieuw meer coronawerk”, vertelt ze. “Steeds meer patiënten hebben symptomen of melden ons dat ze contact hebben gehad met iemand die besmet is. We zien ook dat meer en meer coronatests positief zijn. Het virus doet dus zeker opnieuw de ronde.”

Kunnen we spreken van een tweede golf?

Anne Delespaul. Van het begin ervan, ja. Het grote verschil met de eerste golf in maart-april is dat de besmettingshaarden nu veel lokaler zitten – Antwerpen, Brussel, Luik – en minder over het hele land verspreid zijn. Een ander verschil is dat er op dit moment – gelukkig – weinig mensen ernstig ziek zijn. Het gaat nu vooral om jonge mensen, die minder zware symptomen vertonen en dus ook minder vaak naar het ziekenhuis moeten.

Er wordt nu ook veel meer getest dan in het begin van de eerste golf. Heel wat van de besmettingen die we nu vinden, zouden we in de eerste golf niet gevonden hebben. Door besmettingen vroeger op te sporen kunnen we ze stoppen voor ze extra kwetsbare groepen bereiken. Dat er nu een stijging is van het aantal besmettingen, is een wake-upcall om snel in te grijpen.

We zitten dus niet in dezelfde situatie als eind maart?

Anne Delespaul. Nee. Het aantal besmettingen stijgt trager dan in maart, omdat we sindsdien onze manier van leven veel veranderd hebben. Afstand houden, mondmaskers, onze contacten beperken … dat geeft het virus veel minder kans om zich snel te verspreiden. Toch was het spectaculair hoe enkele kleine brandhaarden begin juli heel snel opnieuw honderden besmettingen konden teweegbrengen in het Antwerpse. Er is geen reden tot paniek, maar we moeten de situatie wel ernstig nemen en nú ingrijpen. Mensen die de ernst van de epidemie in twijfel trekken, kan ik verzekeren: bij elke nieuwe golf overlijden mensen terwijl dat vermeden had kunnen worden.

De beelden van het testcentrum dat Geneeskunde voor het Volk oprichtte in een kerk in Deurne gingen de wereld rond. Waarom startten jullie zelf met zo’n testcentrum?

Anne Delespaul. Er zijn dankzij de huisartsenverenigingen wel een aantal triageposten waar mogelijk besmette patiënten worden onderzocht en getest, maar vaak is daar onvoldoende plaats. Daarom gingen we op zoek naar een andere plek om mogelijk besmette patiënten te onderzoeken of te testen. En dat werd de Sint-Rochuskerk, vlak bij onze groepspraktijk. We hebben een goed contact met de lokale pastoor en hij wilde direct helpen.

Jullie zetten ook jullie eigen systeem van contactopsporing op. Waarom?

Anne Delespaul. We stelden vast dat het systeem dat de overheid zelf op poten zette, ruimschoots onvoldoende was. Commerciële callcenters in Brussel bellen coronapatiënten op om te vragen waar ze geweest zijn, met wie ze contact hebben gehad … Maar de mensen hebben daar geen vertrouwen in. Die contactspeurders in Brussel hebben ook vooral een controlerende functie, terwijl wij meer willen ondersteunen. We vragen aan de mensen hoe het gaat. Of alle informatie duidelijk is. Of ze nog vragen hebben. Of ze hulp nodig hebben om in quarantaine te gaan. En dan vragen we met wie ze in contact zijn geweest. We leggen hen ook uit hoe belangrijk het is om dat te weten. Die mensen kunnen we dan rechtstreeks opnieuw contacteren en eventueel testen. Door dicht bij de mensen te staan kunnen we sneller en efficiënter werken. Wij kennen onze wijk en dat maakt het voor mensen veel laagdrempeliger.

Begin mei al stelden we aan Vlaams minister van Welzijn Beke voor dat hij beter huisartsen zou helpen om dit werk te doen. Toen wij er op dat moment zelf mee begonnen, vond hij ons project geen blik waard. Ondertussen publiceerden we onze bevindingen in het Tijdschrift voor Geneeskunde, kregen we alle kranten en televisiezenders over de vloer, en wordt een deel van onze protocols en expertise over heel de stad Antwerpen gebruikt. Allemaal werk dat Beke eigenlijk had moeten doen.

Was de heropflakkering van de pandemie te voorkomen?

Anne Delespaul. We hadden ze zeker sneller de kop in kunnen drukken. De opheffing van alle lockdownmaatregelen is op een bepaald moment te snel gegaan. De versoepeling van de zogenaamde bubbel naar vijftien wisselende contacten per week was echt een fout. Op dat moment waren er in ons land nog steeds 80 à 100 besmettingen per dag. Het virus is zich toen opnieuw sneller beginnen te verspreiden. 

Maar vooral: de overheid was niet klaar. De contactopsporing stond niet op punt, dus we konden niet zien waar besmettingen vandaan kwamen en hoe we ze zo beperkt mogelijk konden houden. Er waren ook niet voldoende testen. Mocht dat beter georganiseerd zijn, zou een tweede golf wel degelijk te voorkomen geweest zijn of op zijn minst uitgesteld en beperkt.

Er wordt ook veel gewezen op de besparingen van de voorbije jaren, vooral in de preventiediensten. Deelt u die vaststelling?

Anne Delespaul. Absoluut. Het beleid van minister Beke was absoluut incompetent. Hij luistert niet naar wat de experten en de mensen op het terrein zeggen. Instituten zoals het Agentschap Zorg en Gezondheid in Vlaanderen zijn ondergefinancierd, het resultaat van jarenlang niet te investeren. In een kapitalistische maatschappij is preventie niet interessant, want het levert niets op. Nochtans verdien je elke euro die je investeert in preventie dubbel en dik terug. En de kentering is er nog niet. De besparingen die gepland waren – liefst 21 personeelsleden minder voor dat agentschap – worden gewoon verdergezet.

Het verder uitbouwen van contactopvolging in de eerste lijn, zoals wij nu voorstellen, kan als basis dienen om ook op termijn, na corona, sterker preventief te werker. Dat is absoluut nodig en daarvoor moeten de middelen en de mensen vrijgemaakt worden.

Ook de besparingen in de rusthuizen werden doorgezet.

Anne Delespaul. Ja, en het was net door die besparingen dat de situatie daar tijdens de eerste golf zo dramatisch was. Het personeel heeft gedaan wat het kon. Maar ze waren voordien al met te weinig. En net op het moment dat de mensen van de zorgsector een klein beetje op adem komen, staat niet alleen die tweede golf aan de deur, maar krijgen ze ook nog te horen dat de geplande besparingen van vorig jaar gewoon doorgaan! Dat is een slag in het gezicht van die mensen.

Nu worden de rusthuizen voorlopig gespaard van de tweede golf, maar we moeten er ook voor zorgen dat ze open kunnen blijven. Tijdens de eerste golf moesten de rusthuizen in lockdown en de sociale en psychologische impact daarvan is voor mensen in hun laatste levensjaren echt heel zwaar. Bezoek kunnen ontvangen is superbelangrijk voor de levenskwaliteit van de bewoners. Maar daarvoor heb je voldoende personeel en omkadering nodig en dus voldoende middelen.

De jongeren worden vaak met de vinger gewezen. Zij zouden te veel gefeest hebben en zo verantwoordelijk zijn voor de start van de tweede golf.

Anne Delespaul. Dat is een veel te grote veralgemening. Het overgrote deel van de mensen, ook de jongeren die ik zie, nemen hun verantwoordelijkheid en proberen de maatregelen te volgen. Het is gemakkelijk voor Maggie De Block om te zeggen dat de oorzaak van de tweede golf bij de mensen ligt. Maar de realiteit is dat de overheid tekort geschoten is. De bevolking heeft in maart ook al getoond dat we allemaal samen onze verantwoordelijkheid nemen als het nodig is.

Jullie praktijken in Deurne en Hoboken liggen pal in de wijken waar de eerste grote stijgingen van deze tweede golf plaats vonden. Waarom volgens jou gebeurde het net daar?

Anne Delespaul. Dat er meer besmettingen zijn in de volkswijken is een feit. Dat komt omdat mensen er dicht op elkaar leven en weinig uitwijkmogelijkheden hebben. Bovendien zijn dat heel vaak mensen met jobs die ze niet van thuis uit kunnen doen. Dus ook op hun werk komen ze veel in contact met anderen.

Bij alle epidemieën in het verleden zagen we dat mensen in armoede altijd harder getroffen worden. Studies uit de VS tonen hoe de zwarte bevolking nu meer dan dubbel zo hard getroffen wordt. Zeggen dat het hun schuld is en dat zij onvoldoende hun best doen om het virus tegen te houden, is niet correct. Het probleem ligt in de omstandigheden waarin zij leven en werken die het veel moeilijker maken om het virus tegen te houden.

Het vingerwijzen naar jongeren of bepaalde groepen is een bewuste strategie om de aandacht af te leiden van het falende beleid. 

Er zijn de voorbije week enkele zeer repressieve maatregelen ingevoerd, zoals verplichte quarantaine en de avondklok in Antwerpen. Was dat nodig?

Anne Delespaul. Er wordt nogal snel gezwaaid met controles en strenge straffen, terwijl je toch niet mag vergeten dat zo’n quarantaine niet voor iedereen eenvoudig te volgen is. Ten eerste heb je al inkomensverlies als je in quarantaine gaat. Het is onaanvaardbaar dat mensen in financiële problemen komen omdat ze thuis blijven om anderen te beschermen. Wij dienden in mei al een wetsvoorstel in voor inkomensgarantie voor iedereen die in quarantaine moet. Dat moet er echt dringend door komen als we dit virus de komende maanden willen tegenhouden.

Ten tweede is het ook praktisch vaak onmogelijk om in quarantaine te gaan. Hoe doe je boodschappen? Wat doe je met de mantelzorg die je voor iemand levert? Wat met je kleine kinderen? En al zeker nu we te midden van een hittegolf zitten. Ik houd mijn hart vast voor de mensen die de komende dagen in hun kleine appartementjes zullen moeten binnen blijven. We moeten hen zo veel mogelijk ondersteunen in plaats van hen met de vinger te wijzen en hen boetes tot 1.600 euro te geven als ze toch buiten komen.

En die avondklok … Met deze hittegolf zijn de late uurtjes voor velen net het moment om buiten te komen en wat frisse lucht binnen te krijgen. Waarom geen samenscholingverbod vanaf een bepaald uur? Waarom niet kijken wat je kan doen tegen alcoholconsumptie? Er is geen enkele wetenschappelijke grond om te stellen dat een avondklok iets zou doen aan de verspreiding van het virus. En dat maakt het voor de mensen ook moeilijk om te begrijpen.

Aan de communicatie van de overheid scheelt heel wat, niet?

Anne Delespaul. Als mensen niet begrijpen waarom een maatregel nodig is, dan zullen ze die ook niet meer volgen.

Neem nu die bubbel. Die werd eerst van vijftien teruggebracht naar vijf, maar plots kwam een minister op tv vertellen dat je ook wel met tien mensen op café mocht. Niemand kon nog volgen.

En die kleurencodes voor reizen naar het buitenland. Ze veranderen om de zoveel tijd zonder dat er altijd een duidelijke basis voor is. Sommige mensen komen terug uit een oranje zone waar ze alleen maar in de bossen hebben gewandeld en bij hun terugkeer moeten ze zich laten testen, waarna ze terecht komen in Antwerpen, dat een veel grotere broeihaard is.

Doordat het niet duidelijk is – maar soms ook gewoon niet logisch is – worden de maatregelen niet gevolgd. Wat begrijpelijk is, maar waardoor het draagvlak voor maatregelen die wel efficiënt en nodig zijn, verdwijnt.

In sommige bedrijven wordt de toestand onrustwekkend. Zo hebben momenteel al 67 personeelsleden van een West-Vlaams vleesverwerkend bedrijf positief getest op Covid-19. Is er in de bedrijven voldoende waakzaamheid?

Anne Delespaul. De meeste besmettingen gebeuren momenteel in de privésfeer, maar dat betekent niet dat we geen aandacht moeten hebben voor werksituaties. Ik had vorige week nog een patiënte van wie vier collega’s besmet zijn. Ze werkt in een kledingwinkel. Mij ga je niet vertellen dat die alle vier onafhankelijk van elkaar besmet zijn geraakt in hun privésituatie.

In het geval van dat West-Vlaamse bedrijf is het zaak om te voorkomen dat het virus zich nog verder verspreidt. En daarvoor moet je snel zijn en de juiste maatregelen nemen. Maar ik hoorde op de radio dat het bedrijf vorige week al gecontacteerd zou zijn door contactspeurders. Als er nu pas is ingegrepen, dan zijn er kostbare dagen verloren gegaan.

Er was lang veel te doen rond het tekort aan testcapaciteit. Hoe zit dat momenteel?

Anne Delespaul. Vandaag is er vooral een gebrek aan logistiek om te kunnen testen. Er ligt heel veel druk op de huisartsen om van iedereen met symptomen of die in contact is geweest met een besmet persoon, een test te kunnen afnemen. Daar zijn meer personeel en meer ruimtes voor nodig. Met Geneeskunde voor het Volk en de PVDA proberen we daar mee voor te zorgen.

Voor de zomer sloeg Geneeskunde voor het Volk in Molenbeek, bijvoorbeeld, al de handen in elkaar met de gemeente en andere huisartsenpraktijken om een lokaal te voorzien waar er getest kan worden.

In Borgerhout zette PVDA-schepen Ben Van Duppen een mooi project op samen met de huisartsen. Ze richtten er een testcentrum op in de wijk waar veel mensen met besmettingen wonen. Vroeger moesten die mensen allemaal tram of bus nemen tot aan het testcentrum in Deurne, wat te ver is voor zo’n dichtbevolkte wijk waar er een grote uitbraak is.

Een tweede groot probleem is dat de testresultaten meestal twee tot drie dagen op zich laten wachten. Dat is veel te lang, want het zijn precies die eerste dagen dat mensen het meest besmettelijk zijn en het virus het snelst doorgeven. Op die manier lopen we achter de feiten aan. Wat wij voorstellen is ten eerste om het verwerken van de tests zoveel mogelijk uit de markt te halen, want commerciële labo’s werken te traag voor de noden die er zijn, en ten tweede de verwerking van de tests te organiseren zo dicht mogelijk bij degene die de test afneemt, om zo snel mogelijk de resultaten te krijgen.

Hoe beleven de mensen die in de zorgsector werken dit begin van die tweede golf?

Anne Delespaul. In de eerste lijn is het heel druk. Dat voelen we goed. Bij de mensen in de ziekenhuizen en de rusthuizen is er veel ongerustheid over wat er aankomt. Op dit moment zien zij niet echt een grote stijging van nieuwe coronagevallen, maar de eerste golf is nog niet verwerkt. Iedereen heeft veel gegeven, terwijl de hele sector eigenlijk al op zijn tandvlees zat door het gebrek aan personeel en waardering.

Het is heel goed dat er vlak voor de zomer een overwinning is gekomen die zorgt voor extra loon en extra personeel in de ziekenhuizen, maar die extra middelen zijn er nog niet en de tweede golf is er al. Belangrijk dat er dus snel werk gemaakt wordt van die extra middelen!

Op 1 september moeten de scholen opnieuw opstarten. Niet iedereen is ervan overtuigd dat dat vlot zal verlopen. Hoe ziet u dat?

Anne Delespaul. Als we met de huidige besmettingsgraad naar de heropstart van de scholen gaan – en niet alleen dat, het hele maatschappelijke leven schakelt vanaf september weer een versnelling hoger – dan zitten we met een probleem. Het risico dat de verspreiding van het virus dan exponentieel toeneemt, is groot.

Het is belangrijk dat kinderen niet opnieuw maandenlang thuis moeten zitten, zoals bij sommige het geval was tussen maart en juni. We weten dat er voor kinderen weinig gevaar is. Ze worden niet zwaar ziek van het virus en ze geven het ook zo goed als niet door. Maar met de opening van de scholen gaat natuurlijk ook een toename gepaard van verplaatsingen op het openbaar vervoer, ouders aan de schoolpoort … Dat kan wel voor nieuwe opflakkeringen zorgen. En daarvoor moeten we eerst en vooral die besmettingen onder controle krijgen.

Deze keer luidt het motto “crush the curve” (verpletter de curve) in plaats van “flatten the curve” (maak de curve plat), zoals in de eerst golf.

Anne Delespaul. Klopt. Deze keer moet het echt de bedoeling zijn om de curve voldoende laag te krijgen. In mei/juni heeft de regering de maatregelen te veel versoepeld op een moment dat de curve te hoog zat. Nu moeten we de curve helemaal naar beneden trekken. Elke besmetting opsporen, en ervoor zorgen dat iedereen die ermee in contact is geweest, geen nieuwe mensen besmet. Dat is het idee achter “crush the curve”: naar nul besmettingen gaan.

Klinkt goed. Hoe beginnen we eraan?

Anne Delespaul. Ik zal om te beginnen nog eens herhalen wat belangrijk is dat we zelf blijven doen: je handen voldoende wassen, afstand houden van mensen buiten je bubbel, een mondmasker dragen waar het nodig is, en heel drukke plaatsen vermijden.

Met Geneeskunde voor het Volk zetten wij ons werk verder en willen we ons proefproject rond contactopvolging in Antwerpen uitbreiden naar het hele land. We bekijken hoe we in andere grootsteden als Brussel, Charleroi en Luik iets soortgelijks op poten kunnen zetten.

Ten slotte en heel essentieel: druk blijven zetten op de overheid. Vandaag faalt de overheid op drie punten: in testen en opsporen, in duidelijke communicatie en in het creëren van omstandigheden die het mogelijk maken om de maatregelen te volgen. Die drie zaken moeten beter om de curve echt helemaal naar beneden te krijgen.