‘Elke avond om acht uur zal ik ook voor jou applaudisseren’ | In memoriam Dirk Van Duppen

Toen je wegging, Dirk, zei je:
‘Ik zie de wereld kantelen, ik geloof dat het goed komt.’
Zo heb je je vertrouwen in de solidariteit en in de toekomst
          voorgoed aan ons doorgegeven.
‘In het verdriet groeide een grote verbondenheid, sterker dan ooit tevoren.’
Dat zei je over de maanden die je nog waren gegeven,
maanden waarin alles intenser werd dan ooit tevoren,
         ‘maar ook meer authentiek’, zei je
          krachtig en teder tegelijk.
Je hebt je verdriet gedeeld, daar is moed voor nodig.
Graag zou je ons nog eens omarmen, vertelde je, om de oxytocine,
het knuffelhormoon dat ervoor zorgt dat we ons goed in ons vel voelen,
te laten waaien.

Dat zouden wij graag ook nog eens doen,
je nog omarmen, een warme hand drukken.
Hoe zot is dat
         in deze coronatijden
         waar ieder afstand moet houden
         maar we nog nooit zo dicht bij elkaar zijn geweest.
Net nu klaar wordt dat
de mens van nature neigt tot empathie,
helpgedrag en samenwerking.
Jij zei:
          ‘Onze overleving berust meer op samenwerking
          dan op concurrentie.’
          Wat beleven we anders vandaag?

Hoe zot is dat, ja.
Dat in deze tijden van onmeetbare gezondheidscrisis,
dat juist nu
de meest onvermoeibare voorvechter
          voor toegankelijke geneeskunde
          ons verlaat.
Maar wat jij achterlaat
is des te meer,
is vertrouwen, is hoop, is liefde,
de keuze voor het meest nobele,
de zorg voor de medemens.
Je hebt getoond hoe een mens zo gewoon zo bijzonder kan zijn.
Je zei:
          ‘Heb je het over geluk, dan gaat het over zin en betekenis. Iets kunnen betekenen.’
          Je hebt betekenis, Dirk. 
          Elke avond om acht uur zal ik ook voor jou applaudisseren.
          Niet alleen voor jou,
          maar voor alles waarvoor je stond.
Een dikke knuffel, Lieve,
een dikke knuffel, Ward, Lien, Ben.

*

Ik was jong, en jij was dokter Dirk, samen met dokter Lieve.
          Mijn zoontje, Karim, was allergisch, niemand wist aan wat.
          Test na test.
En dan op een ochtend belde jij.
Je had die nacht doorgewerkt, even overlegd met Amerikaanse collega’s.
Je was blijven zoeken,
je had het gevonden.

Dat doorzettingsvermogen, die deskundigheid
die had je voor iedereen.
Geletterd en niet geletterd.
Als je iets niet wilde, dan het even weinig voor iedereen.
Neen, voor jou was de mens een koning en kameraad,
          ‘in het bijzonder zij aan de onderkant van de samenleving’.

Op de bres voor mens en medemens,
dokteren aan mens, medemens én maatschappij.
Van de Sint-Rochusstraat in Deurne tot de kampen in Libanon.
Geneeskunde? Voor het volk!
Samen met experten, dat heb je altijd gehad.
Voor de ontwerpversie van je boek De supersamenwerker,
correspondeerde je met Noam Chomsky.
Dat liet je dan zien, passioneel, niet om Chomsky,
maar om de inhoud, altijd de inhoud.
Professoren en wetenschappers, opiniemakers en journalisten,
collega-gezondheidswerkers en patiëntenorganisaties,
          leiders van sociale organisaties,
          vakbondsmensen, dokwerkers,
Van Duppen, de netwerker, kende ze allemaal.
Van Duppen, de samenwerker.

*

Geneeskunde voor het volk,
zo evident was dat niet.
Is dat nog steeds niet.

Jij zei: Big Farma aast op grote rendementen,
ziet markten in mensen,
opportuniteiten in miserie.
'Wanneer de vrijheid van ondernemen botst met de vrijheid van leven,
welke vrijheid moeten we dan beperken?' vroeg het tijdschrift The Lancet
          Bij het dispuut over de woekerprijzen voor geneesmiddelen.
Moeten we de zorg overlaten aan wie eerst aan hun gewin denken
          en dat zullen blijven doen?
Zorg moet voor winst komen,
zorg is geen marktwaar,
zorg moet publiek.
Het Dirk Van Duppen-argument
zal de komende maanden luider klinken
         dan ooit.

Er is niet alleen denken,
          er is ook doen, durven doen.
De elfde stelling van Marx over Feuerbach
citeerde je nog gezwind in ons laatste gesprek.
Geen woorden maar daden.
          ‘Dat we dan zelf die mondmaskers bestellen
          met Geneeskunde voor het Volk.’
Zo moet het ook begonnen zijn:
‘Dat we dan zelf groepspraktijken oprichten
         van Geneeskunde voor het Volk.’
Gratis naar de dokter, zonder remgeld, zonder drempels.
Tegen de stroom in.

*

‘Seeking is één van de zeven oergevoelens’, legde je me uit.
‘Zoeken, alle mensen hebben dat, geletterd, niet geletterd,
als ze kunnen uitzoeken hoe iets ineen zit,
en daar een verhaal mee kunnen bouwen,
dan drijft dat mensen.’
          Om een goede pedagoog te zijn,
          moet je een goede leerling zijn.
Nieuwsgierigheid, leergierigheid, studie, geduld.

Je zei: ‘Ik hou van mijn vak, van de wetenschap, het voortschrijdend inzicht,
de onophoudelijke zoektocht naar het best mogelijke.’
Altijd op zoek naar een wetenschappelijke houding,
en naar de nieuwe ontwikkelingen in de geneeskunde en de wetenschap.
Was je veertien? Vijftien? Je ging in de bibliotheek
          Het kapitaal van Marx ontlenen.
Je kreeg het boek niet mee: je was te jong.
Maar een paar jaren later had je de inzichten van Marx
meegenomen als ‘het basisframe voor de rest van mijn leven’.

Zoeken, om te begrijpen.
Zoeken, om op te lossen.
Zoeken, begint met luisteren.
Veel intellectuelen zijn goed in praten,
echt slimme mensen, zijn goed in luisteren.

Goed kunnen luisteren ligt aan de basis van het grote gevecht
          tegen de dure geneesmiddelen.
Het begon met het probleem van hartpatiënten van de Bres,
die geen recht hadden op terugbetaling van cholesterolverlagers.
Luisteren en synthetiseren,
en dan volgde een rijpingsproces: onderzoek, studiewerk,
          wetenschappelijke onderbouwing.
Na een paar jaar groeide het dossier uit tot een boek: De cholesteroloorlog.

De cholesteroloorlog werd een succesverhaal
          omdat het kiwimodel erbij kwam.
Het kwam aangewaaid uit Nieuw-Zeeland.
Laat de overheid een openbare aanbesteding organiseren
voor geneesmiddelen en hun prijs zal spectaculair dalen.
          Het kiwimodel.
De kiwi-dokter.
Met bussen patiënten naar Nederland.
Om de woekerprijzen van geneesmiddelen aan te klagen.
Om te laten zien dat het anders kan.

*

‘De kiwi gaf ook mee het startschot van de vernieuwing van mijn partij,’
          zo staat het in je afscheidsboek.
Zonder de ontluikende vernieuwing in de partij
in die jaren van de cholesteroloorlog
         hadden we nooit de kiwi kunnen doen als campagne,
en zonder de kiwi hadden we
het vernieuwingscongres van de partij
          nooit zo rijk kunnen maken.
Wisselwerking, dialectiek.
Om de partij te veranderen.
Hoe lang hebben we daar over gesproken?
Tegelijk een beginselvaste en een soepele partij zijn,
          positief naar de toekomst:
en dus moesten we bijsturen.
De vernieuwing deed wat de lente doet met kersenbomen.
Alles kroop uit het bot. Er kwam vaart in de partij. Ze brak door.
Zo is ze groot geworden.

*

Burenhulp, berenjacht, buitenbezoek,
boodschappen doen, samen zorgen voor elkaar,
hulpverleners die alles op alles zetten om het virus te verslaan.
Zorg voor elkaar, de hashtag van het jaar
Samen krijgen we Corona klein.

Net deze crisis laat zien
De mens is een sociaal wezen
          of heeft tenminste het potentieel om dat te zijn. 
Precies zoals je in je boek De supersamenwerker hebt geschreven.
‘Ik ben er heel fier op,’ zei je.
Het gaat over ‘het grote conflict van onze tijd: onze prosociale menselijke natuur
versus de asociale maatschappelijke structuren.’

Wij zijn niet de koele winstwolven
          die rechtse economen en partijen van ons proberen maken.
Survival of the fittest? De wetten van de evolutieleer
‘betekenen bij de homo sapiens the survival of the friendliest,’
het overleven van wie het vriendelijkst is.
Onze overleving berust meer op samenwerking
          dan op concurrentie.

Als de maatschappelijke omstandigheden ons toelaten,
dat de homo sapiens de homo socialis in zichzelf kan laten bloeien,
zullen samenwerking, empathie en solidariteit verder terrein winnen
          op het ieder-voor-zich en het eigen-schuld-dikke-bult.
En als de maatschappelijke omstandigheden dat niet toelaten,
          dan moeten we ze veranderen.
Zodat niet het geld, maar de mensen de wereld in hun hand hebben.
Misschien niet binnen afzienbare tijd, dat kan zijn.
Dan kan het ware leven eindelijk een aanvang nemen.

*

Ons laatste gesprek rondde je af met een verhaal over Ward,
jouw zoon, de piloot
Waarmee je nog in de cockpit van een Boeing zat,
enthousiast begon je uit te leggen hoe moeilijk het is om te landen
Over de Sierra Nevada
De cockpit van het leven Dirk,
daar zat je in,
met liefde en met hoop.

Je schreef: ‘Liefde is de rode draad in mijn levensverhaal.
Dat komt omdat ik een mens ben:
          liefde is de rode draad in de ontwikkeling van onze soort.’

Over de Sierra Nevada,
je bent nu geland,
en je laat ons hier.
Met liefde en met hoop.
En ook wel met verdriet, kameraad.
Ook wel met verdriet.

Adieu Dirk.