Factcheck: regering laat grootste vermogens ongemoeid en mikt op kleine belegger

1. Wat is een effectenrekening?

Een effectenrekening is een rekening die je bij een bank kan openen om financiële activa te beheren, zoals aandelen, obligaties, beleggingsfondsen ...

Via homebanking kan de klant opdracht geven om effecten te kopen en te verkopen. De bank voert die verrichtingen uit en geeft de klant daarbij een overzicht van zijn effecten en de evolutie van hun waarde. Daarnaast stort de bank de inkomsten uit de effecten (dividend of rente) automatisch op de bankrekening van de klant.

2. Wat is de effectentaks?

De taks die de regering-De Croo begin 2021 wil laten goedkeuren, bestaat uit een jaarlijkse heffing van 0,15% op de waarde van effectenrekeningen waar meer dan een miljoen euro op staat. De taks is van toepassing ongeacht of de effectenrekening wordt beheerd door een natuurlijke persoon of een vennootschap.

3. Is de effectentaks symbolisch?

Ja, de taks is symbolisch: De liberale regeringspartners zeggen het zelf. Zo liet Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert weten dat er een “symbolische inspanning” gevraagd wordt.i En zelfs staatssecretaris Thomas Dermine van de PS geeft toe dat het gaat om een “marginale belasting”, enkel een “signaal”.ii

De cijfers bevestigen dat de taks in de praktijk nauwelijks iets voorstelt. Het tarief van 0,15% is belachelijk laag en geldt alleen voor effectenrekeningen, niet voor de andere elementen in het vermogen van de rijken (zie vraag 4). De belastbare basis is dus al klein, en daarop wordt dan een een onbeduidend belastingtarief toegepast. Vandaar de verwachte lage opbrengst: 428,7 miljoen euro of slechts 0,36% van de totale belastingen die de federale overheid int.

Een groot verschil met wat de miljonairstaks van de PVDA zou opleveren. Alleen al voor de dertig Belgische miljardairsfamilies (totaal vermogen: 83 miljard euro) zou de miljonairstaks jaarlijks 2,5 miljard opbrengen. (ter vergelijking: die dertig families betalen nul euro effectentaks, zie hieronder)

4. Zullen de allerrijksten de effectentaks betalen?

Nee, veel rijke mensen zullen aan de effectentaks ontsnappen. En vooral de allerrijksten, met een vermogen van honderden miljoenen of zelfs miljarden euro’s, zullen daarin slagen.

Waarom? Gewoon omdat ze geen effectenrekeningen hébben. Nu al zijn alle niet-financiële elementen van hun vermogen vrijgesteld van de taks: kastelen, villa's in Knokke of aan de Franse Côte d'Azur, luxechalets in de Alpen, stoeterijen, jachtgronden, luxejachten, privéjets, juwelen, antiek, schilderijen ...

Maar vooral hun enorme financiële vermogen ontsnapt aan de taks. Hun vermogen zit namelijk vooral in zogenaamde aandelen op naam: de naam van de aandeelhouder en het aantal aandelen dat hij/zij bezit worden rechtstreeks in het aandelenregister van de vennootschap ingeschreven. Aangezien deze aandelen niet via een effectenrekening van een bank worden beheerd, zullen deze superrijke mensen dus nul euro effectentaks betalen.

Daarom spreekt econoom Paul De Grauwe, hoogleraar aan de London School of Economics over “de hypocrisie van de effectentaks”. In een column schrijft hij: “Uit het brein van onze nieuwe ministers ontsproot ook het idee dat eigenaars van aandelen op naam de taks niet moeten betalen. En wie bezit aandelen op naam? Juist: de miljonairs en miljardairs. Die betalen dus geen effectentaks.”

“Van de liberalen kun je nog begrijpen dat ze vechten tegen een rijkentaks. Van de socialisten, die beweren de minder begoeden in de maatschappij te vertegenwoordigen, niet”, is zijn besluit.iii

5. Is het de eerste keer dat in België een effectentaks wordt ingevoerd?

Nee, de regering-Michel deed dat al in 2018. In plaats van een echte vermogensbelasting in te voeren vond de regering-De Croo er niets beter op dan de fake belasting van de zeer rechtse Zweedse coalitie (van liberalen, CD&V en N-VA) gewoon te kopiëren.

De regering-De Croo bracht een paar technische wijzigingen aan om te voorkomen dat de effectentaks bis hetzelfde lot beschoren zou zijn als de originele versie. Die werd in 2019 door het Grondwettelijk Hof nietig verklaard op verschillende gronden, maar vooral vanwege de hierboven genoemde discriminatie (vraag 4): financiële activa die via een effectenrekening worden beheerd, zijn belastbaar, terwijl dit niet het geval is als het gaat om aandelen op naam.

In een poging te ontsnappen aan een nieuwe nietigverklaring bedachten de Vivaldi-partijen een juridische truc: het zou geen personenbelasting zijn, maar een soort inschrijvingstaks op de effectenrekeningen zelf. Zoals een belasting op een auto of een gsm-mast. Dat is een van de redenen waarom de effectentaks 2.0 ook op bedrijven mikt. Dit kunstgreepje creëert echter een kluwen dat veel problemen veroorzaakt en zelf nieuwe discriminaties in het leven roept (zie vraag 6).

6. Kunnen spaarders met minder dan een miljoen geraakt worden door de effectentaks?

Ja, en dat is de paradox van deze taks: om te voorkomen dat de grootste fortuinen met aandelen op naam worden belast, koos de regering ervoor om zich te richten op effectenrekeningen, ongeacht wie ze beheert. Dit kan ertoe leiden dat kleine spaarders met een financieel vermogen van minder dan een miljoen euro worden benadeeld.

Situatie 1: Vier broers en zussen zijn medehouders van een effectenrekening met 1,2 miljoen euro aan aandelen (zij kunnen deze bijvoorbeeld van hun vader hebben geërfd). Aangezien de overheid zich niet richt op de houders maar op de effectenrekening, zal de belasting van toepassing zijn, ook al hebben ze elk “maar” een vermogen van 300.000 euro.

Situatie 2: Sommige spaarders beleggen via tak 23-verzekeringen, een levensverzekering in combinatie met een risicovolle financiële belegging (belegging in aandelen). Als deze spaarders zelf geen effectenrekening hebben, zal de verzekeringsmaatschappij de betreffende beleggingen via effectenrekeningen doen. Die zal worden onderworpen aan de belasting. Dit zal dus indirect ten laste komen van de spaarders, zelfs als hun financiële activa ver onder een miljoen euro liggen.

7. Waarom is de taks enkel gericht op de effectenrekeningen?

PVDA-voorzitter Peter Mertens en PVDA-volksvertegenwoordiger Marco Van Hees hebben het in de Kamer al meerdere keren aan de minister van Financiën gevraagd: ‘Waarom is uw belasting niet van toepassing op aandelen op naam terwijl dit het vermogen van de meest vermogende personen is?’ Minister Vincent Van Peteghem (CD&V) weigerde systematisch en opvallend deze gênante vraag te beantwoorden.

Toch is het antwoord vrij duidelijk. Hoewel vier van de zeven partijen in de Vivaldi-coalitie een links etiket dragen, blokkeren de liberalen elke belasting die afwijkt van de effectentaks zoals die door de ultraliberale minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) onder de Zweedse coalitie is ingevoerd.

De effectentaks, zowel in versie 1 als in versie 2, draagt dus die drie liberale stempels.

• Het is een zuiver symbolische belasting
• Het is een belasting die niet aan de zeer grote vermogens raakt
• Het bankgeheim blijft overeind en er komt geen vermogenskadaster

De meest logische – en minst discriminerende – manier om de rijksten te belasten zou erin bestaan om de totale waarde van hun vermogen te berekenen en te belasten. Maar dan moeten we al deze gegevens verzamelen in een vermogenskadaster, wat een absoluut liberaal taboe is.

Daarom is het enige kadaster in handen van de fiscus het vastgoedkadaster, waarmee eenvoudige werkmensen belast kunnen worden op hun bescheiden woning. Of die het mogelijk maakt om sociale bijstand te weigeren aan een persoon in nood door de OCMW’s toe te laten deze databank aan te boren om na te gaan of hij of zij niet een eigendom zou bezitten.

8. Is het gemakkelijk om de effectentaks te ontduiken?

Ja, want er bestaat geen vermogenskadaster. Neem bijvoorbeeld iemand die een effectenrekening heeft bij vier verschillende banken, met telkens 900.000 euro. In totaal heeft hij een financieel vermogen van 3,6 miljoen. Elke bank die de taks moet innen heeft echter een niet-belastbare effectenrekening, aangezien die minder dan een miljoen bedraagt.

Uiteraard moeten de banken de gegevens van de effectenrekening doorgeven aan het Centraal Contactpunt (CCP) van de Nationale Bank. Maar de belastingdienst zal deze databank alleen kunnen raadplegen als er aanwijzingen zijn van fraude. Maar hoe kan de fiscus zulke aanwijzingen hebben als hij niets weet over de bankgegevens? Het is een beetje zoals een politieagent die, voor hij iemand mag doen blazen, aanwijzingen zou moeten hebben dat de automobilist gedronken heeft.

Zoals fiscaal expert Michel Maus (VUB) opmerkt: “Als je echte fiscale rechtvaardigheid wilt, is een vermogenskadaster de enige optie.”iv

9. Waarin verschilt de effectentaks van de miljonairstaks?

i L'Écho, 3 oktober 2020.

ii Le Soir, 21 november 2020.

iii De Morgen, 5 januari 2021.

iv Het Laatste Nieuws, 20 juli 2017.