De giganten van de agro-industrie die de wereld uithongeren en kleine boeren uitbuiten

For those who make the rules, 
there are NO rules. 

Voor zij die de regels maken, 
gelden geen regels. 

~ Thomas Shelby in Peaky Blinders

Natuurrampen maken voedsel duurder, net als speculatie. Toch is er meer aan de hand in voedselland, argumenteert Dan Saladino, voedseljournalist van de BBC.

“De helft van onze calorieën komt van drie planten: tarwe, maïs en rijst. Als je aardappel. gerst, palmolie, soja, suikerbiet en suikerriet meerekent, kom je op negen planten die drie vierde van onze calorieën leveren. En die halen we van over de hele wereld.”

De columns van Saladino werden onlangs gebundeld in het verbluffend boek Eating to Extinction, dat binnenkort in het Nederlands verschijnt onder de titel Eten tot het op is.

Mensen hebben in de loop van de geschiedenis duizenden soorten en rassen van planten en dieren gegeten, met een hemelsbrede genetische diversiteit, aangepast aan de lokale omstandigheden. In nauwelijks enkele decennia is die diversiteit verdwenen, betoogt Dan Saladino.

De meeste mensen hebben daar geen flauw benul van. Integendeel. Reusachtige supermarkten geven ons de illusie van overweldigende keuzemogelijkheden. Maar het is een geïndustrialiseerde vorm van diversiteit.

•

“We kunnen alle soorten frisdrank en sushi kopen, waar en wanneer we maar willen. Maar wat we kopen en eten is wereldwijd steeds meer gelijk”, legt Saladino uit. “De halve wereld teelt dezelfde soorten hybride maïs die als glucose-fructosestroop in onze frisdranken zit of als veevoer aan varkens wordt gegeven. Die varkens zijn in de hele wereld allemaal van hetzelfde ras, de Grote Witte, en alle andere rassen zijn bijna uitgestorven. De helft van alle kazen wordt gemaakt met een enzym van één Deens bedrijf, en de meerderheid van de zaadhandel is in handen van slechts vier bedrijven.”

Zadenbanken bewaren 560.000 soorten graan. Maar nog slechts enkele zaden domineren de hele wereldhandel. Duizenden jaren lang is een rijke voedselcultuur opgebouwd. Vandaag wordt ze helemaal uitgevlakt. Dat een handvol multinationals de productie en handel van ons voedsel domineren, noemt Saladino “erg zorgwekkend”. De voedselgiganten weten door hun monopoliemacht ook de prijzen te bepalen.

Vandaag controleren nauwelijks vier knoerten de hele voedselketen: van de graankorrel op het veld tot het winkelrek. De vier zijn onbekend maar oppermachtig. Ze staan te boek als “de ABCD's”, naar de eerste letter van hun bedrijfsnamen: ADM, Bunge, Cargill en Dreyfus.

Ze hebben netwerken van silo's, spoorwegen en schepen in handen en ze beschikken over de nodige gegevens en relaties om de aanvoerroutes uit te tekenen. Ze controleren zeventig procent van de graanhandel en hebben ook de grootste voorraden in handen.

• 

Neem nu Cargill. Al heb je wellicht nog nooit van het bedrijf gehoord, de kans dat er Cargill-producten in je winkelkarretje liggen is behoorlijk groot. Cargill koopt het graan voor ons brood, het produceert de vetten in onze margarine, de glucose in de confituur, de ingrediënten van de babymelk en nog veel meer. De hele dag koopt, transformeert en verkoopt Cargill de bestanddelen van wat er in onze koelkast ligt.

Die voedingswaren en ingrediënten komen uit de hele wereld. De nazaten van oprichter William Wallace Cargill zijn vandaag eigenaar van een bedrijf dat actief is in 125 landen. Zo goed als overal dus. Cargill is dan ook de grootste handelaar en producent van voedselingrediënten en landbouwproducten ter wereld. “Wij zijn de bloem in uw brood, de tarwe in uw noedels en de maïs in uw tortilla”, klinkt een van de bedrijfsleuzen.

“Wij zijn toch vooral het gat in uw portemonnee”, zou een juiste aanvulling zijn.

Op de jaarlijkse miljardairslijst van het zakenblad Forbes prijken maar liefst twaalf leden van de Cargill-familie. Dat Cargill-dozijn is goed voor een gezamenlijk vermogen van 33,4 miljard dollar. Hun vermogen is namelijk aan een duizelingwekkend tempo in de hoogte geschoten.

Op een ochtend wakker worden, gaan werken en slapen en ’s anderendaags weer opstaan met twintig miljoen dollar extra op de bankrekening: dat is ongeveer wat tussen 2020 en 2022 bij de Cargills dag na dag gebeurde. Twee jaar lang steeg hun familievermogen elke dag met twintig miljoen dollar. Bij al dat geld zit ook een klein beetje van jouw winkelkar.

•

Voor voedselgiganten als Cargill zijn hoge prijzen zoiets als een jackpot: een eenarmige bandiet. Cargill en co hebben een machtspositie van jewelste: ze controleren de markt. Ze gebruiken die macht om op zoek te gaan naar almaar hogere rendementen en winstmarges. The sky is the limit, ook in een sector die rond de basisbehoefte voedsel draait.

Vanuit het hoofdkwartier in het Amerikaanse Minnesota heeft Cargill de wereld onderverdeeld in productiezones. In Indonesië is het palmolie, in Frankrijk zonnebloemolie, in Oekraïne graan, in Ivoorkust cacao, in Brazilië suiker en soja. Meestal zorgt deze monocultuur voor grote problemen.

In de Braziliaanse deelstaten Pará en Mato Grosso bijvoorbeeld, midden in het Amazone-gebied, is het landschap ingrijpend veranderd. Zonder houten been en zonder ooglappen lopen de sojapiraten van Cargill er door het woud en enteren de natuur. Waar vroeger eindeloze bossen stonden, zie je nu, zover het oog reikt, gigantische sojavelden. De bossen zijn gekapt, de kleine landbouwpercelen van lokale boeren zijn verdwenen. Vroeger teelden zij hier cassave, pepers en bonen. Nu is hun land opgeslokt door machtige sojaproducenten. Die bedreigen hen en steken hun huizen in brand om hun land in te palmen. “Voor ons is soja een gewas van de dood, niet van het leven”, vertelt een lokale boer.

De soja uit het Amazonewoud is bestemd voor de export. Het meel uit de soja dient als veevoeder voor industriële stallen in Europa. En van de sojaolie wordt ‘biobrandstof’ gemaakt, een cynische benaming voor een brandstof die twee tot drie keer schadelijker is voor het klimaat dan fossiele brandstof.

Om de winstmarges op te krikken gaat Cargill wel héél buigzaam om met wet, gebod en moraal. De internationale milieuorganisatie Mighty Earth heeft Cargill uitgeroepen tot ‘Slechtste Bedrijf ter Wereld’ vanwege gewetenloze handelspraktijken, ontbossing en uitbuiting. En de ngo ClientEarth heeft een juridische klacht ingediend tegen Cargill omwille van “een verpletterende verantwoordelijkheid voor de teloorgang van het Amazonewoud”.

Voorjaar 2023 stoot de arbeidsinspectie in de Cargill-vleesverwerkingsfabriek van het Amerikaanse Dodge City op 56 kinderen. Zij werken er illegaal bij de schoonmaakdienst die over het hele land in slachthuizen actief is. De arbeidsinspecteurs constateren dat de kinderen aan de slag moeten met gevaarlijke chemicaliën en met zware apparatuur zoals rugzagen, borstzagen en kopsplijters. Sommigen van hen moeten de nacht in het slachthuis doorbrengen; verschillende minderjarigen hebben verwondingen opgelopen bij het werk.

Dit is niet de jungle van Chicago aan het begin van vorige eeuw, het Chicago van de vleeskoningen en van de vreselijke leef- en werkomstandigheden voor de arbeiders in de slachthuizen zoals Upton Sinclair ze optekende in de baanbrekende roman The Jungle. Dit is Amerika vandaag.

De arbeidsinspectie noteert dat de schendingen van het verbod op kinderarbeid “systematisch” zijn en “zich uitstrekken over acht staten” en dat het gaat om een “bedrijfsbrede fout op alle niveaus”. Het schoonmaakbedrijf komt er met een boete vanaf. De jackpot-familie Cargill telt ondertussen haar winstcijfers.

• 

De Cargills van deze wereld, de vijfentwintig wereldgrootsten in de voedselsector, strijken in 2021 samen een astronomische winst van 155 miljard dollar op. Het jaar later is dat bedrag nog hoger.

Hun aandeelhouders slaan zo een aardig slaatje uit de voedselprijzen. Geen wonder dat Forbes de voorbije twee jaar op zijn lijst zo maar eventjes 62 bijkomende miljardairs vanuit de voedselindustrie optekende. Ze zijn ondertussen met 245, de voedselmiljardairs. Zij zagen de voorbije twee jaar hun gezamenlijk vermogen met 45 procent stijgen.

“Voedselbedrijven maken misbruik van dit precaire moment”, zegt Irit Tamir, de directeur van Oxfam Amerika. “Zij verschuilen zich achter een goed verhaal over de pandemie, de inflatie en de oorlog in Oekraïne om te zeggen dat ze de prijzen moeten verhogen. Maar ze verzinnen alleen maar een smoes en graaien intussen naar profijt. Ze bedienen zich van de inflatie en verergeren haar nog.”