Abortuswet: “Het is omdat abortus een moeilijke keuze is, dat een hervorming noodzakelijk is”

Abortus is en blijft een zeer gevoelig thema. Niet te verwonderen dat het heel veel emotie oproept en leidt tot verhitte discussies. Ook vandaag nog in het parlement, waar hoogoplopende debatten worden gevoerd over het nieuwe wetsvoorstel. PVDA-volksvertegenwoordiger Sofie Merckx, en Maartje De Vries, voorzitster van PVDA-vrouwenbeweging Marianne, geven toelichting bij de belangrijkste pro’s en contra’s.

Wat wil de PVDA met de hervorming bereiken en waarom is die uitbreiding naar 18 weken zo belangrijk?

Maartje De Vries. We willen een wettelijk kader, dat vrouwen voldoende houvast biedt om een eigen keuze te maken in heel moeilijke omstandigheden. Het is belangrijk om te beseffen: abortus is en blijft altijd een heel moeilijke maar voor veel vrouwen helaas een noodzakelijke beslissing. Jaarlijks zien we dat ongeveer vijfhonderd vrouwen voor een abortus naar het buitenland gaan, vooral naar Nederland, omdat ze langer dan 12 weken zwanger zijn. In Nederland kan het wettelijk tot 24 weken, in de praktijk houden artsen doorgaans de grens van 22 weken aan. Aan de noodgedwongen keuze voor Nederland hangt echter wel een prijskaartje vast van 900 tot 1.200 euro. En uiteraard biedt het ziekenfonds dan geen enkele tussenkomst. Door de termijn bij ons uit te breiden tot 18 weken, kunnen we veel vrouwen op een goede manier begeleiden, met de juiste medische omkadering en de juiste voor- en nazorg.

Sofie Merckx. Ik kreeg onlangs de getuigenis van een vrouw. Laten we haar Julie noemen. Julie is getrouwd met een gewelddadige man en beslist hem te verlaten. Ze wil haar twee kinderen beschermen. Maar toch moet ze nog drie maanden met hem samenwonen, zodat ze genoeg geld kan sparen om naar een vrouwenopvangcentrum te gaan – want nee, die zijn niet gratis. Zodra ze in het opvangcentrum aankomt, ontdekt Julie dat ze zwanger is. De zwangerschap is het resultaat van een verkrachting binnen het huwelijk en ze wil het kind niet houden. Als ze haar man had kunnen verlaten wanneer ze maar wilde, zou ze niet zwanger zijn geworden. Maar het is te laat. Julie maakt daarom een afspraak met haar arts voor een abortus. Ze is dan veertien weken zwanger. Haar dokter geeft haar een beschuldigende preek en Julie ziet af van abortus. Maar dan loopt het interimcontract van Julie ten einde. Uiteindelijk ziet Julie geen andere oplossing dan terug te keren naar haar gewelddadige man en een ongewenst kind te krijgen ... Dit soort situaties mag zich niet meer voordoen.

Abortus is een realiteit. Ofwel zijn we hypocriet en laten we vrouwen naar het buitenland gaan, ofwel geven we vrouwen het recht om zelf te kiezen wat ze met hun lichaam doen. Het is omdat abortus een moeilijk keuze is, dat een hervorming noodzakelijk is.

Als de uitbreiding er komt, hoeveel van de vrouwen die nu naar het buitenland moeten, zouden dan geholpen zijn?

Sofie Merckx. De meeste vrouwen die een zwangerschapsonderbreking vragen voorbij de termijn van twaalf weken, zitten in de dertiende of veertiende week. Concreet zouden we ongeveer 80% van de vrouwen die nu naar het buitenland moeten kunnen helpen. Zo’n 9% zou nog in Nederland terecht kunnen. Er blijft dan nog altijd een groep van ongeveer 12% die nergens meer terecht kan.

Voor de duidelijkheid, ook wij vinden dat er vanaf een bepaald stadium niet meer over abortus kan gesproken worden en het dus ook niet meer toegelaten kan worden. Wij willen vrouwen zeker ook niet aanmoedigen of verplichten om een abortus te ondergaan. Het gaat erom dat abortus een recht is, en dat we die ingreep in de best mogelijke omstandigheden moeten kunnen laten verlopen.

Zowel CD&V als N-VA zegt dat het debat te snel en niet grondig wordt gevoerd.

Sofie Merckx. In 2018 werd de abortuswet al eens aangepast. Een verlenging van de termijn stond toen ook op de agenda, maar is er niet gekomen. Er zijn toen hoorzittingen georganiseerd met negentien experten en mensen vanop het terrein. De meerderheid daarvan heeft zich toen uitgesproken voor een verlenging. Er bestaat een volledig rapport van deze hoorzittingen van in totaal 144 pagina’s. Daar komt nog bij dat er alleen al voor 2018 maar liefst zeventien parlementaire documenten zijn. In 2018 is de commissie hier minstens zeven dagen voor samengekomen. Hoe durven ze te zeggen dat er geen debat was en dat we het snel-snel willen opleggen? Er is wél een grondig debat gevoerd en er is ook een grote wetenschappelijke basis.

De tegenstanders argumenteren, dat een kind op 18 weken al te ver ontwikkeld is. Hoe zit dat?

Maartje De Vries. Dat argument is niet helemaal correct. “Je kan het hartje horen slaan, het heeft armpjes en beentjes”, dat is wat er dan gezegd wordt. Maar vóór de twaalfde week slaat het hartje ook, de foetus heeft op dat moment ook alles. Dit is in feite het argument dat sinds het begin tegen het recht op abortus is gebruikt.

Sofie Merckx. Het is belangrijk te weten, dat een kind van 18 weken geen enkele overlevingskans heeft. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft bepaald dat een kind levensvatbaar is vanaf 22 weken. Bij een vroeggeboorte worden intensieve zorgen pas toegediend als het kind minimaal 22 weken is. Dan nog is de levensvatbaarheid klein, de overlevingskans ligt rond de 60%. Met 18 weken blijven we nog altijd ver onder de grens van de levensvatbaarheid.

Maartje De Vries. Het is wel zo, dat de ingreep op 18 weken zwaarder is. CD&V zegt dat er aan een abortus op dat moment grotere risico's verbonden zijn. Maar ook dat houdt geen steek. De risico’s die de moeder loopt bij het volledig volbrengen van de zwangerschap en bij de bevalling, zijn veel groter.

In jullie voorstel wordt de verplichte bedenktijd van zes naar twee dagen teruggebracht. Waarom?

Maartje De Vries. Een bedenktijd van zes dagen zorgt voor een grote psychologische druk. De meeste vrouwen die bij een abortuscentrum aankloppen, hebben hun beslissing al genomen. Ze zijn al bij de huisarts geweest, hebben er goed over nagedacht. Nu worden ze verplicht om nog eens zes dagen te wachten. Daar zit ook een sterk moraliserende kant aan: “Denk nog maar eens heel goed en diep na, want je gaat iets heel ergs doen.” We moeten erop durven te vertrouwen, dat vrouwen voor zichzelf de beste beslissing kunnen nemen.

Sofie Merckx. De WHO beschouwt zo’n opgelegde bedenktijd ook als een aantasting van de rechten van de vrouw. Die lange bedenktijd gaat uit van de idee dat een vrouw niet kan nadenken. We spreken dus liever niet meer over een bedenktijd. Er moet wel 48 uur tijd zitten tussen de consultatie en de ingreep, om alle nodige voorbereidingen te kunnen treffen.

“Vrouwen moeten maar slimmer zijn”, hoor je ook wel. Met alle anticonceptiemiddelen zou ongewenste zwangerschap alleen nog mogelijk zijn bij onverantwoord gedrag.

Sofie Merckx. Dat is een mythe. Zes op de tien vrouwen die ongewenst zwanger worden, gebruiken anticonceptiemiddelen. België scoort in Europa het beste wat gebruik van anticonceptiemiddelen betreft. Maar hoe hard je daar ook op inzet, je kan ongewenste zwangerschappen nooit uitsluiten. De universiteit van Antwerpen deed een onderzoek bij 28.700 vrouwen die zich aandienden bij een abortuscentrum. De gemiddelde leeftijd is 27 jaar. Ruim 30% van die vrouwen had een hoger diploma en 67,5% had werk. Het cliché dat het altijd wel gaat over onverstandige meisjes die niet goed opletten, klopt dus helemaal niet.

Maartje De Vries. We zijn zeker ook voor goede preventie. Daarom willen we bijvoorbeeld ook dat anticonceptiemiddelen voor alle vrouwen gratis beschikbaar zijn. Dat zal binnenkort wellicht zo zijn voor vrouwen tot 25 jaar.

CD&V, N-VA en Vlaams Belang pleiten er ook voor om te werken aan de randvoorwaarden van abortus. Volgens hen moeten we ervoor zorgen dat vrouwen die keuze niet moeten maken.

Maartje De Vries. Dan gaat het bijvoorbeeld over vrouwen die wegens sociaaleconomische omstandigheden de komst van een kind niet zien zitten. Omdat ze de financiële middelen niet hebben of omdat de gezinssituatie niet optimaal is. Maar het zijn natuurlijk net partijen als CD&V en N-VA, die volop werken aan de afbraak van het sociale weefsel en die randvoorwaarden alleen maar versterken. Besparingen, flexibiliteit, afbouwen van zorgverlof, de afbraak van het middenveld en de zorgsector … Dat alles trekt het sociale weefsel volledig uit elkaar. En het Vlaams Belang zwijgt hierover of stemt vóór de asociale maatregelen van de vorige regering.
Op dit dossier proberen die partijen de rem te zetten. Ze willen alle parlementaire middelen benutten om dit tegen te houden. Maar waarom zetten ze die middelen niet in om de sociale afbraak te stoppen? Daar staat geen rem op, die wordt voluit mee georkestreerd. De kinderarmoede is in de voorbije jaren alleen maar gestegen, waarom hebben ze dat niet met alle middelen tegengehouden? Zuhal Demir van N-VA was in de vorige regering staatssecretaris voor Gelijke Kansen. Ze zat in de cockpit om iets te doen aan de gelijkheid tussen man en vrouw. Niets heeft ze gedaan. CD&V en N-VA hebben de leefomstandigheden voor veel vrouwen alleen maar moeilijker gemaakt. Dat wijst er toch op, dat zij een fundamenteel probleem hebben met het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen.

Sofie Merckx. In de Kamer heb ik de vraag gesteld of we nu aan het debatteren waren over de uitbreiding van de termijn of over abortus op zich. Elk argument dat CD&V, N-VA of Vlaams Belang aanhalen, blijkt geen stand te houden. Daarom denken wij, dat zij wel degelijk de aanval inzetten op abortus zelf, op het beslissingsrecht van vrouwen dus. Ik schrik toch wel van de heftigheid waarmee bepaalde partijen tekeer gaan in dit debat. Dat moet toch de invloed zijn van een zeer conservatieve levensvisie. We zien trouwens in landen met uitgesproken rechtse regeringen, dat het recht op abortus een van de eerste vrouwenrechten is dat frontaal wordt aangevallen. Denk maar aan Polen, Hongarije, de VS van Trump …

De moeilijkste tegenargumenten zijn vaak emotioneel of baseren zich op ethische principes. Hoe gaan jullie daarmee om?

Sofie Merckx. Het gaat uiteraard over leven en dood, daar ben ik het helemaal mee eens. Maar het gaat ook over het leven van de vrouw. Kunnen wij bepalen hoe het leven van een vrouw er moet uitzien? Ook dat is een ethische vraag. Iedereen heeft zijn levensvisie en ethische principes, en heeft het volste recht daarnaar te leven. Maar niemand heeft het recht, om die principes aan iemand anders op te dringen.

Riskeren we geen explosie van abortussen als we de keuze vrij laten?

Sofie Merckx. Helemaal niet. In Canada bestaat er rond abortus geen regelgeving, er wordt geen termijn gehanteerd. We zien dat daar 90% van de abortussen vóór de twaalfde week gebeurt. Het aantal abortussen ligt er op dertien per duizend vrouwen. Bij ons is dat negen op duizend. Een vrije keuze leidt dus geenszins tot een spectaculaire stijging. Niemand wil ongewenst zwanger worden, niemand kijkt uit naar een abortus. Het zal dus nooit leiden tot compleet onverantwoord gedrag.

Maartje De Vries. Het omgekeerde kan trouwens ook. De uitbreiding naar 18 weken kan er ook toe leiden, dat iemand ervoor kiest het kind toch te houden. De beperking van de termijn kan vrouwen ook dwingen om overhaast te beslissen.

Jullie willen ook dat abortus uit het strafwetboek wordt geschrapt.

Sofie Merckx. Ja, want abortus mag niet beschouwd worden als een misdrijf. Dit betekent niet, dat er geen regels zijn die artsen moeten volgen. Maar tot nu toe is abortus een misdrijf gebleven, zowel in de wet als in het discours van de rechts-conservatieve partijen. Dat moet stoppen.

Specifieke sancties voor de arts zijn volgens ons niet nodig. Bovendien kan de arts gesanctioneerd worden door de Orde der Artsen en is hij ook burgerlijk aansprakelijk.

De specifieke sancties die er nu nog zijn, werpen een onnodige schaduw over abortus. Het leidt er ook toe, dat artsen soms aarzelen om het uit te voeren. Abortus is een recht van vrouwen en artsen hebben het recht om het uit te voeren.