Exitstrategie: hoe de grote bedrijven hun agenda hebben opgelegd

De beslissingen van de Nationale Veiligheidsraad over de exitstrategie van het land vielen in de late avond van vrijdag 24 april. De heropstart van alle bedrijven is gepland voor 4 mei, op 11 mei wordt verwacht dat de handelszaken ook weer kunnen opengaan.

De versoepeling van ons sociale leven is opnieuw uitgesteld. Dat is voor na 18 mei. En testen - opsporen – isoleren, de enige methode om de ziekte permanent in te dammen, is nog lang niet operationeel. 

Hoe komt het dat de economische logica van winst het heeft gehaald, ten koste van de risico's voor onze gezondheid? Risico’s waar deskundigen nochtans voor waarschuwen.

Vanaf het begin draaide de bedrijfslobby op volle toeren.

Vanaf het begin van de lockdown was de druk van de grote werkgevers om ondanks alles toch te blijven produceren bijzonder sterk. Veel bedrijven zetten hun werkzaamheden verder, zonder zich aan de meest elementaire gezondheidsregels te houden. Uit officiële cijfers blijkt dat 85% van de gecontroleerde ondernemingen de regels van social distancing niet naleeft.

In een hele reeks grote bedrijven moesten de werknemers en de vakbonden zelf in actie komen om de productie op te schorten. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij Audi, Volvo, Neuhaus, Safran Aero Booster en Atlas Copco.

Als reactie daarop hebben de werkgeversfederaties hard gelobbyd. Ze probeerden ten eerste zoveel mogelijk sectoren als 'essentieel' te laten erkennen. In die sectoren hoeven de regels van social distancing namelijk niet gerespecteerd worden. Tussen 18 en 23 maart werd het aantal essentiële sectoren, dat bij ministerieel decreet vastligt, dus behoorlijk wat uitgebreid.

Na 23 maart bevinden twee van de drie miljoen werknemers in de particuliere sector zich in zogenaamde essentiële sectoren. Werkgeversfederaties zoals de federatie van de automobielsector TRAXIO, winden op hun website geen doekjes rond het lobbywerk dat ze hebben gedaan om de lijst uit te breiden.

Onevenwichtigheid in de GEES

Al snel ging het debat over de noodzaak om de economie volledig te heropenen. Op 7 april richtte de regering de GEES op, een groep van deskundigen om de exitstrategie voor te bereiden. De samenstelling van deze groep gaf al een idee van de oriëntatie. Naast gezondheidsdeskundigen zijn er de spelers uit het bedrijfsleven zoals Johnny Thijs (Voorzitter van de Raad van Bestuur van Engie-Electrabel) en Pierre Wunsch (Voorzitter van de Nationale Bank, voormalig kabinetchef van Didier Reynders). Grote afwezigen: vertegenwoordigers van de werkende klasse ...  

"Alle bedrijven moeten heropenen" eist VOKA

Op 9 april, met meer dan 280 aangekondigde sterfgevallen en de piek van het dodental nog niet bereikt, oefende het Vlaams Netwerk van Ondernemingen (VOKA) al druk uit om de hele economie weer op gang te laten komen. "We zien dat andere Europese landen hun economie geleidelijk aan heropstarten. Als exportland kunnen we niet achterblijven en concurrentiekracht verliezen" schrijft Hans Maertens, de VOKA-baas.

Agoria, de machtige werkgeversfederatie van de metaalindustrie ontwikkelt een "lobbyscenario" naar de groep van deskundigen en de overheid toe om aan te dringen op de heropening van bedrijven waar de regels van sociaal afstand houden (social distancing) niet kunnen worden gerespecteerd (zie onderstaand schema). 

Het VBO speelt het subtieler. Zij roepen op om "gezondheid en economie niet tegen elkaar op te zetten" en alle bedrijven opnieuw te laten starten (Le Soir, 15 april). De volgende twee weken worden gekenmerkt door heel wat vergelijkbare tussenkomsten. Op 22 april is het VOKA-persbericht nog explicieter en assertiever: "Bedrijven dringen echt aan op een herstart van de economie. Daarom moet de Nationale Veiligheidsraad vrijdag besluiten om alle bedrijven en winkels snel te heropenen.” Als dit niet het geval is, voorspelt het grootkapitaal "een economisch en sociaal drama".

Deskundig advies terzijde gelegd

Volgens gezondheidsdeskundigen kan de geleidelijke versoepeling van de inperkingsmaatregelen alleen worden overwogen onder een reeks strikte voorwaarden:

• het aantal ziekenhuisopnames moet minder dan 100 per dag zijn en er mogen niet meer dan 25% bedden op de intensive care bezet zijn, d.w.z. maximaal 500.
• Er moeten ten minste 25.000 testen per dag uitgevoerd worden (idealiter 45.000, zelfs volgens verschillende deskundigen)
• 2000 mensen moeten aan het werk gezet worden om geteste mensen op te volgen en contact op te nemen met hun familie (contactonderzoek)
• Preventieve en veiligheidsmaatregelen moeten in overleg met de werknemers op scholen en werkplekken worden uitgevoerd;
• De gehele bevolking wordt geadviseerd een stoffen masker te dragen en het moet verplicht worden op het openbaar vervoer.

Volgens de deskundigen kan de eerste fase van de exit alleen worden overwogen als aan al deze voorwaarden is voldaan. Daarnaast moeten heropeningen gefaseerd gebeuren, met telkens ten minste twee weken tussen de maatregelen om het effect op de epidemie te kunnen evalueren. Tijdens de persconferentie van de Nationale Veiligheidsraad hebben de premier en de minister-presidenten deze voorwaarden echter zeer snel overlopen. Ze hielden het vooral bij algemene verklaringen. Ze kondigden de opening aan van heel wat handelszaken binnen een week, terwijl er bijna niets gezegd werd over de veiligheid op de werkplaatsen. De overheid publiceerde een plan op haar website. Het blijft erg vaag over het bindende karakter van deze voorwaarden. Nu pas (27 april) zegt de Eerste Minister dat "het niet gegarandeerd is" dat winkels op 11 mei terug opengaan.

Het is echter heel duidelijk dat we niet aan de voorwaarden kunnen voldoen om winkels opnieuw te openen.

• Op 25 april waren er 217 ziekenhuisopnames. Dit aantal is al enkele dagen niet gedaald.
• Al een maand belooft de regering 10.000 PCR-tests per dag. Dat is nog op geen enkele dag gelukt.
• De contactonderzoekteams voor mensen die positief getest zijn, zijn helemaal niet klaar.
• Minister Geens zei dat het niet mogelijk zou zijn om voor 4 mei aan iedereen een masker uit te delen.

In plaats van de waarheid over deze uitdagingen te vertellen, heeft de Nationale Veiligheidsraad ervoor gekozen ze te bagatelliseren en opzij te schuiven. Ze hebben besloten om de versoepeling van het sociaal leven uit te stellen tot later. Prioriteit aan de economie, we zullen onze baas sneller weerzien dan onze familieleden "Als je de ene kraan opent, moet je een andere dicht doen" zegt David Clarinval, de liberale vice-premier in De Standaard op 25 april.

“Tegen 3 mei zal dat niet lukken”

De realiteit is dat we er niet klaar voor zijn. Marc Van Ranst, viroloog en lid van de expertengroep belast met de voorbereiding van de exit (GEES), wees er na de Nationale Veiligheidsraad op dat een hele reeks voorwaarden om exit te overwegen niet vervuld waren en dat het misschien niet mogelijk zou zijn op 4 mei. Hiervoor werd hij fel aangevallen door Geert Moerman, een VOKA-kopstuk uit de provincie Oost-Vlaanderen. Nochtans staat Marc Van Ranst niet alleen met zijn bedenkingen. Ook Marius Gilbert (ULB) en Erika Vlieghe (UAntwerpen), allebei lid van de GEES, uitten openlijk hun twijfels en vragen over deze beslissingen. Microbioloog Emmanuel André, een van de GEES-deskundigen, gaf eveneens uiting aan zijn ongenoegen. Hij nam daarna ontslag uit de groep, waarvan hij ook woordvoerder was.

Nog naast hoe het met het virus staat, moeten we ook kijken hoe wij ervoor staan. Voor het uitvoeren van een grootscheeps test- en contactonderzoeksysteem zijn er minstens 2000 mensen nodig. Op dit moment zijn er nauwelijks 8 in Wallonië en ongeveer 20 in Vlaanderen om dit werk te doen. De geïnterviewde regionale ministers kunnen niet zeggen hoe ver het staat met de aanwervingen en het opleidingsplan.

Kortom, er is geen enkele kans om op 4 mei klaar te zijn, zeggen de deskundigen "Laat die datum van 3 mei los. Tegen dan kan contactonderzoek niet lukken" herhaalt professor Wouter Arrazola de Oñate die belast is met het opzetten van het contactonderzoek in Vlaanderen (De Standaard, 22 april).

Collateral damage

Bij de werkgevers en de rechtse partijen vinden sommigen de gevolgen van deze politieke keuze geen probleem. Geert Bruyneel, de baas van Volvo Gent, zegt dat hij "de fabriek zo snel mogelijk weer wil opstarten". Hij voegt daaraan toe: "Als de fabriek volledig operationeel is, kunnen niet alle veiligheidsregels tegen corona worden nageleefd. Maar je moet keuzes durven maken" (De Tijd, 25 april). Of Francis Van Eechkout, CEO van Deceuninck Plastics, die zijn bedrijf zo snel mogelijk weer wil opstarten en uitlegt dat, "als het sterftecijfer stijgt tot 300 per dag, we misschien moeten zeggen: wat dan nog?" (De Tijd, 24 april).

Prioriteit voor gezondheid of voor de economische belangen

Deze werkgevers zeggen wat ze denken. Voor hen is de gezondheid van de werknemers slechts collateral damage. Hun economische belangen primeren. Niet de gezondheid noch de behoeften van de werknemers. De besluiten van de Nationale Veiligheidsraad gaan in dezelfde richting. Daarom verklaarde Pieter Timmermans, gedelegeerd bestuurder van het VBO, dat hij "tevreden was met deze beslissingen" (25 april, Le Soir).

Er zijn nu een aantal deskundigen die aan de alarmbel trekken over de gevaren van een te snelle exit uit de lockdown, zonder dat de voorwaarden daartoe aanwezig zijn. Net als in de begindagen van de lockdown is er een brede mobilisatie van de werknemers nodig om deze voorwaarden op te leggen en degenen die hun winst boven onze gezondheid willen stellen, terug te dringen. Zodat de lobby van het hart sterker is dan de lobby van de bedrijven.