Europa heeft geen inlandse Trump-kloon nodig

Tekst door Peter Mertens, 1 maart 2025.

Wat VS-president Trump gisteren met de Oekraïense president Zelenski deed, blijft normaal in de achterkamers. Nu werd het, in de woorden van Trump, “great television”. Het is de manier waarop de VS al jaren landen van het globale zuiden behandelt, als neo-kolonies die braaf “dank u” moeten zeggen voor opgelegde akkoorden waarin hun grondstoffen worden geroofd. Het is niet anders dan hoe Trump over Panama, Groenland en Gaza praat, weerzinwekkende AI-animaties incluis. De VS ziet de wereld als een grote bol vol met grondstoffen die aan hen toekomt. Dat alles heeft een naam, en dat is imperialisme. Het is terug van nooit weggeweest, alleen is het nu naakt en openlijk in vertrappeling van de laatste tegenmacht die haar nog in toom hield, het internationaal recht.

Op binnenlands vlak doet Trump niet anders. Hij keert terug naar het kapitalisme van de ‘robber barons’ uit de 19de eeuw. Een kapitalisme zonder tegenkracht, zonder vakbonden, zonder wetten die de arbeid beschermen, met de almacht om beslissingen te nemen over miljoenen mensen, tot deportatie toe. Om die oorlog te winnen heeft hij Elon Musk en zijn DOGE-team ingehuurd.

De kalme en gecontroleerde houding van Zelenski tegenover de machtigste president op aarde dwong respect af, niet het minst in de landen van het globale zuiden die de bullying-politiek van de VS maar al te goed kennen, maar brengt ons geen stap dichter bij vrede. “De niet te winnen oorlog", schreef ik in Muiterij, "heeft al tienduizenden jongens op de lente van hun leven door de vleesmolen gedraaid”.

Aan de vooravond van de ontmoeting tussen Trump en Zelenski leek een akkoord in de maak waarbij Trump de oorlogskosten naar Europa verschoof, terwijl de VS via een nieuw fonds de controle wou verwerven over de extractie van grondstoffen en mineralen uit Oekraïne. Dat maakte meteen duidelijk dat deze vuile oorlog nooit over waarden is gegaan, maar altijd over geostrategische belangen en over de controle over grondstoffen en vruchtbare grond. De vraag is waarom de deal op het laatste moment is afgesprongen.

Een optie is dat de VS de positie van Zelenski verder wil verzwakken, hem vernederen, en op termijn aansturen op een regimewissel. Dat is de afgelopen decennia het handelsmerk van de buitenlandpolitiek van de VS geworden: het aansturen of organiseren van regimewissels daar waar men vindt dat de belangen van de VS niet worden gediend. Dat was het lot van Manuel Noriega in Panama en van Saddam Hoessein in Irak. De ene dag een goede vriend die alle steun krijgt. Daags nadien omvergeworpen. De voormalige VS-diplomaat Jeffrey Sachs herinnerde me vorige week aan een citaat van Henry Kissinger: “to be an enemy of the US is dangerous, to be a friend of the US is fatal.” Een vijand zijn van de VS is gevaarlijk, een vriend zijn is fataal.

Dat mag ondertussen ook de grootste ‘vriend’ van de VS ondervinden, de Europese Unie. In september 2023 schreef ik in Muiterij dat Europa het verliezende continent is, precies omdat ze blind achter Washington lopen. “Het is een soort Stockholm-syndroom", zei ik vorige week aan premier De Wever in het parlement, "Hoe meer de VS Europa vernedert, hoe meer Europa aan de rokken van Uncle Sam blijft hangen.” 

Onze minister van defensie, Theo Francken, wil koste wat het kost de gepriviligeerde band met Washington behouden, laat zich naar eigen zeggen inspireren door het ‘sociaal model’ in de VS, vindt het niet meer dan normaal dat Trump Groenland wil inlijven, en zou graag nog meer onbetaalbare F-35-gevechtsvliegtuigen bestellen in de Verenigde Staten.

Hoeveel schokken heeft Europa nodig om volwassen te worden? De recessie van de Duitse economie na de sancties volstonden niet. De inmenging van Elon Musk in de verkiezingscampagne evenmin. De vernedering door VS-vicepresident JD Vance en VS-defensieminister Pete Hegseth in Munchen ook al niet. De nieuwe tariefoorlog van Trump nog minder. Vandaag schrikt het Europese establishment opnieuw op, en gaat ze in volle galop de andere kant op, als een wild paard dat uit een schuur ontsnapt. Nog meer wapens, nog meer oorlog, voorbereiden op een nieuwe wereldoorlog! Europa moet geen kloon worden van de Verenigde Staten, Europa heeft geen nood aan een inlandse Trump-versie, maar moet een andere koers durven varen. 

De buitenlandminister van de Europese Unie, Kaja Kallas, dringt er ondertussen op aan om de vuile oorlog in Oekraïne verder te zetten en te blijven voeden met wapens en jongens op drempel van hun volwassenheid. Kallas heeft geen enkele democratische legitimiteit om dat soort uitspraken te doen die alleen meer olie op het vuur gooien. We hebben minder va-t-en-guerres zoals Kallas nodig, en meer volwassenheid in Europa om het roer echt om te gooien en de krachten te bundelen met landen uit het globale zuiden zoals Brazilië en China die al langer werken aan een onderhandelde oplossing.

Zoals ik in Muiterij schreef, heeft deze oorlog altijd een Januskop gehad, een dubbel gezicht. Aan de ene kant de schending van de territoriale integriteit van Oekraïne, tegen elk internationaal recht in, door de Russische agressie. Dat hebben ook de landen uit het globale zuiden goed begrepen. Aan de andere kant een proxy-oorlog tussen de VS en Rusland, op kap van de Oekraïners, waarbij tienduizenden jongens als kanonnenvoer worden geleverd voor een geostrategisch conflict. Washington geeft dat vandaag ook onbeschaamd toe; dat het een proxy-oorlog was die onder meer aangestuurd en gevoed werd door de Verenigde Staten. Alleen vindt Trump nu dat het de verkeerde proxy-oorlog was, dat Rusland niet de tegenstander van de VS is, maar dat alle inspanningen moeten gericht worden op de komende oorlog die ze voorbereiden, die tegen China. En dat alleen maar omdat Washington haar economische en technologische alleenheerschappij uitgedaagd ziet door China.

Het nieuwste mode-sofisme luidt dat wie vrede wil zich op oorlog moet voorbereiden. Dat klinkt leuk, maar het is catastrofaal. De geschiedenis leert dat wanneer de economie zich op oorlogsleest schoeit, en de geesten worden gemasseerd voor oorlog, de oorlog ook echt dichterbij komt. Stap voor stap vervangt de hysterie de nuchtere analyse. Steeds meer politici beginnen te kakelen over oorlog, en steeds minder durven spreken over vrede. Men stopt met nadenken, men sluit de deuren voor diplomatieke oplossingen en men speelt zo met de wereldvrede. Europa heeft geen toekomst als een oorlogscontinent. De militarisering zal ten koste gaan van de maakindustrie in Europa, en de strategie van de permanente spanning met onze oosterburen zal ons geen stap dichter bij vrede brengen.

“Mijn ervaring leert dat je met de andere kant moet praten. Je kan niet zeggen: ‘wij praten niet met de andere kant, wij weten wat ze denken’. Je hebt diplomatie nodig, zeker op de momenten dat het spannend is”, zei Jeffrey Sachs me. Europa moet haar eigen weg zoeken. Rusland gaat niet van plaats veranderen, je kan het niet van de wereldkaart weggommen. In plaats van zichzelf nog meer vast te zetten in de draaikolk van dezelfde hetze en platitudes wordt het tijd dan Europa een eigen volwassen diplomatie ontwikkelt. Een diplomatie die een eigen weg uittekent, met een eigen visie op de ontwikkeling van de maakindustrie in Europa, met respect voor het internationaal recht, en met nuchtere en zakelijke relaties met alle economische reuzen, of het nu de VS is of China, of het nu India is of Rusland, of het nu Brazilië is of Zuid-Afrika.