Aanslag Brussel: nood aan gerichte, effectieve en democratische strijd tegen terrorisme (update)

door Tinus Sioen

De afschuwelijke terreurdaad van maandagavond 16 oktober heeft ons allemaal diep geraakt. Onze gedachten zijn in de eerste plaats bij de familie van de slachtoffers, maar ook bij de vele Brusselaars en pendelaars, bij wie dit de trauma’s uit 2016 opnieuw naar boven bracht.

De diensten hebben goed werk geleverd. Het evacueren van de 35.000 aanwezige supporters is rustig en veilig verlopen. De solidariteit in het Koning Boudewijnstadion die avond was hartverwarmend. “Tous ensemble” klonk het in koor vanop de tribunes. Een duidelijke boodschap: we laten de haat niet overwinnen. 

De dader, Abdesalem Lassoued, overleed dinsdagochtend in het ziekenhuis nadat hij was neergeschoten door de politie. Wat nu overblijft na een paar dagen is woede, onrust en veel vragen...

Hoe kan het dat iemand die in Tunesië en Zweden in de gevangenis zat, hier niet beter werd opgevolgd? Hoe kan het dat zo’n persoon onder de radar bleef, zoals verschillende ministers nu in koor verkondigen? Hoe zorgen we er allemaal samen voor dat zoiets zich hier nooit meer voordoet?

Op basis van wat we op dit moment weten, zijn er minstens twee punten die onze aandacht trekken.

De signalen waren er, maar de alarmbellen rinkelden niet

Wat in ieder geval vaststaat, is dat er doorheen de jaren tenminste vijf keer duidelijke alarmsignalen zijn afgegaan.

Ten eerste kreeg ons land in 2016 een tip binnen van de Italiaanse veiligheidsdiensten. Volgens hen was Lassoued inderdaad geradicaliseerd. Italië had bovendien aanwijzingen dat hij zich in België schuilhield en waarschuwde dat hij naar Syrië wou vertrekken om daar de jihad te voeren.

Ten tweede kregen de Belgische veiligheidsdiensten in juni 2022 een nieuwe melding over Lassoued. Hij zou opruiende taal hebben verkocht op de stoep van een moskee. Zes mensen wezen op verdachte handelingen. De zaak werd besproken op een Local Task Force, een overlegstructuur die in het leven werd geroepen na de aanslagen in 2016. Maar ook dat leverde verder niets op. Ongeveer een jaar later wordt Lassoued uit de moskee gezet. De reden: te radicaal. Maar ook dit bleef zonder gevolg.

Ten derde lieten de Tunesische diensten op 1 juli 2022 een zogenoemde Red Notice uitsturen. Dit betekent dat Lassoued vanaf dat moment internationaal geseind stond door Interpol. Wereldwijd werden alle politiediensten dus gevraagd om hem te lokaliseren en te arresteren. De Belgische politiediensten, die dus ook op de hoogte waren, hebben hier nooit verder naar gehandeld.

Ten vierde heeft Tunesië in de zomer van 2022 België expliciet gevraagd om Lassoued op te sporen en uit te leveren. Dat uitleveringsverzoek bereikte ons land op 15 augustus 2022 en werd op 1 september 2022 door de Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie overgemaakt aan het parket van Brussel. En dan is er niets meer mee gedaan. “Het is blijven liggen”, waren de hallucinante woorden die ondertussen ex-minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) erover uitsprak toen hij, naar aanleiding van deze dodelijke fout, ontslag nam. 

Deze zomer, ten slotte, meldt een Tunesische man, die in een asielcentrum in Arendonk verblijft, zich bij de politie. Hij wil aangifte doen over bedreigingen die Lassoued via sociale media aan zijn adres geuit heeft. Volgens de man zou Lassoued bekend zijn wegens terrorisme. Van Quickenborne zegt later dat Lassoued in Tunesië niet veroordeeld is voor terrorisme. Hij kreeg er wel een effectieve celstraf voor slagen en verwondingen. Opnieuw werd er niet aan de alarmbel getrokken.

Wat wel gebeurt, is dat, naar aanleiding van deze klacht, Lassoued op 17 september 2023 geseind wordt voor ‘verhoor en arrestatie’. Omdat hij spoorloos bleek, wordt er op 17 oktober een vergadering van het Joint Information Center gepland, nog een overlegplatform na de dramatische gebeurtenissen in 2016. Zoals we nu weten, is dit nooit doorgegaan.

Ondanks al deze alarmsignalen namen de diensten geen verdere, serieuzere stappen. Abdesalem Lassoued belandde niet op de OCAD-lijst, de lijst waar personen op komen die een terroristische dreiging vormen in België. Dit roept een aantal ernstige vragen die beantwoord moeten worden. Waarom werd Lassoued nooit op de OCAD-lijst gezet? Waarom is er niets gebeurd met de seining door Interpol? Hoe komt het dat Lassoued nooit is uitgeleverd aan Tunesië? Welke lessen zijn er precies getrokken uit de aanslagen in 2016?

België als draaischijf voor illegale wapenhandel

De aanslag werd gepleegd met een AR-15. Een semiautomatisch, Amerikaans oorlogswapen dat erg in trek was tijdens de Vietnamoorlog, en nu veelvuldig gebruikt wordt door mass shooters in de Verenigde Staten. In Europa is het eerder zeldzaam, maar toch slaagde Lassoued erin om er, naast twee andere handwapens en een mes, een in handen te krijgen.

Tussen de 100.000 en meer dan een miljoen. Dat is de schatting die experts maken over het aantal illegale vuurwapens dat zich op ons grondgebied bevindt. Hoewel België al veel langer een draaischijf is voor de illegale wapenhandel in Europa – zo werden er Belgische wapens gevonden bij de aanslagen in Parijs in 2015 – treedt de regering hier amper tegen op.

Onder meer het Vlaams Vredesinstituut trekt al langer aan de alarmbel: het loopt hier grondig fout met de strijd tegen de illegale wapenhandel. Opeenvolgende regeringen hebben het nagelaten om deze strijd op te voeren en te zorgen voor de nodige investeringen. Zo telde de Centrale Dienst Wapens van de federale politie in 2020 slechts vier voltijdse medewerkers. In 2012 waren dat er nog negen.

Nochtans stond illegale wapenhandel al die tijd als prioriteit in het nationale veiligheidsplan. Maar in de praktijk is dat niet het geval. Er gaan te weinig middelen naartoe. De bevoegde diensten kunnen blijkbaar zelfs niet zeggen hoeveel en welk type wapens ze in beslag hebben genomen. Dit omdat in de rapporten enkel vermeld wordt dat er een inbeslagname is geweest, zonder verdere details. “De strijd tegen wapensmokkel is alleen op papier een prioriteit”, concludeert De Standaard (19 oktober 2023).

Toch is het een enorm probleem. Niet alleen bij terroristen, maar ook binnen de georganiseerde misdaad in het algemeen. Dat blijkt de laatste jaren duidelijk uit het drugsgerelateerde geweld. Laten we daar nu dus echt op inzetten. Zolang die handel niet aan banden wordt gelegd en deze criminele netwerken niet opgerold worden, zullen er onschuldige slachtoffers blijven vallen.

Een gerichte, effectieve en democratische strijd tegen terrorisme 

“Het debat over het tekortschietende veiligheidsbeleid is deze week niet gevoerd", schrijft Peter Mertens, algemeen secretaris van de PVDA. “Om de ernstige politieke verantwoordelijkheid voor wat er daar mis is gegaan te ontlopen, werd volop ingezet op het migratiedebat. Sommige excellenties zagen hun kans schoon om de antimigratie-agenda met kracht door te duwen.

Zoals Karel Verhoeven zaterdag 21 oktober in De Standaard schrijft, was “de gouden truc van het duo De Croo–Q om de terreuraanslag van maandag in minder dan 24 uur om te toveren. Via de hocus pocus van politieke communicatie transformeerden ze een moordaanslag die de natie angst aanjaagde, en die lastige vragen doet rijzen over hun veiligheidsbeleid, tot een dossier vol politieke opportuniteiten. Zo goed draaide hun truc uit, dat meer partijen er per opbod in meegingen – liberalen, socialisten en christendemocraten, zij aan zij in een enthousiasme dat Vivaldi niet vaak vertoond heeft”.

Wat volgde, was een opbod van rechts naar rechtser. “Onze veiligheidsdiensten botsen op de onwil van Noord-Afrikaanse landen om hun illegalen terug te nemen”, klonk het bij Van Quickenborne (Open Vld). Zelfde verhaal bij staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V). Misschien moeten ze allemaal “in gesloten centra worden opgesloten”, was het voorstel van premier De Croo (Open Vld). Vooruit-voorzitter Conner Rousseau liet zich dan weer opmerken met de oproep “de taal van het geld” te spreken: hij vond het tijd voor politieke, economische en financiële sancties om Noord-Afrikaanse landen te doen plooien. Straf staaltje politieke framing en propaganda, die vandaag als een pudding in elkaar zakken.”

Dat afleidingsmanoeuvre biedt geen structurele oplossing om het gevaar van het jihadistisch terrorisme aan te pakken. De overgrote meerderheid van de 700 personen die op de OCAD-lijst staan, hebben een perfect geldige verblijfsvergunning in België. De tekortkomingen van het huidige systeem vereisen een andere aanpak.

Cruciaal daarbij is dat we de middelen concentreren op het van nabij opvolgen en het uitrollen van de nodige repressieve maatregelen tegen de enkele honderden personen die mogelijk aanslagen kunnen plegen. Of ze nu papieren hebben of niet. En even belangrijk is de vraag wat de regering gaat doen om de handel in vuurwapens in ons land aan banden te leggen.

Maatregelen die gericht zijn op een heel brede groep, vergen enorm veel middelen voor een gering resultaat. Ze zijn niet effectief en zullen de veiligheidsdiensten nog meer overbelasten. De veiligheidsdiensten moeten zich kunnen concentreren op de individuen die als gevaarlijk worden beschouwd om ervoor te zorgen dat een dergelijke aanslag zich nooit meer voordoet.

De aanpak van de strijd tegen terreur moet ook democratisch zijn. We mogen niet toegeven aan terrorisme, noch in het dagelijkse leven dat verder moet gaan, noch op het vlak van democratische rechten.

PVDA-volksvertegenwoordiger Nabil Boukili: “België is een draaischijf voor illegale wapenhandel en het probleem wordt steeds groter”