“Een teken van hoop”: Peter Mertens over de verkiezingsuitslag van 9 juni

We zijn nu bijna twee weken na de verkiezingen. Welk gevoel overheerst bij jou?

Peter. Tevredenheid eerst en vooral, omdat we zelf zijn doorgegroeid. “De marxisten hebben een plaats in ons land verworven”, stond in een bepaalde krant. We zijn een blijver.

Een andere krant schreef: “We dachten dat de PVDA na vijf jaar in het parlement wel weer zou verdwijnen.” Wel, niet dus, hè. We gaan van 38 naar 50 verkozenen in alle parlementen. In de Kamer gaan we van 12 naar 15 zetels en in het Europees parlement gaan we van een naar twee verkozenen. We hebben echt een fantastische ploeg van mensen kunnen doen verkiezen. 

Dat is ook gebeurd dankzij het geweldige team dat de PVDA is. Er leeft een heel groot wij-gevoel in onze partij. Meer dan 20.000 mensen – leden en sympathisanten – hebben meegewerkt aan onze campagne. Daar ben ik heel fier op. Zij hebben zich uit de naad gewerkt om dit resultaat mogelijk te maken. 

Wat zijn de belangrijkste algemene conclusies die we uit het resultaat van onze partij kunnen trekken?

Peter. Ten eerste is er onze groei over het hele land. We zijn nu de vierde grootste partij in de Kamer. We halen 763.340 stemmen. Minstens 200.000 mensen hebben voor de eerste keer op ons gestemd. Een op de tien Belgen stemt voor de PVDA.  

Die nieuwe kiezers zijn hoofdzakelijk afkomstig van de industriële bekkens. Dat was al zo rond Charleroi en Luik, en dat blijft daar heel sterk met scores boven de 20%. Dat was ook al zo in de industriële zone van Gent tot Zelzate, en daar hebben we ons nog versterkt. En daar zijn nu een paar industriële assen bij gekomen.

Zo is er de as van Limburgse arbeidersgemeenten rond Genk en Maasmechelen waar we sterk groeien. Maar ook de hele historische as Antwerpen-Brussel. De Rupelstreek was vanouds een rood bastion en kleurt nu opnieuw een beetje roder dankzij de PVDA, met scores tot 18% in Boom. En van daaruit loopt de rode golf verder naar Mechelen, Vilvoorde, Machelen en uiteindelijk naar Brussel. 

In de gemeenten waar de meeste arbeiders en arbeidsters wonen, scoren wij echt goed. Vergelijk dat bijvoorbeeld met de vooruitgang van Vooruit. Ook zij winnen in Vlaanderen, maar scoren vooral beter in rijkere gemeenten. 

Wij zijn de partij van de brede werkende klasse. Dat zie je aan die stemmen, maar ook in het feit dat we zoveel arbeiders-volksvertegenwoordigers naar de parlementen sturen. Van onze 50 verkozenen zijn er 18 arbeiders.

De PVDA heeft ook de stem van de jongeren weten te veroveren. Hoe is dat gelukt?

Peter. Dat is inderdaad een tweede element. Politicoloog Dave Sinardet stelde op een bepaald moment vast: “De PVDA weet gewoon heel goed de jongeren aan te spreken.” En we hebben dat gedaan met thema’s die belangrijk zijn voor jongeren, denk maar aan het openbaar vervoer. De meeste andere partijen bleven daar heel stil over, maar het was een van de zaken die Jos D’Haese, onze fractieleider in het Vlaams parlement én de populairste politicus op TikTok, ongelooflijk goed heeft weten te vertalen.

Naast thema’s en kopstukken die jongeren aanspraken, hebben we met RedFox en Comac ook heel actieve jongerenbewegingen. Dat alles heeft gemaakt dat we heel goed scoren bij jongeren. Uit een analyse van de krant De Tijd blijkt dan ook dat we de meeste nieuwe stemmen halen in gemeenten met de jongste bevolking. Zowel in Vlaanderen, Wallonië als Brussel. MR en Les Engagés halen hun meeste nieuwe stemmen in de oudste gemeenten. 

We sturen ook veel jonge mensen naar de parlementen. Twaalf van onze verkozen zijn jonger dan 35 en zeven zijn jonger dan 30.

De PVDA scoort ook vooral goed in de steden.

Peter. Absoluut. Dat is een derde zaak die heel duidelijk is over het hele land. Wij zijn nog altijd een grootstedelijk fenomeen. Het is ook in de verstedelijkte gebieden dat wij heel veel stemmen van het Vlaams Belang terugwinnen. Op het platteland hebben wij het moeilijker en daar is Vlaams Belang meer vooruitgegaan.

Dat is ook waarom sommige gebieden donkerrood kleuren en dat we het elders moeilijker hebben om door te breken. 

Er zijn op lokaal vlak soms heel veel verschillende tendensen die spelen. In bepaalde kantons hebben N-VA en Vlaams Belang al de rest overspoeld. En daar is het moeilijker dan in steden zoals Genk of Ronse of Antwerpen waar wij een sterke sociale golf zijn. De situatie in gemeenten als Schilde en Zandhoven is niet dezelfde als in Deurne en in Merksem.

Een uitdaging voor de toekomst is voor ons zeker ook mensen op het platteland meer de kans te geven onze partij te ontdekken. 

Lees voort onder de video

En als we kijken naar de andere partijen?

Peter. Het eerste dat ik onthoud, is dat zowel de federale regering als de Vlaamse regering keihard is afgestraft. Daar gaat men snel aan voorbij. De Vivaldi-regering verloor twaalf zetels en de Vlaamse regering zelfs veertien. Dat Vlaanderen het zelf lang niet altijd beter doet wordt zelfs met deze verkiezingen nog maar eens bevestigd.

Het toont aan dat er in het hele land een grote wil tot verandering is. En die uit zich op heel veel verschillende manieren. Voor een stuk komt die onze richting uit, maar aan Franstalige kant gaat dat ook in de richting van centrumpartijen als Les Engagés of van radicaal liberale partijen als de MR.

Aan Vlaamse kant wordt nu nochtans geframed dat de N-VA de verkiezingen gewonnen heeft.

Peter. Laten we vooral niet vergeten dat de Vlaamse regering onder leiding van de N-VA en van Jan Jambon zware klappen heeft gekregen. De persoonlijke score van Jambon is dramatisch: hij verloor 90.000 stemmen. De N-VA verliest vier zetels in het Vlaams Parlement.

De N-VA lijdt een dubbele nederlaag, zowel op Vlaams niveau als in Antwerpen, wat hun bastion is. N-VA-voorzitter Bart De Wever probeert nu uit alle macht om dat onder de mat te schuiven.

Wat velen gevreesd hadden, dat Vlaams Belang de grootste partij zou worden, is niet gebeurd. Een goeie zaak?

Peter. Wij halen stemmen weg bij Vlaams Belang, zeker in de stedelijke gebieden waar we steeds meer arbeiders en jongeren weten te overtuigen. Het is onze verdienste dat het Vlaams Belang in die regio's niet hoger heeft gescoord, niet die van de N-VA. 
Dus ja, ik ben blij dat het onder meer dankzij ons is dat het Vlaams Belang niet de grootste partij is geworden.  

Als we naar Vlaanderen kijken is de PVDA duidelijk een van de winnaars van de verkiezingen.

Peter. Absoluut. In het Vlaams parlement gaan we van vier naar negen zetels. Dat is meer dan een verdubbeling. 

Voor het eerst in onze geschiedenis halen we trouwens ook verkozenen in Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen. We hebben nu volksvertegenwoordigers uit alle Nederlandstalige provincies in het Vlaams parlement. Het team van Jos D’Haese krijgt daarmee echt een kwalitatieve boost, zowel in de diepte als in de breedte.

En wij hebben zo links versterkt. Links haalde in Vlaanderen met 29,5% zijn hoogste score in dertig jaar. Dat is dankzij de opkomst van de PVDA. Wij zijn een echte locomotief op links, want we zijn erin geslaagd om de kiescampagne te doen draaien rond linkse thema’s, denk maar aan de miljonairstaks. En daardoor konden we vermijden dat het alleen over de thema’s van rechts en extreemrechts ging.

Laten we even naar Antwerpen gaan. Vriend en vijand zijn verbaasd over het goede resultaat van de PVDA daar. Jij ook?

Peter. Ja, ik was verbaasd over die 22,9% in de stad Antwerpen. Dat is natuurlijk historisch. We zijn de tweede partij. En ik was ook verbaasd dat de kloof tussen ons en de grootste partij, de N-VA, zo klein is. Zij zakken naar 25,4%. Dus in de stad waar hij burgemeester is, lijdt Bart De Wever zijn tweede grootste nederlaag.  

Er is echt een brede golf van mensen die naar de PVDA zijn gekomen. We scoren in alle districten goed, en ook bij alle leeftijden. Dat we bij jongeren populair zijn, wisten we al, maar ook bij ouderen doen we het ongelooflijk goed. En eigenlijk bij alles wat daartussen zit. We kunnen echt wel spreken van een brede golf naar de PVDA.

En we laten ook het Vlaams Belang achter ons.

Peter. Ja, we hebben Vlaams Belang echt hard voorbijgestoken. Zij halen nog 15,8%, wij dus 22,9%. De voorbije dagen hebben we daarover veel berichten gekregen. Mensen zien ons als een teken van hoop in de strijd tegen extreemrechts. 

Dat is ook wat columniste Dalilla Hermans bedoelde toen ze zei: “Als ik naar Antwerpen kijk, dan zie ik ook tekenen van hoop.” Dat wij zo ruim voorbij Vlaams Belang gaan, geeft hoop voor de toekomst. Want Antwerpen is altijd een politiek laboratorium geweest. Het is de stad waar Vlaams Belang – toen nog Vlaams Blok – en ook Groen ontstonden. En nu zien we dat er enorm veel potentieel is voor de PVDA om door te groeien.

En om misschien wel om de stad mee te besturen na de gemeenteraadsverkiezingen in oktober?

Peter. Ik denk dat er iets mogelijk is met de drie linkse partijen in Antwerpen. De uitslag geeft ons nu samen 46% van de stemmen. 
En de Antwerpenaar snakt naar verandering. Er is een enorme sociale crisis in de stad. Denk maar aan de wooncrisis, maar ook het openbaar vervoer dat langs geen kanten nog marcheert. 

Ook vanuit het middenveld krijgen we signalen dat zij iets anders willen dan dat asociale beleid van Bart De Wever op 't Schoon Verdiep. Er is echt een enorme zucht naar verandering in Antwerpen onder brede lagen van de bevolking. Niet alleen bij de werkende klasse en de jongeren, maar ook bij de middenstanders en bij de vrije beroepen, enzovoort.

Als we Bart De Wever moeten geloven, zijn het nochtans vooral mensen met een migratieachtergrond die op de PVDA stemmen.

Peter. Wij hebben de hele kiescampagne onze eigen sociale thema's naar voren geschoven. Dat hebben we trouwens in het hele land gedaan. En dan merk je dat eerlijke belastingen voor iedereen een belangrijk thema was. Iedereen was boos over de graaicultuur in de politiek. Overal willen de mensen sociale oplossingen voor het klimaat en degelijk betaalbaar openbaar vervoer. Dat was zo in Brussel, in Wallonië en in Vlaanderen. 

En ik denk oprecht dat wij veel mensen hebben weten te beroeren, omdat we de mensen in hun sociaal zijn hebben aangesproken. Heel veel mensen zijn het kotsbeu dat ze worden aangesproken op basis van hun geslacht, hun afkomst of hun levensbeschouwing.

Dus wij hebben de mensen in Mechelen aangesproken op hun Mechelaar zijn en op de sociale problematiek daar. En hetzelfde hebben we gedaan in Oostende, in Verviers, in Sint-Gillis... En ik denk dat heel veel mensen uit de volkswijken – ook de mensen met een migratieachtergrond – in de eerste plaats bezorgd zijn om de wooncrisis, de mobiliteitsproblemen, de kwestie van de pensioenleeftijd, enzovoort, en die wilden opgelost zien. 

Zij hebben voor ons gestemd omdat ze werkende mensen of jongeren zijn, en omdat wij hun thema's op de agenda zetten.

Heeft een thema als de oorlog in Gaza dan geen grote rol gespeeld?

Peter. Kijk, wij zijn al van bij het ontstaan van onze partij, vijftig jaar geleden, actief rond Palestina. En we hebben dat nu ook consequent aangehouden. En ik denk dat mensen dat respecteren, ja. Maar ik geloof niet dat dat de eerste reden is om voor ons te stemmen. Ik denk dat ze gewoon de PVDA zien als de consequente partij die altijd, over alle thema’s heen, aan hun kant staat. Ook als het gaat over Palestina. 

Je ziet trouwens dat one issue-partijen, zoals Viva Palestina in Brussel, gewoon niet van grond komen. Dus denken dat je met zo'n thema even de verkiezingen kan winnen, dat is je wensen voor werkelijkheid nemen.  

Een andere plek waar we het heel goed gedaan hebben, is Brussel. In de hoofdstad van Europa haalt de PVDA 20,9%. In de rest van Europa hebben ze vast raar opgekeken.

Peter. Ja, ik merk dat buitenlandse journalisten zich beginnen af te vragen wat er eigenlijk gebeurt in de hoofdstad van Europa. Stel je voor dat de marxisten 20,9% zouden halen in Washington. Dan zou iedereen zich ook weleens afvragen: ‘what's happening?’ Maar ja, we gaan ineens van 11 naar 16 zetels in het Brussels parlement en we worden de derde grootste partij van de hoofdstad. 

Maar ook hier stel ik vast dat dit geen verhaal is dat specifiek eigen is aan Brussel. Dit is het verhaal van het DNA van onze partij: onze afdelingen in de verschillende Brusselse gemeenten, die de voorbije jaren keihard gewerkt hebben. We hebben daar fantastische nieuwe teams en ploegen samengesteld en die afdelingen zijn gegroeid als kool, met ongelooflijk dynamische mensen: jonge mensen, vrouwen, arbeiders, taxichauffeurs, buschauffeurs... En wow, wat een campagne hebben die gevoerd.

Is Brussel dan niet een beetje een geval apart?

Peter. We hebben ook gewonnen omdat we de dingen in Brussel hebben benoemd zoals ze zijn. Enerzijds met een fierheid over het Brussel-gevoel, dat lijnrecht staat tegenover de houding van de zure separatistische partijen, die alleen maar neerkijken op Brussel. En anderzijds hebben we ook de sociale crisis onverbloemd benoemd. In Brussel heerst de grootste wooncrisis van heel het land. Het Brussels Gewest is een ondergefinancierde regio die financieel bijna is drooggelegd door politieke spelletjes op andere niveaus. 

Onze campagne draaide rond de breuk met het bestaande beleid. ‘Le choix de la rupture’, was onze slogan. De keuze van de radicale verandering, zeg maar. Een op de vijf Brusselaars heeft voor ons gestemd, en die stem was er een van hoop op een echte kentering in Brussel. En ik ben super content dat wij die hoop zijn.

In sommige delen in Brussel zijn we zelfs de eerste partij geworden.

Peter. Juist. Met name in Anderlecht, in Molenbeek en Sint-Gillis. En in een aantal andere gemeenten zijn we op een haar na de grootste. Wat ons dus ook voor een aantal grote verantwoordelijkheden zal stellen na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober. 
Maar heel duidelijk is dat Brussel hoopvol heeft gestemd. Brussel heeft gestemd voor een radicale verandering. En dat signaal moet gehoord worden.

In Vlaanderen en Brussel maakt de partij een ferme groei door, maar aan Waalse kant is er licht verlies. Wat is daar verkeerd gelopen?

Peter. Er is in Wallonië een echte ruk geweest naar het centrum en naar rechts. Een dubbele golf als het ware van Les Engagés, de vroegere christendemocraten, en van de hard-liberale rechtse MR van voorzitter Georges-Louis Bouchez. 

Als je zo'n dubbele golf hebt van tweemaal 10%, dan zie je dat alle andere partijen in heel Wallonië achteruitgaan. De groenen van Ecolo krijgen een enorme klap en storten in met een verlies van 7,5%, de PS verliest 3%. 

Wij houden het beste stand. We verliezen in het Waalse Gewest globaal 1,6%. Op het platteland verliezen we iets meer, maar in de industriële centra houden we eigenlijk relatief goed stand met scores tussen 15 en 20%. En dat is iets om blij over te zijn. We slagen er toch in om de grote steden én de jongeren nog altijd op een heel hoog niveau aan ons te binden.

Hoe komt het dat MR en Les Engagés zo hoog scoren?

Peter. Les Engagés heeft zich kunnen vermommen als een nieuwe partij. Veel mensen dachten echt dat het een nieuwe partij is. Ze hebben ook een discours gehanteerd van ‘wij zijn noch links, noch rechts’. Een beetje zoals Macron in Frankrijk deed in het begin. En die nieuwe verpakking heeft dus gewerkt. 

En anderzijds zie je dat de uiterst brutale stijl van Georges-Louis Bouchez, die al de spookrijder was binnen de Vivaldi-coalitie, hem wel stemmen heeft opgeleverd. Hij voerde een heel agressieve campagne door te stampen naar onderen: tegen werkzoekenden, tegen langdurig zieken...

Had links in Franstalig België daar geen antwoord op?

Peter. Een eerste gegeven is natuurlijk dat PS en Ecolo allebei de federale regering waar ze in zaten hebben verdedigd. En ook in het zuiden van het land – nog meer dan in Vlaanderen – hebben heel veel mensen die soep niet gelust. De regering heeft de loonblokkeringswet behouden. Ze heeft de pensioenleeftijd op 67 jaar gehouden. Er is geen vermogensbelasting ingevoerd. Allemaal zaken waar de linkse regeringspartijen tijdens vorige kiescampagnes – en nu weer – grote beloftes en dure eden over hebben gezworen, maar waar niks van in huis is gekomen. Dus er was wel een grote afkeer van de Vivaldi-regering.

Daarnaast voerde de PS ook een heel harde campagne tegen de PVDA. Ze hebben bijna twintig video’s tegen de PVDA gesponsord op sociale media, twee keer meer dan tegen de MR, en nul tegen Les Engagés. De PS heeft belangrijke linkse strijdpunten, zoals de pensioenleeftijd terug op 65 jaar brengen of de opheffing van de loonblokkering, afgedaan als onrealistisch of onmogelijk. Op die manier hebben ze fatalisme gezaaid en de werkende mensen doen denken dat zo’n sociale breuk onmogelijk was.

En tot slot hebben ze die deur wijd opengezet voor Les Engagés door vooraf te stellen dat voor hen de meest progressieve coalitie er een met Les Engagés zou zijn.

En wat had de PVDA zelf beter kunnen doen?

Peter. We moeten daar eerlijk in zijn: we zijn er zelf ook niet geslaagd om in Wallonië die hunkering naar verandering bij de mensen naar ons toe te trekken. Dat heeft deels te maken met het feit dat mensen ons niet als dé nuttige stem zagen. We zijn in de campagne door de andere partijen neergezet als een partij die in geen enkele regering zou willen stappen. Dat heeft tegen ons gespeeld en daar moeten we beter mee omgaan. We moeten kijken hoe we ervoor kunnen zorgen dat de vernieuwing opnieuw naar ons gaat in plaats van naar het centrum.

In Wallonië zijn we er ook minder in geslaagd om een thema als de miljonairstaks echt offensief op de agenda te zetten. Dat is aan Vlaamse kant veel beter gelukt.  

Verder zijn we er niet in geslaagd om de MR echt te ontmaskeren als een antisociale partij. Bouchez doet zich voor als een soort Belgische Sarkozy van de vernieuwing, maar zijn partij zit wel al 25 jaar onafgebroken in de regering. Ze hebben in die tijd de pensioenleeftijd verhoogd, de lonen geblokkeerd, en geprobeerd om alles wat los en vast zit te privatiseren.

De MR heeft zich opgeworpen als een dynamische kracht tegen het immobilisme van de PS en heeft ons uiteindelijk kunnen voorstellen als een deel van traditioneel links. Wij hebben de hand gereikt aan Ecolo en de PS, en de MR heeft dat aangegrepen om zichzelf op te werpen als de enige kans op vernieuwing. Dus, hoe raar het ook klinkt, we zijn een deel van onze kracht als anti-establishmentpartij kwijt geraakt aan de MR.

Dus het kan beter voor de PVDA in Wallonië.

Peter. Ja, maar ondanks de moeilijke omstandigheden – de golf van MR en van Les Engagés – doen we het goed door onze kern in de industriële zones, in de grootsteden en bij de jongeren te behouden en op sommige plaatsen nog uit te breiden. Ook dat draagt bij aan de globale vooruitgang van de PVDA in het hele land.

En dat blijft wel opvallend, hè. In heel Europa is er een rechtse golf, maar het succes van de PVDA gaat tegen die stroom in.  

Peter. Klopt. In Frankrijk is er bij de Europese verkiezingen een ruk naar extreemrechts geweest. De partij van president Macron is er haast van de kaart geveegd en hij heeft daarop in paniek nieuwe verkiezingen uitgeroepen. De afkeer van de Fransen voor die liberale rechtse politiek is totaal. Wat andermaal bewijst dat je met een rechts besparingsbeleid de loper uitrolt voor extreemrechts. Dat is een belangrijke les voor alle toekomstige verkiezingen.

In Duitsland is min of meer hetzelfde gebeurd. De coalitie van sociaaldemocraten, groenen en liberalen – de Duitse Vivaldi, zeg maar – heeft ook keiharde klappen gekregen. De groenen zijn er gehalveerd en de extreemrechtse AfD heeft er gewonnen. 

En tussen Duitsland en Frankrijk in ligt België,  waar die zucht naar verandering zich meer divers heeft geuit. Ja, ook hier is extreemrechts vooruit gegaan, net als het harde liberalisme van de MR en de centrumkoers van Les Engagés. Maar het specifieke van België is de groei van authentiek links. En daarin ligt, denk ik, veel hoop en inspiratie voor herbronning voor links in heel Europa.

Hoe komt het dat de PVDA waar radicaal linkse partijen elders in Europa niet in slagen?

Peter. We hebben altijd gezegd dat we een authentieke partij wilden opbouwen met beide voeten op de grond. Wij willen geen partij van praters worden, maar een partij blijven die ingeplant is in de volkswijken. Dat is ons DNA.

Dat lijkt eenvoudig, maar dat is het niet, hoor. In veel Europese landen is de klassieke sociaaldemocratie weggetrokken uit de volkswijken. Volkshuizen zijn gesloten, fanfares zijn ontbonden, het hele sociaal-culturele leven van het politieke luik van de arbeidersbeweging is afgebouwd in de voorbije dertig, veertig jaar. 

Dat opnieuw heropbouwen is gewoon een werk van lange adem. En daar zijn wij mee bezig sinds ons Vernieuwingscongres van 2008. Daar hebben we beslist om onze principiële ruggengraat te behouden: wij blijven een marxistische partij met ons kompas naar een socialistische maatschappij. 

Wij streven de noodzakelijke droom na, namelijk een maatschappij zonder uitbuiting van de mens en zonder uitputting van de natuur. En wij geloven in de kracht en de dynamiek van mensen om de dingen te veranderen. Niet in de plaats van de mensen, maar mét de mensen. Wij staan dus elke dag op het terrein, en krijgen soms klappen, maar we boeken ook vooruitgang.

Er bestaat dus geen wondermiddel…

Peter. Heel wat gewroet in de modder van al die afdelingen, dát is het wondermiddel. Het is gewoon hard werken op het terrein met een goed sociaal kompas naar het socialisme. Met ongelooflijk veel inzet en engagement, en met veel hoop. Wij zijn een partij van de hoop. Dat blijkt ook uit het feit dat zoveel jongeren meewerkten aan onze campagne. Wij stralen iets positiefs uit. Dus ik geloof net niet in een toverdrank die je twee minuten voor de verkiezingen moet drinken om succes te hebben. Op lange termijn werken is het enige dat loont, dat is wat de hele brede PVDA-ploeg heeft gedaan met al die fantastische militanten. Er is geen betere partij om algemeen secretaris van te mogen zijn dan de PVDA.