Congo: vuile oorlog om bloedmineralen dreigt hele regio in vuur en vlam te zetten

In de Hollywoodfilm Blood Diamond speelt Leonardo Di Caprio een zakenman die de rivaliteiten tussen de verschillende gewapende milities in Sierra Leone bespeelt, om zijn diamantzaken te laten floreren, ongeacht de gevolgen voor menselijke levens. Dit alles onder de goedkeurende blik van het Westen dat grote winsten haalt uit deze “bloeddiamanten” waar de titel over spreekt. Is wat er in het oosten van Congo gebeurt een vervolg op de film? Nee, maar de verhaallijn is vrijwel hetzelfde.

Sinds het begin van dit jaar zien we een versnelling van de gebeurtenissen in de mineraalrijke regio van Noord-Kivu, in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC). Sinds 2009 herhalen de rapporten van VN-experts vrijwel allemaal dat naast de gewapende militie M23 – gesteund en gefinancierd door Rwanda – het reguliere Rwandese leger zich op Congolese bodem bevindt. Een territoriale schending van de soevereiniteit van de DRC die de lokale bevolking bedreigt, die al bijna drie decennia geregeld het slachtoffer is van bloedvergieten. Naar schatting 7 miljoen Congolezen zijn de regio moeten ontvluchten.

Sinds vrijdag zijn er Congolese doden gevallen in Goma. Een morbide balans die elke dag evolueert en ook Rwanda treft. Dit alles voorspelt niets goeds. Een escalatie zou kunnen leiden tot een open oorlog tussen twee landen en de hele regio in vuur en vlam zetten.

Om dit te voorkomen hebben de leden van de VN-Veiligheidsraad de “schaamteloze minachting voor de soevereiniteit en territoriale integriteit van de DRC, inclusief de ongeoorloofde aanwezigheid van buitenlandse troepen in het oosten van de DRC” veroordeeld. De secretaris-generaal van de VN, Antonio Guterres, heeft de Rwandese strijdkrachten opgeroepen om “te stoppen met het steunen van de M23 en zich terug te trekken uit het grondgebied van de DRC”.

Op het moment van schrijven woeden de gevechten in en rond Goma – evenals in Rubavu, net aan de andere kant van de Rwandese grens – nog steeds. Maar wat zijn de oorzaken?

Rwanda, ’s werelds grootste exporteur van... Congolese mineralen

Radio France vat er een samen, misschien wel de belangrijkste: “Rwanda, dat geen enkele coltan- of tantaalmijn bezit, is in enkele jaren respectievelijk de 1e en de 3e grootste exporteur ter wereld van deze ‘bloedmineralen’ geworden. Een derde van de wereldwijde coltan gaat dus via Rwanda en ontsnapt aan de DRC! Kortom, Rwanda gedraagt zich als een koloniale macht van vroeger.”

Erik Kennes, hoofdonderzoeker binnen het Afrika-programma van het Egmont Instituut (Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen), zegt in een interview met La Libre Belgique: “Volgens de cijfers van de Centrale Bank van Rwanda vertegenwoordigt goud een derde van de inkomsten uit de Rwandese export, veel meer dan coltan. Nochtans produceert Kigali volgens experts slechts 3 kg goud op zijn grondgebied.” 

Zoals in het begin van de film Blood Diamonds wordt vermeld, bevindt het hart van deze vuile oorlog zich in de grond. Coltan is een mineraal dat wordt gebruikt om tantaal te produceren, een strategisch metaal dat nodig is voor de elektronicasector maar ook voor de legeringen van vliegtuigen, projectielen, raketten... 60 tot 80% van de coltanreserves bevinden zich in de Congolese Kivu-regio.

Een rapport van de VN-Veiligheidsraad van afgelopen december bewijst dat het Congolese coltan wordt geplunderd door twee Rwandese bedrijven. De beslissing van M23 om een aanval te lanceren en controle te krijgen over de mijn van Rubaya (in Noord-Kivu, een mijn die 15% van de wereldwijde tantaalproductie exploiteert, nvdr) eind april 2024, was voornamelijk strategisch gemotiveerd om het monopolie te krijgen over de enige haalbare route voor de uitvoer van de mineralen. Sinds april vorig jaar werd vanuit Rubaya minstens 150 ton coltan frauduleus geëxporteerd naar Rwanda. 

Krijgt Rwanda de controle over Oost-Congo?

Is dat de enige reden? Niet volgens Erik Kennes, geïnterviewd door Le Soir op 24 januari 2025: “Veel elementen doen vermoeden – het laatste VN-expertenrapport wijst in die richting – dat Rwanda van plan is om Oost-Congo onder controle te krijgen.”

De onderzoeker hekelt tevens de valse argumenten van het Rwandese regime om zijn betrokkenheid in de regio te rechtvaardigen. Vooral de vermeende dreiging van FDLR-rebellen afkomstig van een deel van de genocidale Hutu's van 1994: “De FDLR-rebellen hebben al meer dan 20 jaar geen aanval meer gepleegd in Rwanda en hun leden worden tegenwoordig geschat op 300. Deze dreiging stelt niet veel meer voor. Het veiligheidsprobleem voor Rwanda is hoezeer ze zich strategisch hebben teruggetrokken. Er is slechts 150 kilometer tussen de Congolese grens en Kigali, wat betekent dat een gewapende aanval snel de hoofdstad zou kunnen bereiken. Er is echter niets dat aantoont dat dit zou kunnen gebeuren. De enige bedreiging voor de Rwandese macht is misschien de tegenstanders van het regime, die de bevolking zouden kunnen beïnvloeden om in opstand te komen. Maar dat rechtvaardigt geenszins de operaties die in het oosten van de DRC worden uitgevoerd.”

Europa veroordeelt … maar collaboreert

Zoals we hebben gezien, heeft de VN Rwanda de afgelopen dagen duidelijk veroordeeld. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken, Bernard Quintin (MR), moest op maandag 27 januari eveneens reageren: “De inname van Goma is een bijkomende en onaanvaardbare schending van de territoriale integriteit van de DRC en van het staakt-het-vuren van Luanda. Woorden alleen zijn niet genoeg. We moeten handelen om het internationaal recht te respecteren en te behouden.”

Zijn Franse ambtsgenoot ging in dezelfde richting: “M23 moet zich terugtrekken uit het grondgebied van de DRC en de aanvallen staken die het leven van burgers en blauwhelmen bedreigen”, verklaarde Jean-Noël Barrot op dezelfde dag.

Deze krachtige woorden gaan in de goede richting, maar zijn onvoldoende als ze niet worden gevolgd door daden. En ze zijn vooral hypocriet als men kijkt naar de recente feiten. Europa heeft bijvoorbeeld 20 miljoen euro aan Rwanda gegeven om zich in Mozambique te ontplooien om – officieel – te strijden tegen het jihadisme dat het noorden van het land verstoort. Men discussieert over een volgende storting van 20 miljoen. Frankrijk heeft voor gestemd. Uit humanisme? Eerder uit eigenbelang: zijn gigant TotalEnergies heeft 20 miljard dollar geïnvesteerd in de productie en export van aardgas in de regio ... 

“Hoe kunt u accepteren dat Rwanda gisteren negen VN-soldaten in Goma doodde en dat ditzelfde land tegelijkertijd een van de grootste bijdragers aan VN-vredesmissies is?”, riep de Congolese ambassadeur tijdens de buitengewone vergadering van de Veiligheidsraad op zondag 26 januari. Terecht eiste ze de onmiddellijke terugtrekking van de Rwandese troepen en stopzetting van de vijandelijkheden, evenals een embargo op de Congolese grondstoffen die als Rwandees worden voorgesteld. En een herroeping van Rwanda als troepenbijdrager aan de Verenigde Naties, alsook volledige transparantie over de overdracht van wapens naar Rwanda.

Overeenkomst tussen de Europese Unie en Rwanda om de grondstoffen te plunderen

In bredere zin kristalliseert de Europese hypocrisie zich in het ‘memorandum van overeenstemming over duurzame waardeketens voor grondstoffen’ dat een jaar geleden werd ondertekend door de Europese Unie (EU) en Rwanda. Toen de EU de M23 opriep om “zijn opmars te staken” in Congo, vroeg Europees volksvertegenwoordiger Marc Botenga (PVDA) zich af: “Wat zijn die woorden waard als de Europese Unie weigert om haar Protocol, dat een jaar geleden werd gesloten, over strategische mineralen met Rwanda op te schorten? Wat is deze retoriek waard, wanneer de Europese Unie het Rwandese leger blijft financieren?”

Marc Botenga: “Europa blijft Rwanda actief steunen. Niet alleen door militaire samenwerking, maar zelfs door het sluiten van een voorkeursakkoord met Rwanda over grondstoffen. Zo steunen de Europese beleidsmaatregelen actief de destabilisatie en plundering van de Democratische Republiek Congo. Europa moet zich stoppen met zich bemoeien en Congolese en Afrikaanse dynamieken laten ontstaan. In Oekraïne zegt de Europese Unie het internationaal recht en de soevereiniteit te verdedigen. Waarom steunt zij dan de schending van de Congolese soevereiniteit? Twee maten, twee gewichten. Is het omdat westerse multinationals profiteren van de plundering van de rijkdommen van Congo?”

De PVDA probeerde enkele dagen geleden om deze overeenkomst in het Europees Parlement te laten schorsen. Helaas heeft een meerderheid van de europarlementsleden, van rechts tot socialisten, zich daartegen verzet. Conclusie van de PVDA-volksvertegenwoordiger: “We blijven strijden. We moeten de oorlog en vernietiging stoppen.”

“Het zou gemakkelijk zijn om een einde te maken aan de onrust die Rwanda veroorzaakt in de DRC”

De Rwandese agressieoorlog moet dringend worden stopgezet. En dat kan. Afgelopen zondag 26 januari schreef de Amerikaanse universiteitsprofessor Jason Stearns, auteur van het boek The War That Doesn’t Say Its Name: The Unending Conflict in the Congo (De oorlog die zijn naam niet zegt: het eindeloze conflict in Congo), in de prestigieuze financiële krant The Financial Times: “Westerse leiders zouden gemakkelijk het verschil kunnen maken. Het feit dat ze dat niet hebben gedaan, brengt veel Congolezen ertoe te concluderen dat niemand zich om hen bekommert.”

In zijn artikel “Het zou gemakkelijk zijn om een einde te maken aan de onrust die Rwanda veroorzaakt in de DRC” schrijft de expert: “Het zou gemakkelijk zijn om actie te ondernemen, want de belangrijkste aanstichter van het M23-conflict is de regering van Rwanda, een land dat afhankelijk is van buitenlandse hulp. Volgens zes rapporten van een groep VN-deskundigen heeft Rwanda duizenden soldaten naar de grens gestuurd, met luchtdoelraketten, sluipschutters, gepantserde voertuigen en speciale troepen.” 

Hij hekelt ook het beleid van de dubbele moraal van het Westen: “Deze keer lijken we te leven in een wereld waar we met verontwaardiging de Russische agressie in Oekraïne veroordelen, maar onze schouders ophalen wanneer miljoenen mensen in Centraal-Afrika worden ontheemd.”

Afrika heeft vrede nodig, geen oorlog

Nu haasten westerse landen zich om Rwanda als enige verantwoordelijke aan te wijzen. Maar de belangrijkste verantwoordelijken voor deze situatie zijn in de eerste plaats de Verenigde Staten en, in de tweede plaats, Europa. Na vijf jaar agressieoorlog – gesteund door de Verenigde Staten – van Rwanda tegen Congo tussen 1998 en 2003, ging de destabilisering verder via meerdere golven van rebellie die telkens – en tot vandaag – werden gesteund door Rwanda.

De agressieoorlog die in 1998 startte, leidde ertoe dat het land versnipperde in drie verschillende delen die elk geleid werden door verschillende krachten. De Europese Unie hielp toenmalig president Joseph Kabila om een einde te maken aan de opdeling van het land, maar later – toen het Westen hem te 'soeverein' vond – volgde Europa eerder de lijn van de Verenigde Staten. Hun beleid koos voor destabilisatie van Oost-Congo en wilde de Congolese politieke klasse kwetsbaar maken om de Congolese staat te verzwakken. 
Sindsdien hebben de Verenigde Staten en de Europese Unie systematisch de aanvaller en de aangevallene tegen elkaar uitgespeeld. 

Vandaag is het risico van een regionale oorlog waarbij landen als Oeganda, Burundi, Angola, Zuid-Afrika en anderen betrokken zijn, een reële mogelijkheid geworden. Andermaal dreigen Afrikanen elkaar te zullen uitmoorden, vanwege de hypocrisie en het door de belangen van westerse multinationals gedicteerde beleid. Een meerderheid van de landen in het Zuiden weigert een nieuwe oorlog en roept op tot onderhandelingen die de Congolese staat in staat zullen stellen zijn soevereiniteit en de controle over zijn grondgebied te behouden.