De dood van de kleine Mawda: gerechtigheid moet geschieden

Iman Ben Madhkour en Loïc Fraiture

De vader van de kleine Mawda is bouwvakker, haar mama huisvrouw. In 2015 verlaat het koppel met hun tweejarige zoon Irak. "Al wat we wilden was een veilige plek voor onze kinderen. We zagen geen toekomst in Irak. Als het er één dag goed gaat, kunnen er de volgende dag alweer bommen vallen. We wilden een veilige thuis voor onze kinderen. Goed onderwijs, zodat ze zich kunnen ontplooien als mens." (1)

Mawda wordt geboren in Duitsland. "Mawda was een vrolijke peuter. Heel actief en altijd aan het lachen", zegt haar mama. “Ze was zo speels. Ons meisje wist helemaal nog niet hoe de wereld in elkaar zit." (2) Het gezin heeft familie in het Verenigd Koninkrijk en besluit Duitsland te verlaten. Ze slagen erin Blackburn te bereiken, in het noorden van het eiland. Een paar maanden later worden ze echter uitgezet en wonen enkele weken in Grande-Synthe, bij Calais, in een geïmproviseerd kamp met andere vluchtelingen.

"Alsjeblieft, een ambulance!"

Het is tijdens een nieuwe poging om het Verenigd Koninkrijk te bereiken dat de tragedie zich voltrekt. In de nacht van 17 mei 2018 worden ze samen met zo'n 30 andere vluchtelingen uit Irak en Afghanistan in een busje gepropt. Ze worden kilometers lang door de politie achtervolgd. Een politieagent vuurt een kogel af. Mawda wordt recht in het hoofd geraakt. Als het busje bij de volgende parking la,ngs de snelweg stopt, komt Mawda's vader met het levenloze meisje in zijn armen naar buiten en schreeuwt: "Alsjeblieft ambulance, alsjeblieft ambulance!" Maar de agenten richten hun wapens op de migranten, doen hen knielen, boeien hen - zelfs Mawda's kleine broertje - en beslissen om hen allemaal te arresteren. De agenten proberen Mawda te reanimeren en bellen de ambulance. Als die aankomt, wordt de ouders verhinderd hun dochter te vergezellen. Ze worden gevangen genomen. Pas de volgende dag, terwijl ze opgesloten zijn, zullen ze de dood van hun dochter vernemen, zonder tolk.

Lees verder onder de foto

Bijna 24 uur na de dood van Mawda geeft de politie de ouders een document met de titel "bevel om het grondgebied te verlaten" en worden ze op straat gezet, zonder verdere informatie over hun rechten. Hun kleren zitten nog onder het bloed van hun dochter. Ook de andere passagiers van het busje krijgen eerder op de avond het bevel om het grondgebied te verlaten. Sommigen worden vrijgelaten, anderen worden naar een gesloten centrum gestuurd in afwachting van een uitzetting. Het zijn nochtans kroongetuigen in de zaak.

Twee dagen later is de staat van plan Mawda te begraven in de "carré des indigents", de plaats op een begraafplaats voor lichamen die niet door de familie zijn opgeëist. Maar Mawda's ouders vechten en er ontstaat een burgerbeweging om menselijke waardigheid te eisen. Mawda wordt uiteindelijk twee weken later begraven in het islamitisch gedeelte van de begraafplaats van Evere. De familie wordt vergezeld door een stoet van bijna 2.000 mensen, waaronder Carine Russo, moeder van Melissa, het jonge meisje dat door Marc Dutroux werd ontvoerd en vermoord. Ze wou aanwezig zijn om haar solidariteit te betuigen.

Tegenstrijdige en leugenachtige officiële versies

Er zijn nog veel vragen over de houding van het parket en de politiehiërarchie in deze zaak. De feiten zijn nu gekend maar er werden toch nog andere, "officiële" maar volledig valse versies verspreid. Zo zei de politie bijvoorbeeld dat de vluchtelingen zelf schoten hadden gelost.

Maar belangrijker is dat de politie in eerste instantie ontkende dat er een kogel werd afgevuurd. De ambulanciers werden niet op de hoogte gebracht van de aard van de verwonding. De politie zei dat het kind als "stormram" werd gebruikt. In het pv stond dat Mawda's hoofd werd gebruikt om het glas te breken en dat ze als menselijk schild diende. Er stond zelfs dat ze gestorven zou zijn door uit het raam te vallen. De parketmagistraat en daarna de procureur namen de versie over die zei dat de dood van Mawda te wijten was aan een hoofdletsel dat door de passagiers van het busje werd toegebracht. De zaak werd binnen een paar uur afgesloten.

Het parket van Doornik verklaarde stellig dat het “niet de schietpartij van de politieagenten was die de dood van Mawda veroorzaakt had" en verzekerde dat het Comité P "zeer snel dit dossier had afgesloten voor wat betreft de verantwoordelijkheid van de politieagenten". Onder druk van burgerorganisaties, ingelicht door migranten die aan boord van de bestelwagen waren, werd deze versie opnieuw in vraag gesteld. De onderzoeksrechter werd die ochtend zelf op de hoogte gesteld van een schotwond als doodsoorzaak, maar toch beval ze de vrijlating van de ouders niet. Pas zes dagen later zou de procureur-generaal van Bergen publiekelijk bekennen: "Het resultaat van de autopsie is duidelijk. De dood van het kind werd inderdaad veroorzaakt door een schot van de politie."

Slachtoffers worden schuldigen

In plaats van te eisen dat deze zaak volledig zou worden opgehelderd, deden de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) en zijn partijvoorzitter Bart De Wever er alles aan om de ouders de schuld in de schoenen te schuiven: "De ouders zijn niet alleen slachtoffers, je moet ook de verantwoordelijkheid van de ouders in beeld durven brengen", "Deze dood is het resultaat van mensensmokkelaars", "De politie deed haar werk", of "Er hangt rond deze Iraakse familie een hele geschiedenis van illegaliteit".

Lees verder onder de foto

Zo veranderden de ouders van slachtoffers in schuldigen. Hun enige “misdaad” was dat ze de oorlog wilden ontvluchten en een beter leven wilden zoeken. Ondertussen kon vermeden worden dat er vragen gesteld werden over de verantwoordelijkheid van de staat, over oorlogen, militaire interventies, wapenleveringen, steun aan de meest dictatoriale olieregimes, de vernietiging van het klimaat. Alle verantwoordelijkheid werd door de rechtse politici bij de familie gelegd. Zelfs de agent die het fatale schot loste, distantieerde zich bij monde van zijn advocaat van de stellingen van De Wever: “Hij kan zich totaal niet vinden in uitspraken die migranten als misdadigers stigmatiseren. Ondanks zijn delicate positie, werd hij zelf diep geraakt door het feit dat in deze context naar de verantwoordelijkheid van de ouders wordt gekeken.”

Operatie Medusa: een politieke verantwoordelijkheid

De N-VA en de toenmalige regering wilden te allen prijze voorkomen dat men de politie-interventies en het repressieve migratiebeleid in vraag zou stellen. Jan Jambon had destijds met trots zijn "Medusa-project” gelanceerd: operaties om migranten in de buurt van de Franse grens op te sporen. De naam verwijst naar het monster uit de Griekse mythologie dat al wie haar in de ogen durft te kijken, doet verstenen. Het doel is duidelijk: jaag migranten angst aan en ontmoedig hen zo om terug te komen. Bij een van die operaties vond Mawda de dood.

Lees verder onder de foto

Politieagenten klagen zelf over de manier waarop die operaties worden uitgevoerd en over de druk die ze daarbij ondergaan. De verkeerspolitie is overwerkt en uitgeput. De agenten hebben geen tijd om rust in te halen. Toch neemt de politieke druk op het project en dus op de betrokken politieagenten toe. Een paar maanden voor Mawda's dood vroeg Jambon om de Medusa-operatie te "intensiveren". De N-VA heeft van een agressief migratiebeleid haar stokpaardje gemaakt. Het is haar tactiek om de legitieme woede van de bevolking, uitgelokt door een asociaal beleid, af te wentelen op de migranten, die worden omschreven als "illegalen", "criminelen" of "profiteurs".

Rechtvaardigheid voor Mawda

Op 23 en 24 november 2020 zal de rechtbank van Bergen zich moeten uitspreken over de zaak. Hopelijk wordt er na twee jaar recht gedaan aan de kleine Mawda en haar familie. Maar er zijn nog steeds veel obstakels.

Het parket, dat de Belgische staat vertegenwoordigt, wil de zaak nog altijd minimaliseren en wegmoffelen. De politieagent die het dodelijke schot afvuurde, wordt vervolgd wegens "onopzettelijke slagen en verwondingen met de dood tot gevolg door gebrek aan voorzichtigheid". Dit is normaal gesproken vereist wanneer de dader de dood van het slachtoffer heeft veroorzaakt door gebrek aan vooruitziendheid of door nalatigheid. Maar daarvan is hier geen sprake. Het staat vast dat de politieagent voor het schieten eerst zijn wapen moest spannen en de kogel moest laden, geheel vrijwillig.

De bestuurder van de bestelwagen daarentegen staat terecht voor "kwaadwillige belemmering van het verkeer met de dood als gevolg door gebrek aan voorzichtigheid". Hij riskeert zwaarderen straffen. De procureur-generaal van Bergen stelt, om de aanklacht te verzwaren, dat "de politie niet zou hebben geschoten als de chauffeur was gestopt, politiebevelen had opgevolgd en niet op zo'n gevaarlijke manier had gereden".

Laten we duidelijk zijn: hoewel de chauffeur had moeten stoppen, was het niet zijn rijgedrag dat de dood veroorzaakte maar de kogel van de politieagent. Bovendien rechtvaardigt de weigering van de bestuurder om te stoppen het gebruik van een vuurwapen niet. De politie mag geen vuurwapen gebruiken als er geen onmiddellijk gevaar dreigt voor anderen of voor politieagenten. De politieagent moet worden vervolgd voor het plegen van een vrijwillige daad. Dat is wat de advocaten van de familie van Mawda terecht vragen.

Al deze elementen tonen aan dat de feiten nog altijd niet eerlijk en rechtvaardig worden behandeld. Vraag is ook wat er zal gebeuren met alle mensen die de waarheid niet hebben gezegd of geprobeerd hebben haar weg te moffelen. Zullen ze geïdentificeerd worden en vervolgd? Zullen ook de politieke verantwoordelijkheden aangewezen worden? En zal dat ertoe leiden dat die politiek in vraag wordt gesteld? Al die vragen blijven vandaag onbeantwoord en zijn cruciaal in het proces dat van start gaat.

De afgelopen twee jaar heeft opmerkelijk en langdurig tegenonderzoek - zoals dat van journalist Michel Bouffioux - het mogelijk gemaakt een ander verhaal te laten klinken dan dat van de autoriteiten. Burgers en gemeenschappen kwamen in beweging en bleven druk uitoefenen. De strijd om de erkenning van de waarheid en gerechtigheid gaat door.

(1) Het Nieuwsblad, 19 mei 2018.
(2) Idem.

Volg hier de agenda en neem deel aan de acties van het collectief #Justice4Mawda