Asielakkoord: verliest Europa haar menselijkheid?

Op woensdag 14 juni waren we allemaal getuige van een vreselijke tragedie voor de Europese kust. Een boot met vluchtelingen, met naar schatting 750 mensen, kapseisde en zonk voor de Griekse kust. Er vielen mogelijk zeshonderd doden. Aan boord Afghanen en Syriërs. Mensen op de vlucht voor oorlog en geweld. Op zoek naar een leven zonder bommen. In handen geduwd van maffieuze mensenhandelaars. In het ruim van de boot zaten waarschijnlijk ook een honderdtal kinderen. Kinderen die in hun leven niets anders hebben gekend dan oorlog.

Greet Daems en Nabil Boukili, PVDA-volksvertegenwoordigers

Het is zeker niet de eerste tragedie voor onze kusten. Sinds 2014 lieten zeker 27.000 mensen het leven in de Middellandse zee, dat veranderde in een massagraf. De menselijke drama’s zijn het onvermijdelijke gevolg van een steeds harder wordend Europees asiel- en migratiebeleid.

Het Europese migratiepact dat de bevoegde ministers begin juni afsloten, is daar het laatste voorbeeld van. Het akkoord gaat leiden tot grootschalige detentie van kwetsbare mensen op de vlucht, kinderen inbegrepen. Het zet de deur open voor nog meer onmenselijke push-backs en het holt individuele rechten uit.

Je leest hier een gedetailleerde analyse van de manier waarop Europa haar rug keert naar zij die gedwongen worden hebben en houwe achter te laten, op zoek naar een plaats om veilig te leven.

De oorzaken van het vluchten aanpakken: het blijft taboe

Één procent van de wereldbevolking is vandaag op de vlucht. Bijna de helft van hen zijn kinderen. Soms in gezinnen, even vaak zonder enige begeleiding.

Vluchten doe je niet zomaar. Er zijn tal van redenen waarom mensen op de vlucht slaan. Redenen waar zij zelf geen verantwoordelijkheid voor dragen, redenen waar zij enkel het slachtoffer van zijn. Allesverwoestende oorlogen zoals in Syrië, Oekraïne of Afghanistan. Vervolging, discriminatie en geweld. Maar ook de gevolgen van een Westers handelsbeleid dat de lokale economie en landbouw kapotmaakt, of de gevolgen van klimaatverandering. Kijk maar naar de vernietigende overstromingen in Pakistan. Mensen vluchten om te overleven.

Hoe we hier een einde aan maken, daarover lees je geen woord in de nieuwe Europese migratiedeal. Belgisch Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Nicole de Moor, kondigde met veel trots aan dat er “met het migratiepact terug controle komt over het migratiebeheer in de Europese Unie”. Maar als het aanpakken van de oorzaken waarom mensen hun land ontvluchten zo’n taboe blijft, welke “controle” heb je dan?

Grootschalige detentie

Een woord dat wél veelvuldig terugkomt in het akkoord, is ‘detentie’. Maar liefst 35 keer. Die detentie is het onvermijdbaar sluitstuk van de nieuwe grensprocedures die het akkoord in het leven roept. Met die nieuwe procedure wil men mensen uit landen met een lage erkenningsgraad (landen waarvan 20% van de verzoekers om internationale bescherming die bescherming ook krijgen) automatisch in een versnelde procedure brengen. Bij die mensen gaat men er eigenlijk vanuit dat ze geen recht op asiel hebben.

Hoewel er in het akkoord staat dat lidstaten niet verplicht zijn om gebruik te maken van detentie, wordt dit wel uitdrukkelijk toegelaten. Staatssecretaris de Moor mag dan wel beweren dat het niet om detentie gaat, dat lijkt dan toch eerder een semantische discussie. In de feiten moeten mensen de nieuwe grensprocedure in gesloten centra doorlopen. Die centra zijn in de aanloop naar deze deal trouwens al volop gebouwd in Griekenland op de eilanden Kos, Samos en Leros. De dubbele rijen prikkeldraad, CCTV-bewaking en voortdurende aanwezigheid van politie laten weinig aan de verbeelding over.

Het zijn vooral de humanitaire drama’s in de bestaande ‘hotspots’ in Griekenland en Italië die de alarmbel moeten doen luiden. Mensen op de vlucht leven er in erbarmelijke omstandigheden. Onveilig, zonder elektriciteit, zonder water, zonder gepast onderdak. Mensen worden er als beesten behandeld. Dit zal niet anders zijn onder het migratiepact. Integendeel.

Een kind sluit je niet op. Punt.

Duitsland, Luxemburg en Portugal hebben lange tijd aangedrongen om wat detentie betreft een uitzondering te maken voor gezinnen met kinderen. Een uitzondering die in het eindakkoord … volledig geschrapt werd. Onbegrijpelijk. De Belgische regering klopt zich graag op de borst met een regeerakkoord dat zegt dat “minderjarigen niet in gesloten centra kunnen worden opgesloten”. Maar wat ben je met die mooie woorden, als je dat principe volledig laat varen aan de grenzen van Europa ? In het Europees akkoord staat letterlijk dat men “onder bepaalde voorwaarden ook kinderen en niet-begeleide minderjarigen in detentie kan plaatsen”. Voor ons is dit een rode lijn. Een kind sluit je niet op. Onder welke voorwaarde dan ook. Punt.

De neiging naar pushbacks zal nog toenemen.

Europese lidstaten aan de buitengrenzen duwen vluchtelingen en migranten massaal terug over de grens , zonder hun recht op asiel te controleren. De zogenaamde pushbacks zijn een van de grootste tragedies van het Europese migratiebeleid van de laatste twintig jaar. Het is volstrekt illegaal, maar het gebeurt meer en meer. En het wordt ook gewoon gedoogd. De onmenselijke pushbacks vinden steeds meer openlijk plaats en zijn volgens 11.11.11 al een structureel onderdeel geworden van grensbewaking. In 2022 gebeurde dit minstens 225.533 keer. Vaak met geweld. Soms met de dood tot gevolg.

Herinner u de vreselijke beelden van een mama met haar baby die samen met tientallen anderen door de Griekse grenswachters op een bootje werden gezet en midden op zee aan hun lot werden overgelaten. Die praktijken zijn de dag van vandaag schering en inslag. Ook bij de gekapseisde boot voor de Griekse kust duiken vermoedens op dat het gebeurde tijdens een pushback-operatie. Toch rept het 173-bladzijden tellende akkoord er met geen woord over. Opnieuw sluit de EU haar ogen.

Door de lidstaten aan de buitengrenzen op te zadelen met de taak om scheidsrechter te spelen, zal de neiging naar pushbacks met dit akkoord alleen maar toenemen, vrezen verschillende mensenrechtenorganisaties. Vandaag kan men het aantal aanvragen al niet bolwerken.

Afgezwakte criteria voor veilige derde landen

Iedereen die via een zogenaamd veilig ‘derde land’ aankomt, wordt teruggestuurd. Er wordt niet gekeken naar individuele vluchtredenen, bijvoorbeeld of iemand het Taliban-regime in Afghanistan of Iraanse of Turkse martelingen is ontvlucht. In plaats daarvan is het alleen de vraag of de persoon veilig zou kunnen leven in het land van doorreis.

Eén van die zogezegd veilige landen is Turkije. Turkije vangt vandaag al veel vluchtelingen op, voornamelijk uit Syrië. Er zijn talloze rapporten die vaststellen dat de mensenrechten van vluchtelingen in Turkije stelselmatig geschonden worden. Ze worden er echt behandeld als tweederangs burgers.

Erdogan voert een steeds harder discours en beloofde tijdens zijn verkiezingscampagne om de vluchtelingen te deporteren. Ook maakt Turkije zich schuldig aan het opsluiten van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen. Zelfs 10-jarige kinderen worden er vaak maandenlang opgesloten.

Om als ‘veilig land’ bestempeld te worden heb je dus niet veel nodig. De al zeer lage criteria voor welk land als "veilig derde land" wordt beschouwd, worden nog verder verlaagd. Zo wil men ook Tunesië aan het rijtje toevoegen. Ook in Tunesië voert de president een zeer xenofobisch discours. Hij roept zijn bevolking zelf op om vluchtelingen op te jagen zodat ze het land zouden verlaten. Daarom slapen vluchtelingen er sinds een paar maanden voor de gebouwen van de VN omdat ze overal worden bedreigd en belaagd.

Verdere uitholling van individueel asielrecht

Een ander elementair principe dat dit akkoord overboord gooit, is het individueel asielrecht. Het recht om door de staat gehoord te worden, waarbij aanvragers hun redenen om te vluchten kunnen uitleggen. En waarbij elke aanvraag individueel beoordeeld wordt. Iedereen heeft daar recht op. Of je nu uit Syrië of Pakistan komt. Maar dat principe gaat hier op de schop. De versnelde grensprocedures zijn immers duidelijk bedoeld om mensen te weren waarvan wordt aangenomen dat ze – omwille van de lage erkenningsgraad van hun land van afkomst – geen recht op asiel hebben.

Wat met klimaatvluchtelingen?

In de ‘snelle procedure’ wordt helemaal geen rekening gehouden met klimaatvluchtelingen. Zo zouden vluchtelingen uit Pakistan, Bangladesh, Senegal en Ghana bijvoorbeeld in de snelle grensprocedure terechtkomen. De erkenningsgraad voor migranten uit die landen ligt immers onder de 20%. Maar dit houdt geen rekening met de verwoestende overstromingen die wel het nieuwe normaal lijken geworden in Pakistan en Bangladesh. Senegal en Ghana liggen dan weer in de Sahel regio, de plaats op aarde die het snelst opwarmt. Dit brengt droogte en hongersnood wat dan weer tot veel conflicten leidt. Dat is een realiteit die de EU niet onder ogen wil of durft zien. Landen zoals Pakistan en Senegal dragen zelf amper bij aan klimaatverandering, maar ze dragen er wel de grootste gevolgen van. Ook daar vluchten mensen weg om te overleven.

Onze alternatieven

We pakken de oorzaken aan waardoor mensen op de vlucht slaan.

• We richten ons buitenlandbeleid op het ondersteunen van regionale vredesonderhandelingen, niet op militaire interventies zoals de westerse oorlogen in Afghanistan, Irak of Libië waarvoor tot vandaag miljoenen mensen op de vlucht slaan.
• We steunen een transparante, democratisch gecontroleerde handels- en investeringspolitiek die volksgezondheid, recht op voedsel en leefmilieu beschermt. Daarbij verzetten we ons tegen de praktijken van westerse multinationals in het globale zuiden die zowel de lokale bevolking als de natuur uitbuiten.

Wij willen een solidaire spreiding van asielzoekers in alle landen van de Europese Unie, een spreiding die niet afkoopbaar is. 

We willen veilige en wettelijke routes naar Europa. 

• Legale wegen, zoals gezinshereniging, worden steeds schaarser en moeilijker gemaakt. 
• België slaagt er ook amper in om mensen te ‘hervestigen’. Bij hervestiging brengt men vluchtelingen van een staat waarin ze bescherming zochten naar een derde land dat ermee instemt hen als vluchteling met een permanente verblijfsvergunning op te nemen. Zo moeten zij geen gevaarlijke tochten ondernemen en daarbij hun leven riskeren. België beloofde in 2022 1250 mensen te hervestigen. In de praktijk werden het er amper 71. Gevolg: mensen zijn genoodzaakt illegaal naar hier te komen via gevaarlijke routes. Je kan niet steen en been klagen over irreguliere migratie als je die migratie zelf steeds verder illegaliseert.

Zaterdag 24 juni 2023 organiseert Vriendschap Zonder Grenzen naar aanleiding van Wereldvluchtelingendag een vormingsdag rond het thema vluchtelingen. Het doel is om een antwoord te geven op de vele vragen die bezorgde burgers hebben over het onderwerp, om dingen te begrijpen maar ook om dingen te veranderen.