Extreemrechts geweld vandaag: is het gevaar reëel, en zo ja van waar komt het?
De voorbije weken laaide het debat rond extreemrechts in België opnieuw op, met als aanleiding het onderzoek naar Jürgen Conings. Heel wat debatten lopen daarbij door elkaar heen. Bijvoorbeeld: wat is het echte gevaar van extreemrechts? Wordt hierin niet overdreven? En welke rol speelt het Vlaams Belang hierbij? Tijd om nog eens een paar feiten op een rijtje te zetten.
Het extreemrechts gevaar
Wie de nauwe contacten van Jürgen Conings bestudeert, lijkt een geschiedenisles van neonazistische organisaties in Limburg voorgeschoteld te krijgen.1 Het probleem van extreemrechtse groepen, ook binnen het leger, is allesbehalve nieuw. Tomas Boutens is daarbij een belangrijke naam. Boutens en Conings leerden elkaar kennen in 2003, toen ze in Afghanistan lid waren van hetzelfde bataljon.
Tomas Boutens was leider van de Vlaamse vleugel van Combat 18, een organisatie binnen het internationaal fascistisch netwerk Bloed, Bodem, Eer en Trouw (BBET).2 Boutens en elf andere beroepsmilitairen van Combat 18 waren net zoals Conings gestationeerd in Leopoldsburg. In 2006 kwam aan het licht dat ze een aanslag aan het voorbereiden waren op Filip Dewinter en Dyab Abou Jahjah. Hiervoor hadden ze een wapenarsenaal aangelegd. Het doel was om de moord in schoenen van islamitische terroristen te schuiven en zo een burgeroorlog te ontketenen, die moest leiden tot een pure blanke staat. Boutens werd in 2014 veroordeeld voor terrorisme en bendevorming.
Boutens reageerde zeer snel nadat het nieuws van de zoektocht naar Conings bekend werd. De militaire inlichtingendienst heeft weet van geregeld contact tussen de twee. Boutens noemt Conings een ‘voormalig collega en wapenbroeder’ en een ‘volkstrouwe’. In een post op Facebook geeft hij aan dat Conings net zoals hijzelf migranten als een bedreiging ziet, en politici verwijt ze in ons land binnen te laten.
De tweede groep waar Conings contact mee onderhield, en waarschijnlijk lid van is, is het Vlaams Legioen.3 De naam van de groep verwijst naar de fascistische vrijwilligersbrigade die onder leiding van de Waffen-SS aan het Oostfront vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog. In december werd nog een lid van de groep, de Oekraïner Alexander G., opgepakt omdat hij plannen smeedde voor een terreuraanslag.4
Het Vlaams Legioen werd opgericht door Emmanuel Maris, een neonazi die plezier schept in het pronken met nazistische symboliek op zijn pick-up truck en het rondlopen in Ku Klux Klan-uniform. Hij is de hoofdverdachte voor de brandstichting in het asielcentrum in Bilzen, en vluchtte intussen naar Hongarije. De man was ook voorzitter van Voorpost Limburg, een mantelorganisatie van het Vlaams Belang.
Tijdens bijeenkomsten van het Vlaams Legioen werd gepocht over hoeveel mensen met vreemde origine elk zou kunnen doodschieten. Ze houden zich bezig met schietoefeningen en het verspreiden van haatspraak, in voorbereiding op een rassenoorlog. Geen twijfel dus dat dit gaat om een fascistische, mogelijk gewelddadige groep. De groep was bij de verschillende steunacties voor Conings telkens goed vertegenwoordigd.5
Van Jürgen Conings is het dus duidelijk dat hij zich ophield in neonazistische groepen en die ideologie volgt. Nieuwssite Apache bracht naar buiten dat hij een tweede profiel had op sociale media, intussen verwijderd, dat bol stond van neonazistische symboliek.6
Rechts terrorisme
Conings hield het niet bij gedachten, en zelfs niet bij lidmaatschap van fascistische groepen. Hij werd al gevolgd wegens verboden wapendracht, verspreidde regelmatig racistische haatberichten, en uitte al bedreigingen aan verschillende mensen.7 Op maandag 17 mei ging hij dus een pak verder.
Wat Conings de voorbije weken deed, is strafbaar. Ten eerste ging hij over tot het stelen van zeer zware wapens, met de bedoeling om naast heel wat burgerslachtoffers ook politiemensen en militairen te doden. Het gaat specifiek om vier raketwerpers die de bewapening van tanks kunnen doorboren, een machinegeweer dat kogelvrije vesten kan doorboren, en een pistool met dezelfde capaciteit. Diefstal en verboden wapendracht kunnen al een celstraf van 10 jaar opleveren.8
Conings had duidelijke plannen voor aanslagen op een Limburgse moskee en op verschillende virologen. In zijn afscheidsbrieven bedreigt hij individuen. Hij dreigt om over te gaan tot een terroristisch misdrijf. Ook dat is strafbaar: het kan samen nog eens 10 jaar opleveren.
Hij hing ook urenlang rond de woning van Marc Van Ranst met de bedoeling hem te vermoorden. Dit kan een poging tot moord inhouden (20 jaar celstraf), maar dat hangt af van de reden waarom Conings de moord niet uitvoerde. Dat hij nog altijd op de vlucht is, doet vermoeden dat hij niet zelf tot inkeer kwam.
Maar Conings heeft met zekerheid al een andere moordpoging begaan. De man plaatste een boobytrap in zijn wagen: een granaat verbonden aan de deurklinken. In combinatie met de raketwerpers, munitie en benzine in de wagen zou het activeren van die val een enorme ontploffing hebben veroorzaakt. De bedoeling was om voorbijgangers of onderzoekers te vermoorden. Het feit dat het slachtoffer een willekeurige voorbijganger kon zijn, toont aan dat de man terroristische motieven heeft.
Dat blijkt ook duidelijk uit zijn verschillende afscheidsbrieven. Daarin maakt hij duidelijk dat hij ook slachtoffers wil maken onder het leger, zijn voormalige collega’s. Dat die nauwe collega’s bij Defensie hem omschreven als “een extreemrechtse wapenzot die het geweld niet schuwt,” zegt veel over zijn opvattingen en methodes.9
Dat de huidige dreiging niet beperkt is tot de persoon Jürgen Conings, werd op 26 mei duidelijk toen een andere bekende figuur in de extreemrechtse wereld, K.J., werd aangehouden.10 De man is gelinkt met de neonazistische groep ‘Right Wing Resistance’ en poseerde al trots met wapens of terwijl hij een nazigroet bracht. Op sociale media deelt hij foto’s van Adolf Hitler en roept hij op om alle moslims te vermoorden. Hij wou de ‘missie’ van Conings voortzetten.
Een fenomeen dat groeit...
Pas sedert 2018 wordt het rechts extremisme opgevolgd door OCAD. 11Toen beschouwde OCAD slechts 7 rechts extremisten als gevaarlijk. Vandaag, amper drie jaar later, zijn dat er 48. Een verzevenvoudiging dus. Ter vergelijking: het aantal links-extremisten is gedaald met bijna de helft naar 11, het aantal jihadisten is gestegen met 14%. Dat jihadistische extremisten de grootste groep blijven, mag niet verbazen. De OCAD-databanken werden specifiek opgericht om deze op te volgen, en de Veiligheidsdiensten zijn nog altijd bijna exclusief op dit gevaar gefocust.
Dat het probleem van rechts extremisme ernstig is, blijkt nog duidelijker uit de lijst van ‘potentieel gewelddadige extremisten’, waar Conings op stond. Een op de vijf, maar liefst 19 personen, behoort tot extreemrechtse hoek.
De OCAD-lijst geeft ook niet het volledige plaatje. De ADIV, de militaire inlichtingendienst, volgt maar liefst 30 militairen van nabij op wegens hun extreemrechtse banden. De politie volgt maar liefst 2.500 individuen die lid zijn van een extreemrechtse groepering.12 Het gaat hierbij dus niet over individuen die kritiek uiten. Het gaat over georganiseerde groepen. Vaak verheerlijken deze het nazisme, bewapenen ze zich, en sturen ze aan op een burgeroorlog tussen verschillende ‘rassen’.
Er is duidelijk een snelle stijging in het gevaar van terreur uit extreemrechtse hoek de voorbije jaren. Dat blijkt ook uit een reeks aanslagen die er sindsdien uitgevoerd zijn. Denk maar aan Pittsburgh, Hanau, Christchurch, El Paso ...
… maar onderschat is.
Toch wordt het probleem nog steeds onderschat. In 2019, in de nasleep van de terroristische aanvallen op moskeeën in Nieuw-Zeeland, beweerde de topman van het OCAD, Paul Van Tigchelt, nog dat er niet echt een terroristische dreiging uitging van extreemrechts in ons land.13 Jan Jambon, minister van Binnenlandse Zaken in de regering-Michel, beweerde koudweg dat er geen extreemrechtse activiteit was, ook niet als reactie op migratie.14
Nochtans was het op dat moment al drie keer dichtbij geweest. 15In maart 2018 werd in Luik een extreemrechtse terrorist aangehouden die met zelfgemaakte explosieven een bomaanslag wou plegen op een moskee. Een maand later maakte in Aalst een neonazi amok met een mes en een vuurwapen. En in augustus 2019 viel de politie binnen bij een extreemrechtse man in Antwerpen die bedreigingen uitte tegen de Antwerp Pride. De brandstichting in het asielcentrum in Bilzen in november 2019 bewees definitief het ongelijk van Jambon.
Pas vanaf dan wordt het fenomeen ernstiger genomen in ons land. In het laatste rapport van de Staatsveiligheid, over 2019, wordt een apart stuk gewijd aan het gevaar van extreemrechts geweld.16 Daar wordt al opgemerkt dat neonazistische en fascistische groepen de neiging hebben om zich steeds meer te bewapenen. Ook de trainingskampen in Oost-Europa worden genoemd. Vorig jaar merkt het OCAD op dat de dreiging van extreemrechts toeneemt door de coronacrisis.17
De minimalisering van extreemrechts is waarschijnlijk een van de redenen waarom er in het dossier van Conings zoveel fouten zijn gemaakt. Al sinds 2015 komt Conings op de radar van de Staatsveiligheid, omdat hij extreemrechtse groepen financierde.18 In 2018 worden zijn banden in het milieu bevestigd. In 2017-2019 worden er verschillende pv’s tegen hem opgesteld wegens verboden wapendracht en racisme. Toch wordt er pas in augustus 2020 een dreigingsanalyse opgestart door het OCAD. Die zou zes maanden duren, tot in februari 2021. Eind augustus 2020 beslist de militaire inlichtingendienst ADIV om de veiligheidsmachtiging van Conings in te trekken, maar het duurt tot halverwege november voor dat wordt uitgevoerd. Wanneer het onderzoek naar Conings door OCAD afloopt in februari, gebeuren er weer fouten bij de ADIV. De informatie dat Conings een ernstige bedreiging vormt, komt niet tot bij het hoofd van de dienst. Conings wordt pas tot begin mei opgevolgd, en wordt dan al gelost.
Bijzonder ernstig is ook dat de ADIV in november een bijeenkomst had met de commandant van Conings. Op dat moment werd bewust de beslissing genomen om de man niet te weren uit de wapen- en munitiedepots.19 Binnen het leger wordt het probleem vandaag nog altijd minstens gebagatelliseerd. De stafchef, Michel Hofman, noemt het voorval “een ongelukkige samenloop van omstandigheden”.20
Het dubbele gelaat van Vlaams Belang
Paradoxaal is dat Vlaams Belang er de voorbije dagen in slaagt om zich door pers en opiniemakers verder te laten normaliseren.21 Van Grieken slaagt erin om de ‘theorie van het ventiel’ ingang te doen vinden. Die gaat als volgt: Vlaams Belang zou extreemrechtse ideeën niet aanwakkeren, maar net ‘terechte gevoelens’ kanaliseren die nu eenmaal ‘natuurlijk’ onder de bevolking aanwezig zijn. Net het te lang onderdrukken van meningen zou leiden tot gevallen als Jürgen Conings.
Van Grieken opperde dat idee fors in De Afspraak op Vrijdag, en werd door niemand tegengesproken.22 Politicoloog Fouad Gandoul nuanceerde dat het Vlaams Belang een ‘zuurtegraadmeter’ zou zijn, met een passieve rol dus. De rector van de Universiteit Gent, Rik Van de Walle, loofde Van Grieken op Twitter als een bondgenoot in de strijd tegen radicalisering.
Vlaams Belang speelt geen ‘rol van een ventiel’ in de samenleving. Onderzoekers naar extreemrechts bevestigen dat partijen en groepen vooral echokamers creëren.23 Extreme opvattingen worden voortdurend herhaald, versterkt, en genormaliseerd. Volgens onderzoekster Nikki Sterkenburg weten neonazistische groeperingen zelf zeer goed dat extreemrechtse boodschappen meer gangbaar zijn geworden.24
Vlaams Belang gelooft zelf uiteraard ook niet in de theorie van het ventiel. Ze bespeelt zeer bewust de publieke opinie: met merchandising, podcasts, YouTube-kanalen … Ze richten groepen op Facebook, Telegram, Discord, en zoveel andere sociale media op. Daar worden dezelfde racistische boodschappen voortdurend aangewakkerd en versterkt.25 Ze doen woorden als ‘islamisering’ en ‘omvolking’ ingang vinden bij de mensen en voeren strijd om dat te laten erkennen als normale begrippen. Nochtans komen die termen uit rechts-extremistische milieus, waar ze een zeer precieze en extreme betekenis hebben. Ze verwijzen vaak naar het nazisme en kaderen binnen de voorbereidingen op burgeroorlog en rassenstrijd.
Onfrisse banden
De banden van het Vlaams Belang met extreemrechtse groeperingen stoppen niet bij het creëren van een voedingsbodem. Vandaag is misschien de bekendste van die organisaties Schild & Vrienden. Ondanks de onthullingen die door Pano werden gedaan, sloot Vlaams Belang Dries Van Langenhove nauw in de armen uit electorale overwegingen. Nochtans is het algemeen bekend dat Schild & Vrienden racisme, seksisme en negationisme verspreidt, haar leden oproept tot het trainen met wapens, en zich voorbereidt op een rassenoorlog.
Voorpost is een oudere, maar niet onbelangrijke organisatie. De banden met Vlaams Belang zijn niet te ontkennen. De eerste voorzitter was Francis Van den Eynde, die twintig jaar volksvertegenwoordiger zou zijn voor Vlaams Blok en Vlaams Belang. De eerste redacteur van het blad van de vereniging was Roeland Raes, die 22 jaar ondervoorzitter van Vlaams Blok zou zijn. Via Voorpost lopen er banden naar allerlei andere extreemrechtse groeperingen. Emmanuel Maris, de kopman van het fascistische Vlaams Legioen, was bijvoorbeeld ook kopman van Voorpost-Limburg.26
Het Vlaams Belang is een institutioneel apparaat dat racisme verspreidt en het bedje spreidt voor dergelijk fascistische groepen. De partij is bezeten met het behouden van een proper imago, en beweert steevast democratische doelstellingen en middelen te hanteren. In de praktijk bespeelt ze wel de publieke opinie om de ontwikkeling van de meer ongure organisaties af te dekken. De houding van de partij in de zaak Jürgen Conings is daar een goed voorbeeld van. Hasselts VB-gemeenteraadslid, Dietrich Vandereycken, noemt Conings de ‘ultieme verzetsstrijder’. Hij werd nog altijd niet uit de partij gezet. In een whatsapp-bericht gaf voorzitter Van Grieken zelf aan dat de steungroepen aan Conings op Vlaams Belang kunnen rekenen.27
Waakzaamheid
Extreemrechts geweld en terrorisme zijn geen spookbeeld. Het fenomeen groeit in heel de wereld, ook bij ons. Het wordt steeds belangrijker om goed op te volgen hoe dit zich ontwikkelt. Goede informatie kan helpen om het probleem aan te pakken. De voorbije decennia waren extreemrechtse partijen en groepen namelijk bezig met het perfectioneren van hun methoden. Het dubbele gelaat. De verborgen groepen. De echokamers. Het verzorgde uiterlijk naar buiten toe. Het introduceren van schijnbaar onschuldige termen. Racisme, seksisme en transfobie onder de naam ‘vrije meningsuiting’. Alles dient om de extreemrechtse ideologie te normaliseren in de samenleving, en tegelijkertijd de extremistische groeperingen zich te laten ontwikkelen als stoottroepen.
1 https://www.humo.be/nieuws/zo-ziet-het-extreemrechtse-netwerk-van-jurgen-conings-er-uit~bbbec61c/ en https://www.demorgen.be/nieuws/jurgen-conings-de-wapenbroeder-die-goed-ingeburgerd-is-in-extreemrechtse-kringen~bbbec61c/
2 https://www.apache.be/2021/05/21/bloed-bodem-eer-trouw-ook-in-de-zaak-jurgen-conings/
3 https://www.demorgen.be/nieuws/wat-is-het-vlaams-legioen-waartoe-jurgen-conings-behoort~b248a54c/
4 https://www.humo.be/nieuws/zo-ziet-het-extreemrechtse-netwerk-van-jurgen-conings-er-uit~bbbec61c/ en https://www.demorgen.be/nieuws/wat-is-het-vlaams-legioen-waartoe-jurgen-conings-behoort~b248a54c/
6 https://www.apache.be/2021/05/21/bloed-bodem-eer-trouw-ook-in-de-zaak-jurgen-conings/
8 “Klopjacht Jürgen Conings: wat riskeert de militair als hij levend gevat wordt?”, Het Nieuwsblad, 20 mei 2021.
11 https://www.standaard.be/cnt/dmf20181020_03859695
12 De Tijd, 22 mei 2021, p.3
14 De Standaard, 21 augustus 2018
15 De Tijd, 22 mei 2021, p.3
16 https://www.vsse.be/sites/default/files/paragraphs/1-ra2020-nl-version10-single-light.pdf, p. 20-21.
17 https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200518_04963714
18 https://www.hln.be/binnenland/conings-staat-al-zes-jaar-op-de-radar-van-inlichtingendiensten~a7c62034/ en
“Wie wist wat wanneer? De verbazende tijdslijn van de zaak-Conings”, De Morgen, 27 mei 2021
19 “Minister van Defensie Dedonder: ‘Speciale opvolging Jürgen Conings werd stopgezet in
mei'”, De Morgen, 26 mei 2021
20 De Afspraak, Canvas, 26 mei 2021
21 “Zaak-Jürgen Conings: de normalisatie van extreemrechts is totaal”, Knack, 25 mei 2021
22 De Afspraak op Vrijdag, Canvas, 21 mei 2021
23 https://www.apache.be/2021/05/18/een-blik-achter-het-schild-van-extreemrechts-in-vlaanderen/
24 “Nikki Sterkenburg: ‘Voor veel mensen is extreemrechts zijn een hobby als een ander’”, Knack, 26 mei 2021
25 “Wat een voortvluchtige zwaarbewapende militair ons leert”, De Morgen, 25 mei 2021
26 https://www.apache.be/2019/11/13/bilzen-brandt-voorpost-lacht/
27 https://twitter.com/LrnsPdvn/status/1395824209528557571 en De Afspraak op Vrijdag, Canvas, 21 mei 2021