Europese Unie: onze vrijheden bedreigd onder het mom van strijd tegen fake news
Het Europees Parlement keurde zopas een rapport goed dat officieel als doel heeft buitenlandse inmenging en fake news te bestrijden. De strijd tegen fake news is belangrijk, maar deze tekst is een stap in de verkeerde richting. Sommige passages uit de tekst brengen de vrije meningsuiting in gevaar en geven overheden en digitale platformen meer ruimte voor censuur. De PVDA, de groenen en enkele socialistische parlementsleden steunden de tekst niet.
Buitenlandse inmenging heeft grote maatschappelijke gevolgen en verdient bijzondere aandacht. Positieve campagnes tegen fake news, bijvoorbeeld over klimaat of gezondheid, kunnen een positief effect hebben.
De strijd tegen fake news kan echter ook een hellend vlak zijn voor de vrije meningsuiting en de democratische rechten in Europa. Daarom hadden de fracties van The Left, waartoe de PVDA behoort, en de Groenen gevraagd om de tekst van het Europees Parlement in de plenaire vergadering te amenderen. Dat verzoek werd afgewezen.
Philippe Lamberts, covoorzitter van de Groene fractie in het Europees Parlement, wees er terecht op dat “dit soort gevoelige kwesties niet gemakkelijk te behandelen zijn, omdat het verschillende aspecten van de democratie op het gebied van vrije meningsuiting onder druk zet, alsook de beperkingen die erop kunnen worden toegepast”.
Meer dan 200 ngo’s, waaronder Amnesty en Transparency International, waarschuwden de EU onlangs nog voor een mogelijke wet inzake buitenlandse inmenging. Onder druk heeft de Europese Commissie haar voorstel voor de richtlijn over dit onderwerp moeten uitstellen. Volgens de ngo’s dreigt een dergelijke richtlijn de ruimte voor een onafhankelijk maatschappelijk middenveld te beknotten. Elders werden deze wetten al aangewend om critici de mond te snoeren, aldus deze organisaties.
In Polen wordt dit gevaal al werkelijkheid. Liberalen en socialisten hekelen er een wetsvoorstel van de rechtse regering dat er officieel naar streeft de Russische invloed te bestrijden, maar dat in werkelijkheid lijkt ontworpen te zijn om belangrijke oppositieleden te beletten aan de verkiezingen deel te nemen. Zelfs een liberale, pro-Europese figuur als Donald Tusk, voormalig voorzitter van de Europese Raad, zou rechtstreeks geviseerd zijn.
Ook de extreemrechtse regering van Israël stelde een wet tegen buitenlandse inmenging op met het duidelijke doel komaf te maken met het kritische middenveld.
Vanuit die optiek is het door de meerderheid van het Europees Parlement goedgekeurde rapport uiterst zorgwekkend. In het rapport wordt ervoor gepleit dat de digitale platformen zelf de sociale media preventief en proactief zouden censureren. Dit zou betekenen dat inhoud die een platform als YouTube niet bevalt, zonder enige procedure kan worden verwijderd.
De Europese Federatie van Journalisten (EFJ) en de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) hadden in een eerder verslag van het Europees Parlement al hun bezorgdheid geuit over het gebruik van censuur en het bannen van media als instrument in de strijd tegen desinformatie. De strijd tegen desinformatie vereist pluralisme en mediageletterdheid, maar geen censuur. Je kunt fake news niet bestrijden door censuur op te leggen en de vrije meningsuiting te bedreigen.
De tekst van het Europees Parlement maakt integraal deel uit van de nieuwe Koude Oorlog, onder druk van de Verenigde Staten. Momenteel hanteert de Europese Unie formeel een landneutrale aanpak, waarbij alle activiteiten met buitenlandse invloeden op dezelfde manier worden behandeld, ongeacht het land van oorsprong.
In het rapport wordt voorgesteld om van deze aanpak af te stappen en zich nog uitsluitend op enkele landen te richten. In de praktijk zou dit betekenen dat we Russisch fake news bestrijden, maar fake news uit de VS, bijvoorbeeld over de oorlog in Irak, aanvaarden. Op die manier spoort het rapport ons aan om blindelings een door de VS geleid blok te volgen en alles te slikken.
In het rapport wordt ook met geen woord gerept over het fake news dat Europese regeringen hier in Europa verspreiden. De onwaarheden van de regering-Macron over de pensioenhervorming vormen blijkbaar geen probleem voor de meerderheid van het Europees Parlement.
In dezelfde logica van de Koude Oorlog stigmatiseert de tekst ook de diaspora's binnen de Europese Unie. Alsof iedereen die Russisch spreekt of van Chinese of Iraanse afkomst is, een potentiële spion zou zijn. In dit rapport wordt algemeen wantrouwen geuit over diaspora's, culturele uitwisselingen en universitaire partnerschappen en wordt tegelijk de weg vrijgemaakt voor een heksenjacht en meer racisme. Studenten van een land moeten niet opdraaien voor de daden van hun regering. Academische samenwerkingsverbanden en culturele evenementen worden gecriminaliseerd. Deze aanpak dreigt de democratische rechten binnen de Europese samenlevingen ernstig in te perken.
We kunnen deze visie niet zomaar laten passeren. We moeten het belang van pluralistische media, onafhankelijke journalisten, factcheckers en onderzoekers en van sterke publieke media blijven onderstrepen. In dat verband moeten we de monopolistische eigendom van grote media bestrijden, de financiering van onlineadvertenties openbaar en gemakkelijk toegankelijk maken en verkiezingsprocessen tegen buitenlandse inmenging beschermen door middel van transparantie over de financiering van politieke partijen.
