Alexia Bertrand, of de tot kunst verheven belangenvermenging

Met de benoeming van Alexia Bertrand tot staatssecretaris van Begroting treedt de Bel20 officieel toe tot de federale regering. Op 18 november 2022 benoemde koning Filip haar op deze strategische regeringspost. Bertrand was voorheen niet alleen fractievoorzitster van de MR in het Brusselse parlement, maar ook bestuurster van de machtige holding Ackermans & van Haaren (AvH), een van de twintig topbedrijven op de Brusselse beurs.

AvH wordt voorgezeten door haar vader, baron Luc Bertrand, terwijl het kapitaal van de groep afkomstig is van haar moeder, Fabienne Ackermans, een rechtstreekse afstammeling van de oprichters. Ze is de achterkleindochter van Hendrik Ackermans (1855-1945) en de achterachterkleindochter van Nicolaas van Haaren (1835-1904).1 Aan het hoofd van de gelijknamige holding is de familie Ackermans-van Haaren nu nummer 19 onder de Belgische vermogens, met een fortuin van 1,77 miljard euro2

Luc Bertrand is een belangrijke figuur in het Vlaamse bedrijfsleven, niet alleen vanwege zijn financiële macht, maar ook vanwege zijn rol als vranke woordvoerder van de economisch dominante klasse. Enkele dagen voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 (waarbij zijn dochter Alexia wordt verkozen op de liberale lijst van Sint-Pieters-Woluwe) hekelt hij de “marxistische” ontsporing van België onder leiding van de regering van Elio Di Rupo (PS). Een lachwekkende uitspraak over de man die mee schreef aan de ‘wet van 1996’ die de lonen blokkeert, en die de architect was van vele privatiseringen. Maar het geeft blijk van Bertrands neiging tot openlijke inmenging in de politieke sfeer, terwijl het bedrijfsleven over het algemeen liever wat meer in de schaduw handelt.

In 1994 verwerft AvH een van de eerste geprivatiseerde Belgische overheidsbedrijven: de Société nationale d'investissement, destijds voorgezeten door Philippe Wilmès, voormalig kabinetschef van de liberale minister Jean Gol (en vader van de latere premier Sophie Wilmès). Het privatiseringscomité, voorgezeten door de liberaal Robert Henrion, kiest vanaf het begin, ruim voor de definitieve beslissing, al voor AvH3. In die periode neemt Luc Bertrand deel aan de heimelijke bijeenkomsten van de groep “Vaast Leysen” (genoemd naar de Antwerpse bankier), die de top van de zakenwereld en de politiek bijeenbrengt, waaronder de toenmalig eerste minister Jean-Luc Dehaene.4

Een hamburger voor de prijs van kaviaar

Alexia Bertrand is in 1979 geboren in Wilrijk als dochter van de toekomstige baron (2006). Ze gaat naar een Brusselse eliteschool, het Institut de la Vierge Fidèle. In de high society ben je nooit te jong om je netwerk te beginnen opbouwen. Ditzelfde instituut verwelkomt ook Ségolène Frère, de dochter van Albert Frère (de financiële partner van Luc Bertrand), de dochter van graaf Nicolas Boël, prinses Astrid, de latere koningin Mathilde enz.

Omdat elke rijke moet laten zien dat hij de wereld van de arbeid van onderen kent, laat Alexia Bertrand in een interview niet na haar eerste bijbaantje te vermelden, op 16-jarige leeftijd: “Mijn ouders wilden dat we wisten wat het betekent om een euro te verdienen”5, legt ze uit. Een moedige beslissing: ze gaat aan de slag bij de Quick in Knokke. Dat ze hierdoor in de buurt kan blijven van haar (welgestelde) vrienden die de zomer in het Zoute doorbrengen is niet het enige dat de doorslag gaf. Het bedrijf Quick wordt enkele jaren later namelijk mede-eigendom van AvH en de groep Frère, alvorens te worden verkocht aan een Frans overheidsbedrijf, een transactie die aan de basis ligt van een schandaal dat de journalisten Robert Denis en Catherine Le Gall ontleden in hun boek Les prédateurs. Overigens ontvangt Albert Frère Nicolas Sarkozy meermaals in zijn woning in het Zoute om van zijn gunsten te profiteren.6

Met de hulp van een belastingdeskundige berekenen Denis en Le Gall dat Frère en Bertrand het bedrijf voor meer dan het dubbele van de aankoopwaarde kunnen verkopen: “GIB (een holdingmaatschappij die 50-50 in handen is van Albert Frères Compagnie nationale à portefeuille en de groep Ackermans & van Haaren), die 57,8% van Quick bezat, ontving 364.320.832 euro aan meerwaarden”7. Door het plunderen van de overheidsfinanciën, met onvermijdelijke politieke medeplichtigheid, slaagt het Waals-Vlaamse duo erin hamburgers te verkopen tegen de prijs van kaviaar.

Van twee walletjes eten: bestuurslid bij AvH en kabinetschef van de vicepremier

Na haar studies aan de UCL en Harvard werkt Alexia Bertrand als bedrijfsjurist in New York en vervolgens in Brussel, onder meer bij Linklaters en Clifford Chance (het kantoor dat de liberale minister Jacqueline Galant tijdens haar – ingekorte – ambtstermijn als minister zo in de smaak viel), alvorens aan de slag te gaan bij minister Didier Reynders, een onbetwiste meester in belangenvermenging.

Opmerkelijk is dat Reynders, wanneer hij in 1999 de portefeuille Financiën krijgt, de aanval inzet tegen de Europese Commissie (waartoe hij veel later zal toetreden), die de Belgische belastingregeling voor “coördinatiecentra” wil afschaffen, een onfatsoenlijk cadeau aan multinationals, terwijl hij op dat moment toevallig zelf in de raad van bestuur van het coördinatiecentrum van de multinational Carmeuse zit. We kennen het draaideurmechanisme, waarbij men vanuit de zakenwereld in de politiek stapt, of omgekeerd, maar Didier Reynders is net als Alexia Bertrand meester in het bewonen van beide werelden.

Alexia Bertrand werkt vanaf 2012 voor het kabinet-Reynders en treedt het jaar daarop toe tot de raad van bestuur van AvH, waarvan de CEO, haar vader Luc, een financiële partner is van de Charleroise kapitalist Albert Frère, die zelf zeer dicht bij de minister staat. In 2015 wordt ze kabinetschef van Didier Reynders voor zijn taken als vicepremier en blijft ze bestuurslid van AvH. Dit betekent dat ze alle dossiers inziet die aan de regering worden voorgelegd. En in de raad van bestuur van AvH is ze betrokken bij de talloze sectoren waarin de holding investeert (bankwezen, energie, bouw, vastgoed, gezondheidszorg, rusthuizen, baggerwerken, maritieme bouw, landbouw enz.)

Dit leidt dus automatisch tot potentiële belangenconflicten. Wanneer de regering-Michel de eerste versie van de belasting op effectenrekeningen goedkeurt, behoort Reynders’ kabinetschef onvermijdelijk tot de onderhandelaars van deze belastinggreep die de allerrijksten – waaronder haar familie – die hun vermogen niet op effectenrekeningen aanhouden, ontziet.

Ook het tijdschrift Le Vif-L'Express8vraagt zich af of Didier Reynders zich niet in een ongemakkelijke positie bevindt tijdens de delicate regeringsonderhandelingen over de ontwikkeling van windenergie in de Noordzee, gezien de belangen van AvH in dit dossier.

Als het gaat om de benoeming van een Belgische commissaris-generaal voor Europalia Turkije 2015, kiest Didier Reynders voor Luc Bertrand. Hij nodigt de baron, samen met andere mensen uit zijn omgeving, eveneens uit om zitting te nemen in de adviescommissie die, onder de koepel van Buitenlandse Zaken, de eerste lijst van voorstellen opstelt voor het verlenen van adellijke gunsten. Al deze mensen gooien – tevergeefs – alles in de strijd om de missie van Reynders te volbrengen: zakenman Georges Forrest een baronie toekennen9.

Wanneer Luc Bertrand in 2016 het dagelijks bestuur van AvH opgeeft om er voorzitter te worden, laat hij een groot feestelijk eerbetoon organiseren op de site van Tour & Taxis, in Brussel, waar men naast genodigden als Paul Buysse, Gilles Samyn en Gérald Frère, minister Didier Reynders tegen het lijf loopt.

Nog een onthullend feit: de minister aarzelt niet om op de terugweg van een missie naar Peru en Colombia een lange omweg te maken om voor de twee Belgische ondernemingen die actief zijn op het Panamakanaal, Jan De Nul en Deme – een van de belangrijkste dochterondernemingen van AvH – een receptie te organiseren in de residentie van de Belgische ambassadeur in Panama, ten einde de geschillen die voortvloeien uit hun concurrentiepositie te beslechten. De pers noemt hem hierop een “baggerkoppelaar”10

In 2017, amper een jaar na de Panama Papers, keert Didier Reynders terug naar Panama voor een ontmoeting met de vicepresident met als doel de banden op alle gebieden aan te halen, met name wat betreft handel en investeringen11Volgens het persbericht van Buitenlandse Zaken is er sprake van een goede verstandhouding, wat de stafchef moet bevallen, aangezien AvH Demes moederbedrijf is.

Dan is er de overeenkomst die België sluit met de Seychellen, een ander berucht belastingparadijs, en die Reynders in 2015 door het parlement laat goedkeuren. Ook hier is een van de begunstigden een dochteronderneming van de baggeronderneming Deme, dat opereert vanuit de Seychellen.

De verrassende banden van de Antwerpse holding met Jean-Claude Fontinoy

De goede verstandhouding van Didier Reynders met Saoedi-Arabië – verschillende economische missies en diverse diplomatieke ontmoetingen – zijn niet tot ongenoegen van de aandeelhouders van AvH, aangezien Deme reeds actief is in het Saoedische koninkrijk en zijn oog laat vallen op de enorme markt voor de modernisering van de haveninfrastructuur.

Wanneer de minister in 2017 stilletjes de voordracht van Saoedi-Arabië voor de VN-vrouwenrechtencommissie steunt, komt de Belgische stemming alsnog aan het licht en ontpopt de zaak zich tot een schandaal. Politiek gezien is hij verplicht om de Belgisch-Saoedische betrekkingen in te perken. Daarom richt Reynders nu alle aandacht op de Waalse wapenexport en verdoezelt hij andere economische betrekkingen met Saoedi-Arabië. Zo valt hij de Waalse regering lastig, waarvan zijn partij op dat moment geen deel uitmaakt, verdedigt hij de N-VA, die de Vlaamse export (waaronder gemengde civiel-militaire technologie) wil beschermen, en ... brengt hij de belangen van AvH niet in gevaar.

Het geval van de SBI, het overheidsbedrijf dat in de Paradise Papers wordt genoemd omdat het een offshorebedrijf op de Britse Maagdeneilanden had, gaat nog een stapje verder. De voorzitter van BMI-SBI is niemand minder dan Jean-Claude Fontinoy, Reynders’ meest vertrouwde rechterhand, en in de raad van bestuur zit ook Koen Van Loo, de voormalige kabinetschef van de minister. Bovendien is de belangrijkste aandeelhouder van deze off-shorevennootschap niet BMI-SBI, maar haar privé-partner RentA-Port, een dochteronderneming van de AvH-groep. Het toppunt: onder de bestuurders van BMI-SBI bevindt zich Hans D’Hondt, tevens voorzitter van het directiecomité van de FOD Financiën, het ministerie dat belast is met de bestrijding van belastingfraude .

In zijn boek Le clan Reynders toont Philippe Engels bijzondere belangstelling voor Jean-Claude Fontinoy en met name zijn banden met Ackermans & van Haaren. Verwijzend naar Fontinoys voorzitterschap van de NMBS, schrijft de journalist: “Toen in 2012 de dochter van baas Luc Bertrand, Alexia genaamd, Jean-Claude Fontinoy vervoegde in het kabinet van Didier Reynders, toonde de Antwerpse reus dat hij zich niets aantrok van de door de media aangewakkerde vermoedens van vriendjespolitiek. De groep lijkt goed geïnformeerd door Fontinoy, die geregeld uitstapjes maakt naar de havenstad. Op zoek naar een mooie deal. Rond het station van Ottignies, bijvoorbeeld, wachten Luc Bertrand en de managers van AvH op het juiste moment om discreet op het toneel te verschijnen.12

Wat volgt, laat zich raden. “CEO Luc Bertrand levert een opmerkelijke prestatie: zijn groep wordt gevraagd een grote, a priori onafhankelijke studie over de toekomst van het stationsgebied van Ottignies te financieren. (...) Zodra de AvH-groep de grond in handen heeft, krijgt de groep het bouwcontract toegekend.”13 Voor wat hoort wat: in 2014 en 2015 sponsorden de dochterondernemingen van AvH discreet de vzw "Les Plus Beaux Villages de Wallonie", waarvan de penningmeester ... Fontinoy heet.14

De aandeelhouders van AvH staan zeer 'open’ voor de VLD

Toch hebben Reynders en Fontinoy geen monopolie op verstrengeling met de holding van de familie Bertrand: ook vertegenwoordigers van CD&V en Open Vld staan dicht bij AvH, of worden zelfs betaald door de groep. Zo was Philip Heylen (CD&V) – een kersverse baron, uit de lichting van 2022 – van 2002 tot 2016 schepen van de stad Antwerpen voor hij naar Ackermans & van Haaren overstapte als directeur bedrijfsontwikkeling.

Maar AvH staat vooral ‘open’ voor de VLD. Onder de aandeelhouders binnen de familie zetelt ook Frederic van Haaren, liberaal schepen van de gemeente Kapellen (waarvan burgemeester Dirk Van Mechelen van 1999 tot 2009 Vlaams minister van Economie en Financiën was), naast Luc en Alexia Bertrand in de raad van bestuur van AvH.

Marc De Pauw van zijn kant vervult de functies van directeur van Sofinim, een dochteronderneming van AvH en Open Vld-burgemeester van de gemeente Destelbergen. De tweede schepen, Rose Leirens, de vrouw van van Christophe Desimpel, is net als baron Luc Bertrand bestuurslid van Leasinvest Real Estate. Aimé Desimpel, Christophes vader, wordt zelf parlementslid voor Open Vld en ondervoorzitter van de Commissie Financiën in de Kamer15

Het partnerschap van de families Bertrand en Leysen, die beiden de holding Axe Investments in handen hebben, is bijzonder opmerkelijk. De raad van bestuur van deze laatste wordt gedomineerd door Christian Leysen, federaal parlementslid voor Open Vld, en John-Eric Bertrand, broer van Alexia. Men kan zich voorstellen dat wanneer parlementslid Leysen, lid van de Commissie Financiën, staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand ondervraagt, er niet noodzakelijk sprake is van een compromisloze parlementaire controle.

Het feit dat de leider van de MR-fractie in het Brusselse parlement de federale regering betreedt onder het label Open Vld, is niet alleen ingegeven doordat ze tweetalig is en geboren is in de chique buitenwijken van Antwerpen. Deze overstap heeft ze met name te danken aan het feit dat haar familie de kern vormt van de Vlaamse werkgevers, die de Open Vld hoog in het vaandel draagt.

Alle wegen leiden naar ... belastingparadijzen

Als het gaat om belastingparadijzen, geniet AvH een voordeel: in sommige van de typische offshore-bestemmingen, zoals Panama of de Seychellen, houden de dochterondernemingen zich bezig met echte bagger- en scheepsbouwactiviteiten. Uiteraard is er geen garantie dat de holding niet van deze contreien profiteert om kunstmatige constructies op te zetten.

Als holding, waarvan de inkomsten hoofdzakelijk bestaan uit dividenden (vrijgesteld voor grote ondernemingen dankzij het DBI-mechanisme, definitief belaste inkomsten), betaalt AvH bijna geen belastingen in België. Zo betaalt zij in 2021 op een winst vóór belasting van 234 miljoen slechts 466.314 euro aan belastingen, d.w.z. een minuscuul belastingtarief van 0,04%.

Belastingparadijzen zijn niettemin nuttig om de belastingdruk van buitenlandse dochterondernemingen te verlichten. Zo vermelden de geconsolideerde rekeningen van 2021 van Ackermans & van Haaren 38 dochterondernemingen die gevestigd zijn in 6 belastingparadijzen: Cyprus (5), Hongkong (11), Nigeria (1), Luxemburg (17), Singapore (3) en Zwitserland (1).

Verrassend genoeg worden in de rekeningen van Deme andere dochterondernemingen vermeld, die niet zijn opgenomen in de rekeningen van AvH, hoewel Deme een dochteronderneming is van AvH. Daar kunnen we nog veel meer uit opvissen: de geconsolideerde rekeningen van Deme van 2021 vermelden 51 dochterondernemingen in 13 belastingparadijzen: Bahrein (1), Cyprus (10), Hong-Kong (1), Luxemburg (13), Maleisië (2), Mauritius (1), Nigeria (5), Panama (2), Oman (5), Qatar (2), Singapore (4), Taiwan (2) en de Verenigde Arabische Emiraten (3).

Wat Luc Bertrand betreft, voorzitter van AvH: hij heeft de eer om opgenomen te worden in de databases van de Malta Files en Offshore Leaks, online gezet door het ICIJ-consortium van onderzoeksjournalisten voor het bedrijf Manuchar, geregistreerd in Malta.16 Met betrekking tot de Paradise Papers hebben we al vermeld dat ze een offshorebedrijf onthullen dat geregistreerd is op de Britse Maagdeneilanden en gecontroleerd wordt door RentA-Port, een dochteronderneming van AvH.

In 2017 wordt Deme in een Nigeriaanse corruptiezaak gesommeerd 35 miljoen aan de Zwitserse autoriteiten te betalen. Dit bedrag wordt betaald door haar Cypriotische dochteronderneming Dredging Cyprus, om de gerechtelijke procedure te beëindigen.17 Een zaak die zich dus afspeelt in een trio van belastingparadijzen.

Zelfs in België proberen de dochterondernemingen van AvH de belastingen en de sociale bijdragen te ontwijken. Zo bevindt zich CFE, een van de Belgische leiders in de bouwsector in het vizier van de inspecteurs van de RSZ en de Brusselse arbeidsinspectie. Tegen alle verwachtingen in wordt de AvH-dochteronderneming in mei 2020 zwaar veroordeeld: drie jaar verbod op vastgoedactiviteiten – en drie jaar voorwaardelijke gevangenisstraf – voor sociale fraude, valsheid in geschrifte en illegale terbeschikkingstelling van werknemers.18

En dan is er nog de aandeelhoudersketen. De familie Bertrand-Ackermans-van Haaren controleert de AvH-holding via een heel stelsel van vennootschappen die ook in belastingparadijzen actief zijn: van de Nederlandse stichting Het Torentje, die de uiteindelijke zeggenschap heeft, tot aan de beursgenoteerde vennootschap Ackermans & van Haaren, zijn er zeven opeenvolgende schakels, waarvan vier in Luxemburg, Nederland en Curaçao, een autonome staat van Nederland (deel van de voormalige Nederlandse Antillen) en een bekend belastingparadijs. Het tegelijkertijd houden van vennootschappen in Nederland en Curaçao maakt interessante onderlinge transacties mogelijk, omdat de Nederlandse belastingdienst geen belasting heft over deze stromen. Als op een dag de Curaçao Leaks de wereld op zijn grondvesten doen schudden, zou de familie Bertrand wel eens genoemd kunnen worden ...

1De partners Nicolaas van Haaren en Hendrik Ackermans hebben een speciale huwelijksband, aangezien de eerste trouwt met de zus van de tweede en de tweede met de dochter van de eerste.

2Geschat door de website derijkstebelgen, https://derijkstebelgen.be/vermogende/ackermans-van-haaren

3Zie Jacques Moden, Les privatisations en Belgique, 2008, CRISP, blz. 57-60.

4Geoffrey Geuens, Tous pouvoirs confondus, EOB, 2003, blz. 229. Vaast Leysen is geen familie van André Leysen (vader van Christian en Thomas Leysen), hoewel zij wel financiële partners waren.

5L'Écho, 26 juli 2019.

6Robert Denis en Catherine Le Gall, Les prédateurs - Des milliardaires contre les États, Cherche Midi, 2018, blz. 26-27.

7Ibidem, blz. 161.

8Le Vif-L'Express4 mei 2017.

9Le Vif-L'Express, 5 januari 2017.

10Volgens de kop in L'Écho, 5 september 2015.

11Persbericht van 24 maart 2017 - https://diplomatie.belgium.be/fr/newsroom/nouvelles/2017/didier_reynders_rencontre_isabel_de_saint_malo_de_alvarado

12Philippe Engels, Le clan Reynders, éditions Kennes, 2021, blz. 87.

13Ibidem, p. 87.

14Ibidem, p. 88.

15Geoffrey Geuens, "La presse, l’Open Vld et l’impôt sur la fortune", Médias et communication politique, IHOES-analyse nr. 108 - 20 maart 2013.

16Zie https://offshoreleaks.icij.org/nodes/56092771.

17La Libre Belgique3 juni 2017.

18Louis Van Ginneken & Philippe Engels, "CFE condamné pour dumping", Médor, 2 juni 2020.