7 vragen en antwoorden over oorlog en militarisering

• Op basis van onder meer: Peter Mertens over Trump, Rusland, Oekraïne en Europa: 5 redenen waarom we in een nieuwe fase zitten

1. Is het naïef om te pleiten voor de-escalatie en onderhandelingen?
2. Moeten we schrik hebben voor het Rusland van Poetin?
3. Wat moet Europa doen nu Trump afstand neemt?
4. Moeten de Europese lidstaten miljarden extra uitgeven aan wapens?
5. Waarom doet Trump nu wat hij doet?
6. Hoe moet het nu verder in Oekraïne?
7. Als we vragen stellen bij herbewapening, betekent dat dan dat we bondgenoten van Poetin zijn?

1. Is het naïef om te pleiten voor de-escalatie en onderhandelingen ?

“Het geloof dat almaar meer wapens een oorlog kunnen beëindigen, dat is pas naïef”, schreef oud-VRT-journalist Walter Zinzen in De Morgen over de situatie in Oekraïne. Het is inderdaad naïef te denken dat nog meer militaire escalatie, en nog meer wapens, plotseling voor vrede zouden zorgen. Het werkt al 3 jaar niet, hoeveel levens moeten er nog verloren gaan vooraleer we afstappen van deze oude recepten van militaire escalatie?

“De niet te winnen oorlog”, zo schreef Peter Mertens al in 2023 in Muiterij over de oorlog in Oekraïne. Uiteindelijk zal men rond de tafel moeten gaan zitten, schreef hij nog. “Hoe sneller dat gebeurt, hoe beter.” Drie jaar lang heeft men niet willen onderhandelen en zo de oorlog verder aangewakkerd, meer nog, velen noemden ons naïef toen we zeiden dat dialoog nodig was.

Laten we realistisch blijven: meer wapens betekent niet meer veiligheid. Wapens zijn bedoeld om te vermoorden en te verwoesten, ze gooien olie op het vuur, zonder een oplossing dichterbij te brengen. Want hoe gaan andere landen reageren? Door ook meer oorlogsmateriaal aan te schaffen en te produceren. Zo heeft iedereen straks veel meer wapens, en vroeg of laat zullen die gebruikt worden. De enigen die hiervan profiteren zijn de kanonnenfabrikanten – terwijl het de kinderen van de werkende klasse zijn die het risico lopen naar het front gestuurd te worden in geval van oorlog. Meer wapens, minder veiligheid.

Daarom pleiten wij al jaren voor een collectieve veiligheidsarchitectuur met duidelijke garanties. We moeten een duidelijke visie ontwikkelen voor manieren om vrede te bewaren en oorlog te voorkomen. Wij kiezen voor het VN-principe van ‘collectieve veiligheid’ en willen geleidelijk overstappen naar een Europees systeem gericht op conflictpreventie, defensieve verdediging en intensieve diplomatie.

2. Moeten we schrik hebben voor het Rusland van Poetin?

Rusland viel illegaal Oekraïne binnen, in strijd met het internationaal recht, wat de PVDA vanaf de eerste dag met klem heeft veroordeeld. Maar we moeten de situatie ook nuchter analyseren zonder ons te laten meeslepen in de paniekzaaierij. 

“Poetins leger raakte de voorbije maanden niet verder dan de verovering van dorpjes van niks”, zei professor Hendrik Vos (UGent) onlangs.

Ludo De Brabander van Vrede vzw zegt dat “op basis van de huidige krachtsverhoudingen en de oorlogsrealiteit in Oekraïne, een Russische aanval op een NAVO-lidstaat zou neerkomen op een zelfmoordmissie”. 

Ook professor internationale politiek van de Universiteit Antwerpen Tom Sauer houdt het hoofd koel bij de paniekzaaierij: “Het idee dat Poetin ons gaat aanvallen, is te gek voor woorden. Rusland heeft noch de intentie noch de capaciteiten.” Zelfs de vroegere Europese Commissaris Karel De Gucht merkt het volgende op over mogelijke Russische agressie tegen de Baltische staten: “Poetin is niet gek. Daar durft hij niet aan beginnen, want hij zou die oorlog verliezen.”¹

Het bbp van Rusland is niet veel groter dan dat van de Benelux², de Russische economie heeft het moeilijk en na drie jaar intense oorlog in Oekraïne is het Russische leger er niet in geslaagd om meer dan 20% van het land in te nemen. (Bronnen: artikel PVDA en interview Jos D’Haese) De NAVO-lidstaten van Europa geven drie keer meer uit aan defensie dan Rusland: volgens de beschikbare cijfers: 454 miljard dollar tegenover 141 miljard dollar in 2024.

De extra miljarden die de Europese Unie en de Arizona-regering in militaire wapens willen pompen, zullen weinig veranderen aan de krachtsverhoudingen tussen Europa en Rusland. Rusland gaat niet van plaats veranderen, je kunt het niet van de wereldkaart weggommen. Om deze oorlog te beëindigen en een duurzame vrede te garanderen zul je aan de onderhandelingstafel moeten gaan zitten, ook met iemand als Poetin.

3. Wat moet Europa doen nu Trump afstand neemt?

De Europese lidstaten zijn nu aan de kant gezet, maar ze gedragen zich zelf ook als kleine kinderen. “We mogen niet mee aan tafel”, roepen ze vandaag. Maar wat hield hen de voorbije drie jaar tegen om zelf een initiatief te nemen voor vredesonderhandelingen? Waarom hebben ze zélf geen diplomaten naar Moskou en Washington gezonden?

Steeds meer Europese politici beginnen te kakelen over oorlog, en steeds minder durven te spreken over vrede. Het idee dat Europa zich tot de tanden moet bewapenen en een kloon moet worden van de Verenigde Staten, brengt ons niet dichter bij vrede in Oekraïne, noch bij betere relaties met de rest van de wereld. Europa heeft geen toekomst als een oorlogscontinent en zeker niet als een soort van mini-NAVO die landen als Libië, Afghanistan en Irak is gaan bombarderen voor imperialistische belangen. De militarisering zal ten koste gaan van de maakindustrie in Europa, en de strategie van de permanente spanning met onze oosterburen zal ons geen stap dichter bij vrede brengen.

Europa moet zijn eigen weg zoeken. Rusland gaat niet van plaats veranderen, je kan het niet van de wereldkaart weggommen. Het wordt tijd voor Europa om een eigen volwassen diplomatie te ontwikkelen. Een diplomatie die een eigen weg uittekent, met een eigen visie op de ontwikkeling van de maakindustrie in Europa, met respect voor het internationaal recht, ongebonden en met nuchtere en zakelijke relaties met alle economische reuzen, of het nu de VS is of China, of het nu India is of Rusland, of het nu Brazilië is of Zuid-Afrika.

4. Moeten de Europese lidstaten miljarden extra uitgeven aan wapens?

Laten we een stap terugnemen en kijken naar de militaire verhoudingen tussen Europa en Rusland. De NAVO-lidstaten van Europa geven drie maal meer uit aan defensie dan Rusland (454 miljard dollar tegenover 141 miljard dollar in 2024). Zelfs zonder de VS overtreft Europa Rusland op bijna alle vlakken. NAVO-Europa heeft vier keer meer oorlogsschepen, drie keer meer soldaten, gevechtstanks, pantservoertuigen en artillerie, en twee keer meer gevechtsvliegtuigen (Greenpeace & IISS - 11/11/2024). De extra miljarden die de EU en de Arizona-regering in militaire wapens willen pompen, zullen weinig veranderen aan de krachtsverhoudingen tussen Europa en Rusland. Wat maakt het uit of Europa drie of vier keer zoveel wapens heeft?

Europa en België moeten zich niet focussen op méér geld uitgeven aan defensie, maar op slimmer geld uitgeven. Meer samenwerking. Dat brengt geld op. Een studie van de Europese Commissie zelf uit 2021 geeft aan dat meer samenwerking tussen de lidstaten tientallen tot zelfs honderd miljard euro zou kunnen opleveren.

Nu is er recent ook het ReArm-project van Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen, een plan van 800 miljard om Europa te (her)bewapenen. Dat is meer dan het jaarlijkse bbp van België. En waar gaan ze het geld halen? Bij het afbreken van de sociale zekerheid: de pensioenen, de gezondheidszorg, de publieke dienstverlening. Daarop moet bespaard worden. Massaal. Vergeet de energiesector, transport, of de strijd tegen de klimaatverandering. De enige winnaars van de wapenwedloop zijn de wapenfabrikanten, die recordomzetten en -winsten boeken. Zelfs het taboe dat we koste wat het kost moeten besparen om onze begroting in orde te krijgen, kan ineens de schop op voor wapens. Er is niet genoeg geld voor de pensioenen, maar voor wapens rollen ineens de miljarden. Hoeveel miljarden zullen uiteindelijk genoeg zijn eer de honger van het militair-industrieel-complex gestild is?

5. Waarom doet Trump nu wat hij doet ?

De positie van de VS tegenover Oekraïne is de manier waarop de VS al jaren landen van het globale Zuiden behandelt, als neo-kolonies die braaf “dank u” moeten zeggen voor opgelegde akkoorden waarin hun grondstoffen worden geroofd. De VS ziet de wereld als een grote bol vol met grondstoffen die aan hen toekomt. Dat alles heeft een naam, en dat is imperialisme. (artikel: Europa heeft geen inlandse Trump-kloon nodig) Deze vuile oorlog ging nooit over waarden. De oorlog was altijd een zaak van geostrategische belangen en over de controle over grondstoffen en vruchtbare grond.

En vanuit het oogpunt van Trump is het helemaal niet zo gek wat hij doet. There's a method in de madness, zoals men zegt. Er zit een logica in de waanzin. Want door de oorlog, zegt Trump, heeft de NAVO Rusland eigenlijk in de armen van China gedreven. Trump wil nu de band tussen Rusland en China proberen los te koppelen. 
De VS willen de komende jaren 8 procent besparen op hun Europese en Afrikaanse militaire aanwezigheid, om hun aanwezigheid in de Indo-Pacific op te drijven. De minister van Defensie van de VS, Pete Hegseth, liegt niet als hij zegt: “De oorlog met Rusland is niet de strategische kwestie, het strategische doel is de verdere omsingeling van China.”

Het strategische doel is de omsingeling van China. Daar gaat het om. En dat betekent ook dat wij heel goed moeten weten dat er straks wellicht een vloedgolf van propaganda tegen China aankomt om die nieuwe Koude oorlog tegen China verder op te warmen.

6. Hoe moet het nu verder in Oekraïne?

Wij hebben altijd gepleit voor een diplomatieke oplossing om deze tragische oorlog zo snel mogelijk te beëindigen. Daarom kiezen wij voor het VN-principe van 'collectieve veiligheid'. De enige weg die uitzicht biedt op stabiliteit en vrede, is er een die de veiligheid van Oekraïne, van Rusland, van de buurlanden en heel Europa integraal in rekening brengt. Zo waren er gelukkig midden in de Koude Oorlog in de jaren 1970 een aantal politici die het hoofd wisten koel te houden, zoals Willy Brandt, Olof Palme en de Belg Pierre Harmel. Zij hebben toen gepleit voor een vredespact met wederzijdse veiligheidsbelangen, en het uitbouwen van economische relaties met de toenmalige Sovjet-Unie. Dat leidde tot ingrijpende ontwapeningsakkoorden en de oprichting van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Het idee van ‘collectieve en ondeelbare veiligheid’ stond centraal. Niemand is veilig, tot we allemaal veilig zijn. Dat idee hebben we vandaag weer nodig. Als het toen kon, waarom dan vandaag niet? Het is een bijzonder moeilijke evenwichtsoefening, maar wel het enige realistische en duurzaam alternatief voor een militair – en nucleair – opbod dat heel Europa en Oekraïne in een diepere chaos dreigt te storten.

Wij willen geleidelijk overstappen naar een ander, Europees systeem van collectieve veiligheid, conflictpreventie, een defensieve defensie, gekoppeld aan intensieve diplomatie met meer gewicht voor instellingen als de VN en de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa), geen wapenwedloop en bewapening, maar ontwapening.

7. Als we vragen stellen bij herbewapening, betekent dat dan dat we bondgenoten van Poetin zijn?

Nee. Al sinds Vladimir Poetin twintig jaar geleden aantrad als president van Rusland, is de PVDA een tegenstander van hem en zijn regime. Terwijl verschillende traditionele partijen in Europa zaakjes deden met Poetin, spraken consequent linkse partijen als de PVDA zich uit tegen zijn asociaal beleid en tegen zijn smerige oorlog in Tsjetsjenië.

Poetin is een kapitalist-oligarch, anticommunist, oorlogsstoker en groot-Russisch nationalist. Onder zijn presidentschap is de ongelijkheid in Rusland enorm gegroeid. De oligarchen bepalen de dans, de werkende klasse betaalt het gelag. De PVDA heeft onmiddellijk, onvoorwaardelijk en ondubbelzinnig de inval van Rusland in Oekraïne veroordeeld. Dat zijn de feiten. (artikel: Waarom de PVDA al twintig jaar tegen Poetin is)

Maar Bart De Wever gaf onlangs in het federaal parlement nog een waarschuwingsschot. Volgens hem is iedereen die niet achter steun voor Oekraïne staat, een onderdeel van ‘de vijfde colonne van Poetin’. Het lijkt alsof elke stem die tegen de militarisering is, automatisch dan maar de stempel pro-Poetin krijgt. Zijn de professoren Tom Sauer (UA), Christophe Wasinski (ULB) of Hendrik Vos (UGent) bondgenoten van Poetin? Is vredesactivist Ludo De Brabander een trouwe soldaat in Poetins vijfde colonne? Of is ex-voorzitster van de Open-VLD Gwendolyn Rutten pro-Poetin omdat ze zich uitsprak tegen de militarisering? Van een echt democratisch debat is weinig sprake.

“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, schrijft historica Anne Morelli (ULB) (artikel: Waarom de PVDA al twintig jaar tegen Poetin is). Maar uitgerekend in kwesties van oorlog en vrede is het broodnodig om een open en democratisch debat te voeren. Hoe kan man anders vermijden, dat een foute of gevaarlijke politiek blindelings gevolgd wordt? Hoe kan men anders vermijden, dat van de oorlog misbruik wordt gemaakt om een reeks maatregelen door te drukken, waar de bevolking niet achter staat? Om een echt debat te hebben, moet je ook contradictorische meningen of zelfs twijfels toelaten.

Tabel militair materiaal: vergelijking Europa (NAVO)- VS- Rusland

→ Bovendien heeft Rusland in veel opzichten een aanzienlijke technologische achterstand op de NAVO, die nauwelijks binnen een decennium in te halen is. Daarnaast heeft Rusland al grote moeite om de verliezen die het heeft geleden tijdens de invasie in Oekraïne te compenseren.

→ De NAVO-landen hebben meer dan drie miljoen soldaten in actieve dienst en beschikken tegelijkertijd over een groot reservoir aan reservisten. Daar tegenover staat dat Rusland slechts een leger heeft van 1,33 miljoen soldaten.

→ Nucleair:  VS: 3708 - Frankrijk: 290 - Verenigd Koninkrijk: 225 - Rusland: 4380 (Bron: IISS)

1 https://www.hln.be/binnenland/exclusief-karel-de-gucht-fileert-zijn-partij-trump-en-de-wereld-navo-baas-mark-rutte-die-de-mensen-angst-aanjaagt-dat-is-niet-slim~a9c2459a/ 

2 Het bbp van Rusland is ongeveer 2.000 miljard euro, amper een kwart meer dan dat van de Benelux en één achtste van dat van de EU. (De Morgen, 12/03/2025)