Europa lanceert bedrieglijk herstelplan

Officieel is het plan van de Europese Commissie bedoeld om alle Europese landen na de coronacrisis er weer bovenop te helpen. In werkelijkheid biedt het vooral een antwoord op een andere dringende aangelegenheid: de diepe crisis binnen de Europese Unie. Begin april bijvoorbeeld gaf een peiling aan dat slechts 14% van de Italianen tevreden was met de actie die Europa ondernam. Eerlijk is eerlijk, Italië is een van de landen die het zwaarst door het virus werden getroffen en in het begin van de crisis werd het volledig aan zijn lot overgelaten. Duitsland blokkeerde zelfs de uitvoer van medisch materiaal. De Europese Unie, die altijd op de eerste rij staat om bezuinigingsmaatregelen of liberale hervormingen te eisen, was nergens te bespeuren toen een land dat door een pandemie getroffen was hulp nodig had. In Zuid-Europa vroegen zelfs de heel Europeesgezinde politici zich op dat moment af wat het nut van de Europese Unie was.

Omdat er zo’n schrijnend gebrek aan vertrouwen is binnen de Europese Unie riepen Angela Merkel en Emmanuel Macron op tot een vorm van minimale solidariteit. Duitsland – het land wiens multinationals het meeste baat hebben bij de huidige Europese constructie – is tegen al te veel solidariteit. Maar de instorting van de Europese constructie zou nog erger zijn. En dat het zover komt, is niet denkbeeldig. De reden daarvoor? Het nationalistische egoïsme van Oostenrijk, Zweden, Denemarken en Nederland, dat in België door de N-VA wordt uitgedragen. Zij willen alleen een grote markt zonder enige vorm van solidariteit. Omdat de markt de ongelijkheid alleen maar vergroot, zou dat soort beleid de Unie kunnen doen imploderen. De Commissie heeft er dus voor gekozen een klein beetje solidariteit in te bouwen in de Europese constructie, met de bedoeling zo de pijlers te redden van een antisociale Unie die in dienst rijdt van de multinationals. Tijdens de voorstelling van het plan verklaarde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, dat het redden van de eenheidsmarkt de allerhoogste prioriteit was.

Een analyse van de cijfers

Het hoofddoel is dus het redden van de interne markt, dat kun je afleiden uit de bedragen. De Europese Commissie had het over een totaalbedrag van bijna 2.400 miljard euro, maar dat is niet helemaal eerlijk. Bijna de helft van dat geld, 1.100 miljard, is geen nieuw geld. Dat is het normale budget van de zevenjarenbegroting van de Europese Unie. 800 miljard euro bestaat uit leningen en garanties die moeten worden terugbetaald. In werkelijkheid wordt er dus 500 miljard euro uitgetrokken voor de landen die het zwaarst getroffen zijn, en 500 miljard, dat is eigenlijk een peulenschil. Het is nauwelijks de helft van wat Duitsland momenteel uittrekt voor steunmaatregelen in eigen land. We stevenen af op de zwaarste sociale en economische crisis sinds de Tweede Wereldoorlog, dan kun je moeilijk zeggen dat dit plan zo’n crisis krachtdadig kan aanpakken.

Waar komt de 500 miljard vandaan? De Commissie gaat die lenen op de financiële markten en stelt het budget van de EU als garantie. De Commissie zal dus een collectieve schuld aangaan voor alle landen van de eurozone waarbij elk Europees land alleen verantwoordelijk is voor de som die het bijdraagt aan het budget van de EU. Dat is een nieuwe constructie en een primeur in de Europese geschiedenis, maar von der Leyen heeft meteen benadrukt dat het een tijdelijke en uitzonderlijke maatregel is en dus geen structurele vorm van solidariteit. Al dat geld zal verdeeld en beheerd worden door het Europees semester. Het Europees semester is het systeem dat “het budget coördineert”. Het is de instantie die erop toeziet dat de landen hun wetten aan de beslissingen van de Europese Commissie aanpassen en waarlangs de Commissie de landen “adviseert” over andere hervormingen, zoals besparingen in de gezondheidszorg. Met andere woorden, voor geld uit dit steunpakket zal men nog altijd toestemming moeten vragen aan de Europese Commissie en die zal op basis van de voorgestelde plannen en hervormingen al dan niet haar zegen geven.

Dit jaar zal de Commissie niet erg streng zijn, maar de volgende jaren zal ze er weer alles aan doen om besparingen te eisen en de meest neoliberale hervormingen door te drukken. Momenteel lijken de voorwaarden dus wel mee te vallen, maar de kans is heel groot dat de Commissie volgend jaar alweer nieuwe structurele hervormingen zal opleggen, besparingen zal eisen of bijvoorbeeld de pensioensystemen zal ondergraven.

Wie krijgt geld en wie zal ervoor moeten betalen?

Waar wordt het geld aan besteed? Ongeveer twee derde van het nieuwe herstelpakket zal uitgegeven worden via nationale hervormingsplannen en steunmaatregelen die de lidstaten via het “Europees semester” bij de Europese Commissie indienen. Wie ervan droomde dat dat geld gebruikt zou worden voor een ambitieuze strategie met overheidsinvesteringen, het versterken van openbare dienstverlening, hogere pensioenen… is eraan voor de moeite. Het lijkt veel meer een model dat de naam “alle mogelijke steun voor de multinationals” had kunnen meekrijgen, een programma dat de grote multinationals reusachtige, gratis subsidies cadeau doet. Zoals Lufthansa, dat geld krijgt van de Duitse staat, maar intussen wel kan herstructureren, ontslaan, overstappen naar precaire contracten en geld naar fiscale paradijzen kan versluizen, en zo groter kan worden dan ooit tevoren. Het valt ook heel erg op dat er in het hele herstelplan nauwelijks aandacht wordt besteed aan de kmo’s. Tot slot, het nieuwe Europese pakket trekt slechts 9,4 miljard uit voor de gezondheidssector.

Zo komen we bij de vraag wie op het einde van de rit dit steunpakket zal betalen. Waar zal men het geld halen dat de Europese Commissie wil lenen? Niemand die het weet. Eén mogelijkheid is nieuwe belastingen te heffen die dan naar de Europese Unie vloeien, maar de Commissie heeft geen enkel concreet voorstel in die zin bekendgemaakt en oppert alleen enkele pistes die soms behoorlijk dubieus zijn: een koolstofbelasting heffen aan de buitengrenzen, een digitale belasting, een vereenvoudigde btw-regeling, een belasting op plastic en op de inkomsten van de steenkoolsector.

Als de landen het niet eens worden over nieuwe financiële middelen voor de EU, is er nog een andere mogelijkheid: het budget van de EU gebruiken om die schuld, die nu onder de lidstaten is verdeeld, terug te betalen. En daarvoor liggen de plannen wel al klaar: men zou bijvoorbeeld snijden in de structuur- en cohesiefondsen, fondsen die bedoeld zijn om de grootste ongelijkheid die door de eenheidsmarkt wordt veroorzaakt te corrigeren, maar waar nu al veel te weinig geld in zit. Teruggrijpen naar besparingen, het afbouwen van de cohesiefondsen en nieuwe structurele hervormingen zouden handige manieren zijn om de werknemers en de samenleving te laten betalen voor dit herstelplan waarvan, als puntje bij paaltje komt, vooral de grote bedrijven zullen profiteren.

Op dit moment gaat het alleen maar om voorstellen, ideeën, dus hoe het plan er uiteindelijk zal uitzien is nog niet bekend. Maar het is wel al duidelijk dat dit niet is wat we nodig hebben. In plaats van een plan dat er alles aan doet om de markt te redden, hebben we een ambitieus Europees plan nodig dat inzet op overheidsinvesteringen waarmee we de sociale crisis en de klimaatcrisis het hoofd kunnen bieden. Wat we niet nodig hebben is een plan waarbij de kans bestaat dat de werknemers van Duitsland tot Spanje de rekening zullen moeten betalen, we hebben een plan nodig dat ervoor zorgt dat de grote Europese multinationals en multimiljonairs hun steentje bijdragen door belastingen te betalen, bijvoorbeeld op financiële transacties, en waarbij de Europese miljardairs een duit in het zakje doen via een vermogensbelasting. Zo’n ambitieus plan, zoals het plan dat de progressieve Amerikaanse volksvertegenwoordiger Alexandria Ocasio-Cortez heeft voorgesteld, zou resoluut moeten breken met het Europese besparingsbeleid zodat het plan ten goede komt aan de Europese werknemers en aan het klimaat.