Abortuswet: “CD&V en N-VA hebben een probleem met het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen”

Abortus is en blijft een zeer gevoelig thema. Begrijpelijkerwijs roept het heel veel emotie op en leidt het tot verhitte discussies. Ook vandaag in het parlement, waar hoog oplopende debatten worden gevoerd over het nieuwe wetsvoorstel. Over de belangrijkste pro's en contra's spreken we met PVDA-volksvertegenwoordiger Sofie Merckx en Maartje De Vries, voorzitster van de PVDA-vrouwenbeweging Marianne.

Waarom is die uitbreiding naar 18 weken zo belangrijk?

Maartje De Vries. Jaarlijks zien we dat ongeveer 500 vrouwen voor een abortus naar het buitenland gaan, vooral naar Nederland, omdat ze langer dan 12 weken zwanger zijn. In Nederland kan het wettelijk tot 24 weken, in de praktijk houden artsen doorgaans de grens van 22 weken aan. Dat noodgedwongen uitwijken naar Nederland gaat wel samen met een prijskaartje van 900 tot 1.200 euro. Daarvoor is er uiteraard geen enkele tussenkomst van het ziekenfonds. Door de termijn bij ons uit te breiden tot 18 weken, kunnen we veel vrouwen op een goede manier begeleiden, met de juiste medische omkadering en de juiste voor- en nazorg.

Sofie Merckx. In 2018 zijn er een paar wijzigingen in de wet doorgevoerd. De belangrijkste daarvan is dat de verplichte bedenktijd van zes dagen toegevoegd kan worden aan de wettelijke termijn van 12 weken, zodat de termijn in de praktijk op 13 weken komt. Maar er is daarna een breed platform ontstaan – van onder meer vrouwenbewegingen, abortuscentra, organisaties rond familiale planning, mutualiteiten, humanistische organisaties, … – voor een uitbreiding naar 18 weken. Er is dus een breed draagvlak. Abortus is een realiteit. Ofwel zijn we hypocriet en laten we vrouwen naar het buitenland gaan, ofwel geven we vrouwen het recht om zelf te kiezen wat ze met hun lichaam doen.

Als de uitbreiding er komt, hoeveel van de vrouwen die nu naar het buitenland moeten, zouden dan geholpen zijn?

Sophie Merckx. De meeste vrouwen die een zwangerschapsonderbreking vragen voorbij de termijn van 12 weken, zitten in de 13de of 14de week. Concreet zouden we ongeveer 80% kunnen helpen. Zo'n 9% zou nog in Nederland terecht kunnen. Er blijft dan nog altijd een groep van ongeveer 12% die nergens meer terecht kan. Voor de duidelijkheid, ook wij vinden dat er vanaf een bepaald stadium niet meer over abortus kan gesproken worden en het dus ook niet meer toegelaten kan worden. Wij willen vrouwen zeker ook niet aanmoedigen of verplichten om een abortus te ondergaan. Het gaat erom dat abortus een recht is en dat we die ingreep in de best mogelijke omstandigheden moeten kunnen laten verlopen.

Maartje De Vries. We willen een wettelijk kader, dat vrouwen voldoende houvast biedt om een eigen keuze te maken in heel moeilijke omstandigheden. Want dat is belangrijk om te zeggen, het is en blijft altijd een heel moeilijke maar voor veel vrouwen helaas noodzakelijke beslissing.

Zowel CD&V als N-VA zeggen dat het debat veel te snel en niet grondig wordt gevoerd.

Sofie Merckx. In 2018 werd de abortuswet al eens aangepast. Een verlenging van de termijn stond toen ook op de agenda maar is er niet doorgekomen. Er zijn toen hoorzittingen georganiseerd met 19 experten. De meerderheid daarvan heeft zich toen uitgesproken voor een verlenging. Er is dus wel degelijk een grondig debat gevoerd en er is ook een grote wetenschappelijke basis.

De tegenstanders argumenteren dat een kind op 18 weken al te ver ontwikkeld is. Hoe zit dat?

Maartje De Vries. Dat argument is niet helemaal correct. “Je kan het hartje horen slaan, het heeft armpjes en beentjes”, dat is wat er dan gezegd wordt. Maar vóór de 12de week slaat het hartje ook, de foetus heeft op dat moment ook alles. Op 18 weken is alles natuurlijk verder gegroeid. Maar eigenlijk is er alleen een verschil van afmetingen.

Sofie Merckx. Het is hierbij ook belangrijk te weten dat een kind van 18 weken geen enkele overlevingskans heeft. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft bepaald dat een kind levensvatbaar is vanaf 22 weken. Bij een vroeggeboorte worden intensieve zorgen pas toegediend als het kind minimaal 22 weken is. Dan nog is de levensvatbaarheid klein, de overlevingskans ligt rond de 60%. Met 18 weken blijven we nog altijd ver onder de grens van de levensvatbaarheid.

Maartje De Vries. Het is wel zo dat de ingreep op 18 weken zwaarder is. CD&V zegt in dat verband dat er aan een abortus op dat moment grotere risico's verbonden zijn. Maar ook dat houdt geen stand. De risico's die moeder en kind lopen bij het volledig volbrengen van de zwangerschap en bij de bevalling zijn veel groter.

Maartje De Vries: "Op dit dossier willen CD&V en N-VA de rem zetten. Waarom zetten ze de rem
niet op de sociale afbraak?" (foto Solidair, Karina Breys)

In jullie voorstel wordt de verplichte bedenktijd van 6 naar 2 dagen teruggebracht. Waarom?

Sofie Merckx. Het WHO beschouwt zo'n opgelegde bedenktijd als een aantasting van de rechten van de vrouw. Die lange bedenktijd gaat uit van de idee dat een vrouw niet kan nadenken. We spreken dus liever niet meer over een bedenktijd. Er moet wel 48 uur tijd zitten tussen de consultatie en de ingreep, om alle nodige voorbereidingen te kunnen treffen.

Maartje De Vries. Een bedenktijd van zes dagen zorgt ook voor een grote psychologische druk. De meeste vrouwen die bij een abortuscentrum aankloppen, hebben hun beslissing al genomen. Ze zijn al bij de huisarts geweest, hebben er goed over nagedacht. Nu worden ze verplicht om nog eens zes dagen te wachten. Daar zit ook een sterk moraliserende kant aan: “Denk nog maar eens heel goed en diep na, want je gaat iets heel ergs doen.” We moeten erop durven vertrouwen dat vrouwen voor zichzelf de beste beslissing kunnen nemen.

“Vrouwen moeten maar slimmer zijn”, hoor je ook wel. Met alle anticonceptiemiddelen zou ongewenste zwangerschap alleen nog mogelijk zijn bij onverantwoord gedrag.

Sofie Merckx. Dat is een mythe. Zes op tien vrouwen die ongewenst zwanger worden, gebruiken anticonceptiemiddelen. België scoort in Europa het beste wat gebruik van anticonceptiemiddelen betreft. Maar hoe hard je daar ook op inzet, je kan ongewenste zwangerschappen nooit uitsluiten. De universiteit van Antwerpen heeft een onderzoek gedaan bij 28.700 vrouwen die zich aandienden bij een abortuscentrum. De gemiddelde leeftijd is 27 jaar. Ruim 30% van die vrouwen had een hoger diploma en 67,5% had werk. Het cliché dat het altijd wel gaat over onverstandige meisjes die niet goed opletten, klopt dus helemaal niet.

Maartje De Vries. Ik denk hier bijvoorbeeld aan een meisje van 19 jaar. Laat ik haar Sara noemen. Sara neemt de pil. Toch ontdekt ze op een bepaald moment dat ze zwanger is, 11 weken. Een dag later vertrekt ze met haar ouders op reis. Als ze terug komt, is de termijn van 12 weken verstreken. Sara is niet klaar voor een kind. Ze wil nog studeren, werken, haar leven uitbouwen. Aan haar ouders durft ze niets te zeggen. Ze weten niet dat ze een vriend heeft en zouden zeker niet openstaan voor een abortus. Ten einde raad gaat ze naar de dokter. Die verwijst haar door naar Nederland. Om de abortus daar te bekostigen, moet ze bij een vriend 600 euro lenen. Het is een bijzonder ingrijpende ervaring. Een jaar later gaat het goed met Sarah. Ze heeft werk en een vaste relatie. Zo zie je, preventie is natuurlijk heel belangrijk - daarom willen we bijvoorbeeld ook dat anticonceptiemiddelen voor alle vrouwen gratis beschikbaar worden - maar preventie sluit niet elke ongewenste zwangerschap uit.

CD&V en N-VA pleiten er ook voor om te werken aan de randvoorwaarden van abortus. Volgens hen moeten we ervoor zorgen dat vrouwen die keuze niet moeten maken.

Maartje De Vries. Dan gaat het bijvoorbeeld over vrouwen die omwille van sociaaleconomische omstandigheden de komst van een kind niet zien zitten. Omdat ze de financiële middelen niet hebben of omdat de gezinssituatie niet optimaal is. Maar het zijn natuurlijk net partijen als CD&V en N-VA die volop werken aan de afbraak van het sociale weefsel en die randvoorwaarden alleen maar versterken. Besparingen, flexibiliteit, afbouwen van zorgverlof, de afbraak van het middenveld en de zorgsector, … Dat alles terkt het sociale weefsel volledig uit elkaar. Op dit dossier proberen die partijen de rem te zetten. Ze willen alle parlementaire middelen benutten om dit tegen te houden. Maar waarom zetten ze die middelen niet in om de sociale afbraak te stoppen? Daar staat geen rem op, die wordt voluit mee georkestreerd. De kinderarmoede is in de voorbije jaren alleen maar gestegen, waarom hebben ze dat niet met alle middelen tegengehouden? Zuhal Demir was in de vorige regering Staatssecretaris voor Gelijke Kansen. Ze zat in de cockpit om iets te doen aan de gelijkheid tussen man en vrouw. Niets heeft ze gedaan. CD&V en NV-A hebben de leefomstandigheden voor veel vrouwen alleen maar moeilijker gemaakt. Dat wijst er toch op dat zij een fundamenteel probleem hebben met het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen.

Sofie Merckx. In de Kamer heb ik de vraag gesteld of we nu aan het debatteren waren over de uitbreiding van de termijn of over abortus op zich. Elk argument dat CD&V en N-VA aanhalen, blijkt geen stand te houden. Wij denken dus dat zij wel degelijk de aanval inzetten op abortus zelf, op het beslissingsrecht van vrouwen dus. Ik schrik toch wel van de heftigheid waarmee bepaalde partijen tekeer gaan in dit debat. Dat moet toch de invloed zijn van een zeer conservatieve levensvisie. We zien trouwens in landen met uitgesproken rechtse regeringen dat het recht op abortus een van de eerste vrouwenrechten is die frontaal worden aangevallen. Denk maar aan Polen, Hongarije, de VS van Trump, ...

De moeilijkste tegenargumenten zijn vaak emotioneel of baseren zich op ethische principes. Hoe gaan jullie daar mee om?

Sofie Merckx. Het gaat uiteraard over leven en dood, daar ben ik het helemaal mee eens. Maar het gaat ook over het leven van de vrouw. Kunnen wij bepalen hoe het leven van een vrouw er moet uitzien? Ook dat is een ethische vraag. Iedereen heeft zijn levensvisie en ethische principes en heeft het volste recht daarnaar te leven. Maar niemand heeft het recht om die principes aan iemand anders op te dringen.

Maartje De Vries. Laat ik een concreet voorbeeld geven. Een vrouw leeft in een gewelddadige relatie. Ze heeft al twee kinderen en ontdekt dat ze opnieuw zwanger is, 14 weken. Ze heeft niet de middelen om naar Nederland te gaan. Haar huisarts probeert haar abortus uit het hoofd te praten. Ook haar man zet haar onder druk om het kind te houden. Ze wordt dus als het ware gedwongen om een derde kind te laten opgroeien in een ontwricht gezin. Waar ligt dan de juiste ethische keuze? Het is aan de vrouw om daarin de keuze te maken.

Riskeren we geen explosie van abortussen als we de keuze vrij laten?

Sofie Merckx. Helemaal niet. In Canada bestaat er rond abortus geen regelgeving, er wordt geen termijn gehanteerd. We zien dat daar 90% van de abortussen vóór de 12de week gebeurt. Het aantal abortussen ligt er op 13 per duizend vrouwen. Bij ons is dat 9 op duizend. Een vrije keuze leidt dus geenszins tot een spectaculaire stijging. Niemand wil ongewenst zwanger worden, niemand kijkt uit naar een abortus. Het zal dus nooit leiden tot compleet onverantwoord gedrag.

Maartje De Vries. Het omgekeerde kan trouwens ook. Een kennis van mij vertelde dat ze enkele jaren geleden gekozen heeft voor abortus. Dat was binnen de termijn van 12 weken. Het was voor haar een zeer moeilijke keuze. Gevoelsmatig wilde ze het kind wel houden, maar haar feitelijke situatie maakte het onmogelijk. Ze voelde zich enorm onder druk gezet om binnen de wettelijke termijn een keuze te maken. Als ze meer tijd had gehad, had ze misschien een andere keuze gemaakt. De uitbreiding naar 18 weken kan er ook toe leiden dat iemand ervoor kiest het kind toch te houden. De beperking van de termijn kan vrouwen ook dwingen om overhaast te beslissen.

Jullie willen ook de sancties voor abortus zien verdwijnen.

Sofie Merckx. Abortus is uit het strafrecht gehaald. Maar de specifieke sancties ervoor werden wel behouden. Wij willen die ook schrappen. Als een vrouw bijvoorbeeld op 19 weken zwangerschap een abortus vraagt, kan je er niet van uitgaan dat zij op dat moment de regels kent. Het is dan aan de arts om dat uit te leggen. Specifieke sancties voor de arts zijn volgens ons niet nodig. Het strafrecht heeft genoeg bepalingen die van toepassing zijn. Bovendien kan de arts ook gesanctioneerd worden door de Orde van Geneesheren en is hij ook burgerlijk aansprakelijk. De specifieke sancties die er nu nog zijn, werpen ook een onnodige schaduw over abortus. Het leidt er ook toe dat artsen soms aarzelen om het uit te voeren. Abortus is een recht van vrouwen en artsen hebben het recht om het te doen.