“Brede opdracht van sociaal werk verdwijnt als sneeuw voor de zon als de markt zijn intrede doet”

Teken hier de petitie “Hou 4GS uit de daklozenzorg”

Nadat Hasselt en Mechelen G4S inschakelen voor de nachtopvang voor daklozen, gaat nu ook Gent voor de bijl: een project van daklozenzorg wordt in handen gegeven van de bewakingsmultinational G4S. Het bedrijf richtte een tak op om de zorgmarkt te veroveren: G4S Care, een internationale multinational.

Het is in Antwerpen dat in 2016 voor het eerst in België het plan ontstaat de zorg voor daklozen op de vrije markt te gooien. Schepen Fons Duchateau van N-VA wees daarbij het daklozencentrum De Vaart toe aan G4S. Een breed protest kwam op gang onder de slogan 'sociaal werk is niet te koop'. PVDA, sp.a en Groen stemmen tegen die toewijzing. Uiteindelijk wordt G4S de laan uitgestuurd.

Toch schakelen sp.a en Groen in Gent nu zelf deze multinational in om een project van daklozenzorg uit te baten. Ze menen dat de situatie bij hen helemaal anders is. Ze sussen de gemoederen. 'Anders dan in Antwerpen zal G4S in Gent geen zorgen toedienen', klinkt het bij SP.A. 'Het gaat niet om basisopvang, maar om een extra initiatief', zo zegt Groen.

Het project in Gent gaat om 'tijdelijke huisvesting voor mensen met ernstige woonproblemen' op campus Vesalius. 'Voorliggende overheidsopdracht heeft tot voorwerp het beheer en de noodzakelijke begeleiding', staat in de oproep en laat weinig aan de verbeelding over. Het gaat om daklozenzorg. En omdat G4S Care als enige intekende krijgen zij de opdracht vanaf 1 maart.

'Het is G4S of het is geen extra noodopvang, er is nu geen andere oplossing', klink het bij het Gentse stadsbestuur. Ook wordt een hand gereikt naar de private ondernemers: 'Om de wooncrisis aan te pakken hebben we iedereen nodig, ook de privé', aldus Elke Decruynaere (Groen). Mechels burgemeester Bart Somers (OpenVLD) zei eerder al: 'De stelling dat private zorg niet goed kan zijn, is onaanvaardbaar en totaal achterhaald.'

G4S Care, onze partner voor de zorg?

Na arbeidsbegeleiding en ouderenzorg valt nu ook sociale zorg in handen van commerciële bedrijven. De huidige neoliberale politiek gaat gepaard met een vloedgolf van privatiseringen. Dat begon in de jaren 1980 als reactie op de crisis. De terugval van de winsten werd beantwoord met een agressieve neoliberale politiek. Als reactie op de traditionele overheid stelde Britse premier Margaret Thatcher het New Public Management voor. Dat baseert de dagelijkse leiding van de overheid op de principes uit de private sector. Managers moeten efficiënt meetbare doelstellingen weten te bereiken. Input- en outputindicatoren, als resultaat van allerlei auditprocessen, bepalen de evaluatie van een beleid. De zorg- en dienstverlening worden afgewogen op basis van een kosten-batenanalyse.

Ook de sociale zorg zoals de daklozenzorg ontsnapt niet aan deze politiek. Terwijl in het verleden met sociale organisaties convenanten werden besproken, is er vandaag een tendens om de projecten van daklozenzorg te tenderen of vermarkten. Het project verschijnt daarbij op de site voor aanbesteding van overheidsopdrachten en de vrije markt mag meedingen naar de opdracht, ook commerciële bedrijven. 'Wij hebben de overtuiging dat vermarkting ingaat tegen de realisatie van sociale grondrechten, tegen een leefwereld-benadering van sociaal werk op maat van kwetsbare burgers.' schrijven meer dan 80 docenten sociaal werk in een open brief naar aanleiding van de vermarkting in Antwerpen.

Toch koos het Gentse stadsbestuur ervoor via vermarkting een uitbater te zoeken voor het project Vesalius. Als dan blijkt dat enkel G4S Care intekende staat men zogezegd schaakmat. Die vermarkting is een keuze, het stadsbestuur had ook kunnen kiezen sociale organisaties aan te schrijven en convenanten te onderhandelen. Men had het project zelfs in eigen beheer kunnen uitbaten. De stad heeft meer dan voldoende expertise in huis. In elk geval had men bewust moeten kiezen de zorg ver weg van de vrije markt te houden.

Continuïteit en vertrouwen

We schrijven juni 2017. De commerciële woonzorgcentra van Senior Assist zitten in financiële problemen en zijn koortsachtig opzoek naar cash om schulden af te betalen. De banken willen geen nieuwe leningen meer toestaan en gesprekken over een overname springen af. 'Wat als oma's rusthuis failliet gaat?' kopt een krant. De vrije markt kan geen continuïteit bieden, maar goede zorg kan niet zonder het bieden van continuïteit. Het succes van het werken met kwetsbare mensen is afhankelijk van een vertrouwensband. Daar gaat in vele gevallen een lang proces aan vooraf.

Schepen Rudy Coddens (sp.a) stelt dat de huidige commercialisering geen probleem is omdat het project Vesalius slechts één jaar zal duren. Hij lijkt voorbij te gaan aan de realiteit van het werken met dak- en thuislozen. Het zoeken en vervolgens behouden van een woonst, het werken op andere grondrechten is een proces van jaren. Het steeds moeten wisselen van begeleider daarin is nefast. Zelfs bij een tijdelijke nachtopvang is continuïteit te verkiezen: vele dak- en thuislozen zien de sociaal werkers elke winter terugkomen. Zeker bij deze zeer kwetsbare doelgroep is het werken aan vertrouwen cruciaal.

Mensenrechtenwerkers

G4S is geen liefdadigheidsinstelling. Het is een beursgenoteerd bedrijf en wordt geacht elk jaar meer winst te maken. Ze ruiken geld in de zorg. Met ons belastinggeld. Uiteindelijk zullen middelen afgeroomd worden ten koste van mensen. Vroeg of laat worden de gevolgen daarvan duidelijk, voor het personeel en voor de mensen. Niet enkel daklozenzorg wekt hun interesse, eerder baatte G4S ook al opvangcentra voor vluchtelingen uit. Eén van die centra lag in Gent, het opvangponton Reno.

Vluchtelingen opvangen, voor daklozen zorgen, sociale zorg gaat om meer dan een bed-bad-brood-functie. Sociaal werk moet kwetsbare mensen emanciperen. Hen uit een kwetsbare situatie helpen en de sociale grondrechten vrijwaren. Dat lukt niet altijd even gemakkelijk, maar nog meer dan op individuele botsen zij op structurele problemen. Denk aan de wooncrisis of aan discriminatie op de woon- en arbeidsmarkt. Het is nodig dat zij die problemen signaleren aan het beleid, en dat het beleid daarnaar luistert.

Bij het opvangponton Reno mankeerde dat niet. Maar dat was niet dankzij maar ondanks G4S. Het was een leger van solidaire Gentenaars die onbezoldigd de hulpverlening en begeleiding op zich namen. Zij sprongen in de bres voor de mensenrechten. De brede opdracht van sociaal werk verdwijnt als sneeuw voor de zon als de markt zijn intrede doet. Vermarkting duwt naar depolitisering van sociaal werk. Weg van een grondrechtenbenadering, van het opbouwen van een autonome rol van het middenveld en van kritisch sociaal werk, richting efficiëntie en outputbenadering.

Arbeidsvoorwaarden

'We hebben te weinig personeel om routinetaken zoals kamercontroles uit te voeren. Dit is nochtans iets wat wekelijks moet gebeuren om de basis veiligheid van het personeel en de gevangenen te garanderen. Wapens worden niet ofwel slechts per toeval ontdekt.' Een werknemer van het Forensisch Psychiatrisch Centrum te Gent spreekt. Dat centrum wordt uitgebaat door Sodexo. In april 2016 schrijft de Vlaamse Zorginspectie een vernietigend auditrapport. Maar het centrum boekte ondertussen wel 1.274.201 euro winst (na belastingen). Commercialisering bedreigt een goede zorg én goede arbeidsvoorwaarden.

Het Antwerpse sociale middenveld ervaart vandaag de gevolgen van de vermarkting, zelfs al is er nog geen commerciële speler actief. Zo is de werkdruk bij de woonbegeleiding enorm toegenomen, er moeten per kop meer mensen begeleid worden terwijl de wooncrisis verder woedt. Sociale organisaties puzzelen met personeelskosten. Jonge sociaal werkers starten met contracten van bepaalde duur. Anciënniteit wordt eerder kostelijk dan kostbaar. Onnodig te zeggen dat die besparingslogica nefast is in de zorg voor kwetsbare mensen.

Een openbare opdracht

'De dienstverlening verzekeren die nodig is om eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid' is een openbare opdracht. Het lokale bestuur (voorheen het OCMW) heeft de opdracht deze dienstverlening te verzekeren. In de daklozenzorg hebben we daarvoor nood aan continuïteit, een brede grondrechtenbenadering, billijke arbeidsvoorwaarden en samenwerking. Een vrije marktlogica is niet te verzoenen met die publieke logica. Commerciële bedrijven horen niet thuis in de zorg. We moeten de tendering of vermarkting van sociale zorgprojecten stoppen. Zorg zet je niet te koop op de markt. Wel werkt je als stad samen met de sociale sector een project uit. Hoe kunnen sp.a en Groen nu nog geloofwaardig actie voeren tegen vermarkting en commercialisering van zorg als ze zelf de deur openzetten?

Teken hier de petitie “Hou 4GS uit de daklozenzorg”

Lise Vandecasteele is armoede-experte van de PVDA en is huisarts bij Geneeskunde voor het Volk.