Afschaffing van de opkomstplicht: als de resultaten hen niet zinnen, passen ze de spelregels maar aan
Terwijl het parlementair reces al begonnen was, besloot de Vlaamse regering om als een dief in de nacht, zonder voorafgaand debat, de opkomstplicht bij lokale verkiezingen af te schaffen. Als de resultaten van de verkiezingen de Vlaamse regering niet zinnen, passen ze de spelregels maar aan. Dat het vooral kort geschoolde mensen en mensen met een laag inkomen zullen zijn die niet langer gaan stemmen, deert deze regering niet. Integendeel, de invoering van een modern cijnskiesrecht lijkt de bedoeling te zijn.
Bij de verkiezingen van 14 oktober 2018 en 26 mei 2019 kregen de traditionele partijen een zware klap. Mensen waren het beleid van de afgelopen jaren meer dan beu. Die traditionele partijen hebben ondertussen anderhalf jaar tijd verspild in een pijnlijke politieke soap. Dat het vertrouwen in deze partijen onder nul is gezakt, hoeft dan ook niemand te verbazen.
Zonder jarenlange strijd hadden we nooit stemrecht verkregen in België
Maar ook voor dat probleem hebben de Vlaamse regeringspartijen een oplossing. In plaats van te luisteren naar de stem van de woedende kiezer en het signaal van 26 mei 2019, steken ze de kop in het zand en schaffen de opkomstplicht af. Als de mensen niet meer gaan stemmen, dan moeten ze er ook niet meer naar luisteren.
Stemrecht is een verworven recht
Generaties lang hebben we in België moeten vechten voor het recht om te stemmen. Na bloedige stakingen werd het meervoudig stemrecht in 1893 ingevoerd. Als je een diploma of een eigendom had, kon je meer stemmen krijgen. Het resultaat was dat tussen 1893 en 1918 een minderheid van de Belgen over een meerderheid van de stemmen beschikte. Pas na de Eerste Wereldoorlog werden het algemeen stemrecht en de opkomstplicht ingevoerd en pas in 1948 mochten vrouwen voor het eerst gaan stemmen. Zonder jarenlange strijd, met veel slachtoffers, hadden we nooit stemrecht verkregen in België. Het is een historisch verworven recht dat we moeten beschermen. Het geeft de werkende klasse een bijkomend instrument om zich uit te spreken in een maatschappij waar de macht in handen is van wie de rijkdom bezit.
Opkomstplicht werkt
In een gezonde democratie wordt de stem van elke burger gehoord. Als mensen niet gaan stemmen, betekent dat niet dat ze geen mening hebben, wel dat hun stem minder gehoord wordt. Het is daarom gezond om de deelname aan verkiezingen zo groot mogelijk te houden. Opkomstplicht is daartoe een bijzonder krachtig instrument. Internationaal onderzoek wijst uit dat opkomstplicht veruit de meest efficiënte tool is om de deelname aan verkiezingen te verhogen. Die is in het bijzonder merkbaar bij kort geschoolde mensen en mensen met een lager inkomen.
Bij invoering van de opkomstplicht zie je meteen een grote toename van het percentage dat gaat stemmen. In Australië ging men in één klap van 57,9% naar 91,3% van de geregistreerde kiezers, in Uruguay van 66,9 naar 88,2% van de geregistreerde kiezers. Bij de afschaffing van de opkomstplicht daalt de participatie onmiddellijk en blijft de opkomst ook dalen. In Nederland werd de opkomstplicht in 1970 afgeschaft en daalde de opkomst meteen van 92,1% naar 77,8%.
Wie haakt af?
Het gevaar bij de afschaffing van de opkomstplicht is dat niet alle sociale groepen op dezelfde manier getroffen worden. Het zijn de kort geschoolde mensen en mensen met een laag inkomen die het snelst en het vaakst afhaken. In Nederland ging voor 1970 van elk onderwijsniveau meer dan 90% stemmen. Na de afschaffing van de opkomstplicht blijft dat 87% voor hoogopgeleiden, maar bij kort geschoolden gaat slechts 70% nog stemmen. In de VS stemt slechts ongeveer de helft van de bevolking bij de presidentsverkiezingen. Bij Amerikanen die minder dan 15.000 dollar per jaar verdienen gaat 41% stemmen, bij Amerikanen die meer dan 150.000 dollar per jaar verdienen gaat 78,1% stemmen. Ook bij ons dreigt 1 op 3 kiezers af te haken als we de opkomstplicht afschaffen.
Zonder opkomstplicht zullen voornamelijk mensen met een beter maatschappelijk profiel gaan stemmen
De opkomstplicht afschaffen voert dus een sociale schifting door. Het introduceert een kiessysteem waarin de stem van de welgestelde, hoogopgeleide burger harder gaat doorwegen dan de stem van mensen van lagere sociale afkomst. De opkomstplicht afschaffen zorgt niet voor een rijkere democratie, maar sluit een belangrijk deel van de bevolking uit. Daarom vergelijkt professor bestuurskunde Johan Ackaert de afschaffing van de opkomstplicht met het cijnskiesrecht van 1893: “Zonder opkomstplicht zullen voornamelijk mensen met een beter maatschappelijk profiel gaan stemmen.”
Wordt de democratie een “feest”?
Gwendolyn Rutten, ex-voorzitter van Open Vld, is net als haar partij een groot voorstander van de afschaffing van de opkomstplicht: “Zo maak je van de democratie echt een feest.” Maar met de afschaffing van de opkomstplicht lijken de traditionele partijen vooral op zoek naar een privé-feest, waar de stemmen die zij niet graag horen simpelweg niet gehoord worden. Minister Somers, tevens Open Vld, zegt: “We zullen mensen echt moeten overtuigen waarom ze moeten gaan stemmen.” Als zijn partij daar tot op vandaag niet mee bezig was, dan moeten ze bij Open Vld eerder dringend aan introspectie doen.
Een echte garantie op “succes” biedt de afschaffing van de opkomstplicht evenmin. Partijen die denken dat ze de opkomst van extreemrechts kunnen tegengaan door minder mensen te laten stemmen, vergissen zich. In weinig Westerse landen stemmen zo weinig mensen als in de VS en net daar werd Donald Trump president.
De traditionele partijen zitten overduidelijk verveeld met het groeiende succes van authentiek links
De traditionele partijen zitten overduidelijk ook verveeld met het groeiende succes van authentiek links. De sterke doorbraak van de PVDA op alle politieke niveaus is hen een doorn in het oog. Met de afschaffing van de opkomstplicht hopen ze het wervende verhaal voor een andere, solidaire samenleving te weren uit de gemeenteraden en de parlementen. Maar dat verhaal zal niet verdwijnen door een politiek manoeuvre van de tanende traditionele partijen. Het groeit van onderuit, het wint aan kracht en wil een trefzeker antwoord zijn op de politieke malaise van de huidige regeringen.
De afschaffing van de opkomstplicht is struisvogelpolitiek. Het is typerend voor een politieke klasse die liever dan in eigen boezem te kijken, de democratie zelf aanpakt. Het is het failliet van de partijen die jarenlang aan de macht waren, maar die geen verhaal meer hebben om naar de kiezer te brengen.
Versterk de democratie, in plaats van ze te verzwakken
Het afschaffen van de opkomstplicht wordt niet toevallig ingevoerd door deze uiterst rechtse Vlaamse regering onder leiding van N-VA. Het gaat samen met andere aanvallen op onze democratische rechten. Socioculturele verenigingen moeten aan banden gelegd worden, de aanval op de mutualiteiten wordt ingezet en kritische cultuur wordt aangepakt. Deze Vlaamse regering houdt vooral niet van tegenspraak en het moderne cijnskiesrecht past perfect in het elitaire Vlaanderen van Jan Jambon.
Deze Vlaamse regering houdt vooral niet van tegenspraak
Onze democratie heeft net een boost nodig in plaats van aan banden te worden gelegd. We moeten de deelname aan verkiezingen niet alleen actief proberen te verhogen, we moeten de democratie ook verder uitdiepen. Met referenda, inspraaktrajecten, burgerbegrotingen, etc. De invoering van een modern cijnskiesrecht om niet te moeten luisteren naar een deel van de bevolking past alleszins niet in dat kader.