De staat als kerstman voor de machtigsten of in dienst van de samenleving?

Onder je kerstboom lagen mogelijk pakjes die besteld zijn via Amazon, het grote e-commercebedrijf.​ Achter Amazon zit de rijkste man ter wereld, Jeff Bezos. Begin december werd zijn vermogen op 152 miljard euro geschat. Dat is 58 miljard meer dan een jaar geleden. Dat noemen we buitensporig profiteren van een crisis. Bezos en zijn bedrijf zijn het toonbeeld van het huidige kapitalisme.

Amazon trok de voorbije jaren honderden activiteiten naar zich toe. Het concurreerde in meerdere sectoren andere bedrijven uit de markt, vaak zelfstandigen en KMO’s, of nam ze over. In 2015 werkten 200.000 mensen voor Amazon. Vandaag zijn dat er 1,2 miljoen.

De baas van Amazon mag dan wel een onoverzienbaar fortuin bezitten, de mensen die er werken zijn onderbetaald en uitgebuit. Een rapport van de Duitse overheid wees al uit dat de personeelsleden voortdurend worden gecontroleerd via speciale software.

In een vernietigend rapport beschrijft mensenrechtenorganisatie Amnesty International hoe het bedrijf arbeiders die zich aansluiten bij een vakbond, bespioneert. Het is een kapitalisme waar iedereen wordt gecontroleerd en in de gaten gehouden.

De Duitse vakbond Ver.di stelde dat Amazon “democratievrije zones” creëert.

De winst van de ene, het zweet en de tranen van anderen

Hoe groot de uitbuiting bij Amazon is, blijkt uit volgend cijfer. Mocht de 58 miljard euro die Jeff  Bezos er in 2020 bij kreeg, verdeeld zijn over de 1,2 miljoen werknemers, dan hadden zij het voorbije jaar 48.000 euro meer verdiend, of 4.000 euro per maand. En Jeff Bezos zou geen euro minder hebben dan het fortuin dat hij eind 2019 al had.​

Amazon en Bezos zijn geen alleenstaand geval. Ook de honderd rijkste Europeanen profiteerden buitensporig van de crisis: zij zagen hun vermogen met 120 miljard euro aandikken.

In Duitsland is Dieter Schwarz van warenhuisketen Lidl de grootste winnaar. In zes maanden tijd krikte Schwarz zijn vermogen op van 11 tot meer dan 30 miljard euro.

Waar aan de ene kant rijkdom zich opstapelt, nemen aan de andere kant armoede en ongelijkheid toe. Dat is het DNA van het kapitalistische systeem. In Frankrijk kwamen er door de coronacrisis meer dan een miljoen armen bij. In België gingen 20% meer mensen langs bij de voedselbank.

Een opvallend feit is dat er “nieuwe armen” bijkomen door de coronacrisis. “Deze mensen leefden al in precaire omstandigheden nog voor de pandemie uitbrak. Hun situatie ging er dan ook snel op achteruit door de coronacrisis”, schrijven de Verenigde Naties. Het gaat om jonge interimmers, mensen die leven van kleine klusjes, ambachtslui, kunstenaars, studenten, kleine zelfstandigen ... Zo verloor in ons land bijna een derde van de 100.000 uitzendkrachten met dagcontracten zijn baan tijdens de coronacrisis. Bijna een op de vijf zelfstandigen denkt volgend jaar wellicht failliet te gaan.

(Lees verder onder de foto)

Systeemfout

De groeiende ongelijkheid is niet in de eerste plaats te wijten aan het immorele gedrag van miljardairs. Het grootste probleem is de aard van het economische systeem zelf. Het is een system error, een systeemfout. 

In het kapitalisme is alles gericht op winstmaximalisatie: zo veel mogelijk winst boeken op zo weinig mogelijk tijd. Dat gebeurt op twee manieren: door meer te produceren en te verkopen, en door te besparen op de kosten (loonstop, hogere werkdruk, langer werken ...)

Wie die logica niet volgt, verdwijnt vroeg of laat. De hevige concurrentie in tijden van crisis betekent dat de groten de kleintjes opeten, wat leidt tot de ondergang van duizenden zelfstandigen en kmo’s die tot over de oren in de schulden raken.​

Multinationals proberen elkaars markten af te snoepen door elkaar op te slokken en zo steeds groter te worden. Het rapport “Power, Profits and the Pandemic” van Oxfam International toont aan dat de coronacrisis dat proces van toenemende economische machtsconcentratie in handen van enkele grote multinationals, nog heeft versneld.

32 van die multinationals – denk aan Google, Apple, Facebook, Johnson & Johnson, Roche, Merck, Walmart, Nestlé en natuurlijk Amazon – boekten tijdens de crisis hoge winsten. Volgens het Oxfamrapport zullen die 32 bedrijven bijna 90% van hun extra winst aan hun aandeelhouders overmaken.

“In plaats van een eerlijke belastingbijdrage te betalen of de winst te herverdelen onder hun werknemers, gaat de winst te vaak naar een kleine elite”, schrijft Oxfam. Deze reuzen waren al gigantisch en worden dankzij de crisis nog groter en machtiger. Ze leggen hun prijzen en wetten op aan de hele wereld.

De rijkdom neemt toe, het aantal armen ook

De rijkdom van onze samenleving groeit. Het productievermogen – de hoeveelheid goederen die we in een dag kunnen vervaardigen – neemt jaar na jaar toe. Maar dat helpt niet iedereen vooruit. Integendeel, een kleine groep wordt schandalig rijk en een grote groep mensen moet vechten om te overleven.

“Een samenleving die groeit in rijkdom zonder de armoede te doen afnemen, moet verrot zijn tot in zijn diepste kern”, schreef Karl Marx toen hij de mechanismen van het kapitalisme analyseerde. Als we de armoede willen uitroeien, moeten we radicaal zijn en het probleem bij de wortel aanpakken.(1)

Alleen zo kunnen we een einde maken aan de ongelijkheid, aan de voedselbanken, aan de situatie waarin jongeren geen toekomst kunnen opbouwen en waarin bejaarden sterven in rusthuizen waar ze een winstpost zijn voor de aandeelhouders.

Het probleem bij de wortel aanpakken betekent perspectief bieden op een andere samenleving, waar mensen voorrang krijgen op de winst: het socialisme 2.0.

Vanuit deze overtuiging stellen we onze directe eisen. De mensen die bij onder meer Lidl en Amazon werken zijn ook helden van de coronacrisis. Zij hebben recht op een minimumuurloon van 14 euro en loonsverhogingen.

Als we de grote vermogens activeren via een miljonairstaks, dan kunnen we ervoor zorgen dat alle uitkeringsgerechtigden een inkomen boven de armoedegrens hebben.​

België is een van de rijkste landen ter wereld. Er is geld om de arbeidsduur te verminderen zonder loonverlies en om ouderen voor hun 67ste met pensioen te laten gaan.   

(Lees verder onder de foto)

Grote publieke investeringen zijn onmisbaar, maar ... voor wie en waarvoor?

We kunnen geen geld toveren, zeiden de regeringen een jaar geleden nog. Elke euro moest worden omgedraaid. Nu lijkt er geld in overvloed: steunplannen, reddingsplannen en herstelplannen volgen elkaar op.

Om het coronavirus aan te pakken, moet de overheid ingrijpen, zo klinkt. En het zijn de bewakers van de Europese neoliberale tempel, zoals de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron, die het zeggen.

In heel Europa juichen sociaaldemocratische leiders dit toe, zoals in ons land Paul Magnette (PS) en Conner Rousseau (sp.a).​ Thomas Dermine, staatssecretaris voor Relance in de Vivaldi-regering en rechterhand van Paul Magnette, heeft er vertrouwen in: “De wereld is veranderd. De Europese Commissie zet geen rem meer op de investeringsprojecten van de lidstaten. Ze geeft hen zelfs geld en vraagt hen om het door te drukken binnen een strak tijdsschema.” (L'Echo en De Tijd, 21 november 2020)

De Franse econoom Maxime Combes en journalist Olivier Petitjean zijn in de krant Le Monde echter kritisch over de manier waarop de miljarden verdeeld worden. “Het is onvoldoende om vast te stellen dat de kranen zijn opengezet: we moeten ook weten wie er water krijgt, wie niet, en met welk doel. Het regent inderdaad miljarden, maar niet overal, en niet voor iedereen”, schrijven ze.

Ze halen er een rapport van het Franse Observatoire des Multinationales bij. Daaruit blijkt dat de veertig grootste Franse beursgenoteerde bedrijven allemáál overheidssteun kregen. Meer dan de helft van die bedrijven die gul dividenden uitkeerden aan hun aandeelhouders, hadden een beroep gedaan op economische werkloosheid, die deels door de overheid wordt betaald.

Het armste deel van de bevolking moet het daarentegen stellen met ... 0,6% van het Franse herstelplan.​

“Als de overheid zomaar onvoorwaardelijk miljarden euro’s belastinggeld stort aan [die grote bedrijven], dan wordt de overheid uiteindelijk de verzekeraar voor winstbejag en kapitaalopbouw”, besluiten Combes en Petitjean. Wat in Frankrijk gebeurt, zien we ook elders in Europa.

(Lees verder onder de foto)

De neoliberalen willen overheidsinmenging ... in hun voordeel​

“Vandaag ontpoppen de grootste vijanden van al wat collectief is zich plots weer als grote minnaars van de overheid. Die plotse liefde dient om hun verliezen te laten vereffenen. De rekening volgt later wel, zeggen ze. De staat moet garant staan voor het gemeenschappelijk belang van de kapitalisten. Dat is het citaat van Marx. Dat was toen zo, dat was in 2008 zo, dat is vandaag opnieuw zo”, schrijft PVDA-voorzitter Peter Mertens in zijn boek Ze zijn ons vergeten.

“Het is een populaire misvatting te denken dat neoliberalen geen overheidstussenkomst willen. Natuurlijk willen ze die wel, om de belangen van het grote geld te dienen, welteverstaan.”

De overheid is te hulp geschoten met het systeem van tijdelijke werkloosheid en andere overbruggingsmaatregelen voor mensen met een laag inkomen en gezinnen in moeilijkheden. Maar dat is tijdelijk, zodat niet alles instort. De schok zal komen in 2021, wanneer al deze maatregelen er niet langer zijn. Honderdduizend werknemers in ons land dreigen in de komende twaalf maanden hun job te verliezen.

Voor de grote multinationals is het een heel ander verhaal. De hulp voor hen is permanent. Het geld dat de overheden in de economie pompten, gebruikten zij om de dividenden van hun aandeelhouders te garanderen. De beurzen bereikten recordhoogtes, een schril contrast met hoe de rest van de samenleving getroffen wordt.

Maar de grote bedrijven krijgen ook de garantie dat zij de grootste hap uit de pot van de  investeringsplannen (zoals die van de Europese Commissie) zullen ontvangen.​ Autoconstructeurs en energiereuzen nemen het grootste stuk uit de taart van de zogenaamde European Green Deal. Idem dito voor de plannen voor de digitalisering van de economie.

Met zulke investeringsplannen kan de bevolking niet gerust zijn. Integendeel, die plannen zijn de voorbode van een ware hold-up, waarbij de overheid zich ten dienste stelt van een kleine minderheid die zich enkel bekommert om haar winst, niet om sociaal beleid of het klimaat.

Na de pandemie moeten we de economie opnieuw opbouwen, met de dreigende wolken van een algemene crisis op de achtergrond. Daarbij zijn massale overheidsinvesteringen van essentieel belang, maar de hamvraag is: voor wie en waarvoor?

(Lees verder onder de foto)

Een grootschalig plan voor overheidsinvesteringen in energie, transport, digitalisering en gezondheidszorg

“Ofwel kiezen we ervoor overheidsgeld te mobiliseren om private reuzen te bedienen en verder te vertrouwen in de marktwerking. Dat is de optie van zowat alle politieke families, ook de meeste groene partijen, in een of andere variant, met meer of minder aansturing. Ofwel kiezen we ervoor dat we zélf als overheid investeren, onze eigen doelstellingen opleggen en duurzame jobs creëren”, schrijft Peter Mertens in Ze zijn ons vergeten.

Die tweede optie is de weg die de PVDA kiest met het Prometheus-plan, dat in het boek van Peter Mertens wordt uitgewerkt. Het is een uitgebreid plan voor overheidsinvesteringen in energie, vervoer, het digitale en de zorg.

Investeringen die nieuwe economische activiteiten ontwikkelen met een eigen dynamiek: bedrijven gespecialiseerd in hernieuwbare energie, isolatie en openbaar vervoer, bedrijven voor sociale bijstand en zorg ... Allemaal activiteiten die niet kunnen worden gedelokaliseerd, en die honderdduizenden nieuwe banen opleveren. 

Dat is een heel ander perspectief dan dat van de overheid die kerstman speelt voor de machtigsten, terwijl de werkende bevolking betaalt voor de cadeautjes.​

(1) Het woord radicaal is afgeleid van “radix”, het Latijnse woord voor wortel