Asiel en migratie: wat staat er in het Vivaldi-akkoord?

Niets over de oorzaken van migratie

Zolang er oorlog, armoede en klimaatverandering is, zullen mensen op de vlucht slaan. Dat lijkt logisch, maar is jammer genoeg vaak afwezig in het debat. Het nieuwe regeerakkoord zegt amper iets over die oorzaken van migratie. Zo behoren Syrië, Irak en Afghanistan tot de landen waar de meeste vluchtelingen vandaan komen. Niet toevallig de landen waar België mee is gaan bombarderen tijdens militaire interventies. De huidige partijen in de Vivaldi-coalitie, maar ook het Vlaams Belang en de N-VA, hebben die interventies altijd gesteund. De bombardementen die België op dit moment uitvoert in Syrië en Irak, worden niet teruggedraaid. Dit regeerakkoord bevestigt bovendien de verplichtingen die ons land heeft tegenover de NAVO, de oorlogsalliantie die veel van deze interventies heeft geleid. Ook de beslissing van de aankoop van nieuwe F-35-gevechtsvliegtuigen, kostprijs 15 miljard euro, blijft. Libië is een triest voorbeeld van de gevolgen van militaire interventies. De strijd om de macht in het land wordt gevoerd tussen verschillende gewapende groepen en het land ligt in puin. De NAVO-bombardementen hebben het land in nog meer chaos achtergelaten.

Ook de handelsakkoorden die landen uit het Zuiden in een economische onderontwikkeling houden, worden niet in vraag gesteld. Grondstoffen in Afrika worden maar al te vaak ingepikt door Europese multinationals. Europa en België geven subsidies aan Europese bedrijven, die goedkopere producten op de Afrikaanse markt smijten. De lokale economie wordt zo verwoest en miljoenen mensen verliezen hun inkomen. De armoede die dit veroorzaakt, doet mensen op de vlucht slaan. Het regeerakkoord wil zich wel houden aan de belofte om 0,7% van het bnp aan ontwikkelingssamenwerking te besteden. Maar die doelstelling wordt al tientallen jaren niet gehaald en ook in dit akkoord is het niet duidelijk hoe de regering dat wil bereiken. Om echt een oplossing te vinden voor vluchtelingen, moet de regering de oorzaken van migratie durven aan te pakken. Helaas ziet het er niet naar uit dat daar veel ambitie voor is.

De mensenrechten respecteren: in woorden wel, maar in daden?

Wat we wel een vooruitgang zouden kunnen noemen, is dat er expliciet wordt verwezen naar belangrijke verdragen, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de Europese mensenrechtenverklaring. Dat is duidelijk een breuk met de voormalige staatssecretaris Theo Francken (N-VA), die de mensenrechten en internationale verdragen openlijk in vraag stelde en met zijn taal mensen en vluchtelingen tegen elkaar opzette. Toen dakloze vluchtelingen door de politie uit het Maximiliaanpark werden verjaagd – zonder een oplossing om hen op te vangen – noemde Francken dat op Twitter ‘#opkuisen’. Hij lag regelmatig in de clinch met rechters die hem erop wezen dat hij beslissingen maakte in strijd met de rechtsstaat of de mensenrechten. Elke polemiek die er onder Francken ontstond, gebruikte hij om journalisten, rechters, advocaten of ngo’s aan te vallen. Het is een goede zaak dat de nieuwe regering aankondigt om met deze politiek te breken.

De regering belooft ook om geen gezinnen met kinderen meer op te sluiten. Dat is een belangrijke overwinning van een beweging die op straat kwam toen dat onder Franckens politiek gebeurde. Daarnaast zegt ze ook te willen inzetten op kleinere opvangstructuren voor asielzoekers. Zoiets kan de integratie van nieuwkomers bevorderen in de wijken waarin ze wonen.

Toch zijn er heel wat tegenstrijdigheden. De nieuwe regering wil op tafel kloppen voor Europese solidariteit en een eerlijke spreiding van migranten, maar het Vivaldi-akkoord zegt geen woord over de zogenaamde Dublinregels. Die stellen dat wie aankomt in een Europese lidstaat, teruggestuurd mag worden naar het eerste Europese land waar men geregistreerd is om daar asiel aan te vragen. Het gaat dan gewoonlijk om Griekenland, Italië of Spanje. In Griekenland zijn de vluchtelingenkampen op de eilanden voor de kust openluchtgevangenissen geworden. Zo leefden op het eiland Moria tot voor kort nog 13.000 mensen in een overbevolkt kamp. Een brand deed het in rook opgaan en maakte al deze vluchtelingen dakloos. Ook in Spanje en Italië zijn de opvangplaatsen totaal onvoldoende. Door de Dublinregels worden mensen telkens naar landen teruggestuurd die de opvang van deze mensen niet alleen aankunnen.

De regering vindt bovendien dat de opvang in de regio en de Europese buitengrenzen moeten worden versterkt. Libanon, een buurland van Syrië, huisvest echter al anderhalf miljoen vluchtelingen op een bevolking van bijna zes miljoen. De Europese Unie en haar grensbewaking Frontex sloten zelfs een deal met Libische milities om bootvluchtelingen die in Italië aankomen te onderscheppen op de Middellandse Zee en terug te sturen. Sinds 2016 heeft de EU een illegale deal met Turkije gesloten, waarbij miljarden euro’s aan het land worden gegeven om migranten aan de Turkse grens tegen te houden. Ook met veel andere Afrikaanse landen worden zo’n deals gesloten. Zo’n praktijken heten ‘pushbacks’ en zijn illegaal volgens het internationaal recht. In de praktijk worden migranten opgesloten in kampen en kunnen kinderen niet naar school gaan. In Libië zijn vluchtelingen slachtoffer van martelingen en zelfs slavenhandel. Als de regering een beleid wil dat de mensenrechten respecteert, moet het die Europese politiek niet steunen, maar juist grondig in vraag stellen.

Meer gesloten centra: duur, inefficiënt en onmenselijk

Voor mensen zonder verblijfsvergunning zal de “terugkeerpolitiek” blijven worden toegepast. “Ik wil het terugkeerbeleid versterken”, verklaarde Mahdi, waarmee hij benadrukte dat zijn prioriteit zal zijn om de terugkeercijfers te doen stijgen. In België zijn er zo duizenden mensen die wonen, werken en hun kinderen opvoeden in ons land, maar geen wettig verblijf hebben. Sommigen wonen hier al langer dan tien jaar. Deze mensen willen een leven opbouwen en bijdragen aan de sociale zekerheid en de maatschappij. Toch leven en werken ze in precaire omstandigheden en hebben ze geen effectieve rechten of sociale bescherming. Daardoor kunnen werkgevers ze aannemen om aan een laag loon in slechte omstandigheden te werken en zo de lonen en werkomstandigheden van iedereen naar beneden te halen. Hele sectoren van de economie, zoals de bouw, de schoonmaak, de ouderenzorg of de kinderopvang, steunen op deze werkkrachten.  Ze leven ook in een constante angst om voor een lange en onbepaalde tijd in gesloten centra terecht te komen en gedwongen te moeten terugkeren. Het is een vorm van sociale dumping die werkgevers goed uitkomt. Niet alleen de werkomstandigheden van deze mensen, maar van alle werknemers worden zo naar beneden gehaald.

Om zijn terugkeercijfers naar omhoog te krijgen, wil de Vivaldi-regering  nieuwe gesloten centra bouwen. In Charleroi en Antwerpen komen nieuwe centra, goed voor 144 en 200 plaatsen. Voor veel van deze mensen is uitwijzing in de praktijk moeilijk: omdat hun land van herkomst weigert ze weer op te nemen, omdat ze niet geïdentificeerd kunnen worden of omdat uitwijzing hen zou blootstellen aan onmenselijke behandelingen, vernederingen of martelingen. Zo’n beleid is overigens erg duur. Iemand zonder papieren opsluiten kost meer dan 200 euro per dag. Maar vooral: zo’n beleid leidt tot veel menselijke drama’s en schendingen van de mensenrechten. België is daar al verschillende keren voor veroordeeld. Beter zou zijn om het beleid te veranderen richting gelijke rechten. Er moeten duidelijke en objectieve criteria komen om een verblijfsvergunning te krijgen en gelijke rechten te bekomen voor alle werknemers en burgers. Werkgevers die misbruik maken van mensen zonder verblijfsvergunning, moeten gestraft worden. Dat is niet alleen een kwestie van menselijkheid, maar ook in het belang van iedereen – Belg of geen Belg. Zo kunnen we sociale dumping bestrijden en de bijdragen aan de sociale zekerheid verhogen door mensen in een wettelijk kader te laten werken.

Solidaire burgers onder druk?

Sommige solidaire burgers vangen zelf vluchtelingen op, omdat de staat het niet doet. Eén van Theo Franckens speerpunten was de ‘wet op woonstbetredingen’, die zou toelaten dat de politie na toestemming van een onderzoeksrechter een huis kan binnenvallen om iemand zonder wettig verblijf op te pakken. Het gevolg zou zijn dat iedereen die verdacht werd iemand onderdak te bieden, de politie over de vloer kan krijgen. Onder protest van het middenveld, de vakbonden en de onderzoeksrechters zelf is die wet er nooit gekomen. Ze zou de deur kunnen openzetten voor aanvallen op de fundamentele rechten van de rest van de bevolking.

Maar op de vraag of die optie terug op tafel ligt, zei de nieuwe staatssecretaris in De Afspraak dat het afhangt van de vorm waarin het voorgesteld wordt. Te vrezen valt dus dat een gelijkaardige wet als die van de woonstbetredingen door de Vivaldi-regering zal worden ingevoerd. Die vrees wordt versterkt door de volgende uitspraak van Sammy Mahdi: “De eerste persoon die ik zal uitnodigen met mijn nieuw mailadres, is meneer Bossuyt”. Hij verwijst hier naar Marc Bossuyt, de man die aan het hoofd staat van een commissie die het Belgisch terugkeerbeleid moet evalueren. Bossuyt is een man die zijn sympathie voor de woonstbetredingen niet onder stoelen of banken schuift en onlangs een voorstel deed om ze toch mogelijk te maken.

Blijven mobiliseren voor een rechtvaardig migratiebeleid

De stijlbreuk van de nieuwe regering op vlak van asiel en migratie is een verademing. Terwijl Theo Francken sprak van dakloze vluchtelingen ‘#opkuisen’ in het Maximiliaanpark om verdeeldheid te zaaien onder de bevolking, verwijst dit regeerakkoord naar de mensenrechten en internationale verdragen. Ook inhoudelijk is het feit dat er geen kinderen meer worden opgesloten en er kleinere opvangstructuren komen een goede zaak.

Maar het is ook duidelijk dat de nieuwe staatssecretaris onder druk staat van N-VA en Vlaams Belang en inspeelt op bepaalde repressieve aspecten. De fundamentele oriëntatie van het het migratiebeleid is ook niet veranderd. We zullen zien wat de regering effectief zal verwezenlijken, maar we moeten ons in elk geval blijven mobiliseren. We kunnen pas echt een rechtvaardig beleid hebben als de oorzaken van migratie worden aangepakt. We kunnen de mensenrechten pas respecteren als we het Europese beleid in vraag stellen. Er is nog veel werk aan de winkel, dus we zullen ons blijven in beweging zetten voor een rechtvaardig migratiebeleid.