Kunnen sancties tegen een volk de oorlogen van zijn leiders stoppen?
De Europese Unie en de Verenigde Staten namen heel harde economische sancties tegen Rusland. Russische banken werden van het internationale betalingsverkeer afgesloten. De Verenigde Staten stopten de invoer van Russische olie en gas. Die sancties moeten Rusland dwingen om de invasie van Oekraïne te stoppen. Een maand later, gaat de oorlog onverminderd door. De impact van de sancties zal vooral op lange termijn te voelen zijn. En terwijl de oligarchen grotendeels ontsnappen aan de sancties, riskeert de werkende bevolking – in Rusland maar ook elders – hard getroffen te worden.
Sancties worden steeds vaker gebruikt, met name door de Verenigde Staten en de Europese Unie. Voormalig Amerikaans president George W. Bush legde destijds Irak sancties op in de hoop dat het land zich uit Koeweit zou terugtrekken. Iran kreeg verstikkende sancties opgelegd omdat de Verenigde Staten het atoomprogramma van het land wilden stilleggen. Ook mensenrechtenschendingen worden regelmatig ingeroepen om sancties te rechtvaardigen. Soms moeten sancties zelfs dienen om een “regime change” tot stand te brengen.
Sancties bereiken hun doel meestal niet. In een uitgebreide studie uit 1997 herbekeek de Amerikaanse politicoloog Robert A. Pape meer dan 115 gevallen doorheen de 20ste eeuw waarin sancties werden opgelegd. (1) Slechts in 5% van de gevallen, oordeelde hij, bleken sancties succesvol. Andere studies geven hogere cijfers, van 20 tot 40%, maar zelfs rabiate voorstanders van sancties moeten toegeven dat sancties meestal niet het gewenste resultaat hebben. (2) Vandaag zet Rusland de oorlog gewoon verder. Als sancties de lokale regering al aanzetten tot verandering, dan is dat vaak in negatieve zin. Het beleid van Saddam Hoessein in Irak werd destijds harder en repressiever door de sancties die tussen 1991 en 2003 tegen het land werden getroffen. Militaire sancties tegen Pakistan stimuleerden het land om meer in te zetten op kernwapens, omdat het land geen toegang meer had tot Amerikaanse wapens en geen vertrouwen meer had in Amerikaanse steun.
De lokale bevolking is vaak het eerste slachtoffer van de sancties. De Cubaanse economie wordt letterlijk dood gewurgd door het Amerikaanse embargo dat 60 jaar geleden werd ingevoerd. Zelfs de export van medisch materiaal uit Zwitserland naar het land wordt geblokkeerd. In Haïti verergerden Amerikaanse sancties de economische noodtoestand dermate dat een enorme vluchtelingenstroom op gang kwam. De Amerikaanse sancties tegen Irak hadden een verschrikkelijke impact op de Iraakse bevolking. In 1997 was een derde van de Iraakse kinderen ondervoed, volgens UNICEF. In 1999 meldde het Rode Kruis dat de economie van Irak, dat ooit een van de hoogste levensstandaarden in het olierijke Midden-Oosten had, “aan flarden lag”. (3) Denis Halliday en Hans Von Sponeck, twee humanitaire coördinatoren van de Verenigde Naties ter plekke, namen ontslag omdat ze de “menselijke tragedie” met name voor kinderen niet meer konden aanzien. Toen Iran van het internationale betalingssysteem SWIFT werd afgesloten en Iraanse banken gesanctioneerd werden, konden ziekenhuizen heel wat medicijnen en therapieën niet meer aankopen. Vele Iraniërs zochten tevergeefs naar levensreddende kankermedicijnen.
De VN-Mensenrechtenraad is daarom regelmatig zeer kritisch over unilaterale sancties. Vier experten aangeduid door de VN-Mensenrechtenraad publiceerden in 2021 een rapport over de impact van unilaterale sancties. Volgens hen maken sancties het voor hele bevolkingsgroepen moeilijker om gezond te blijven en belemmeren ze economische ontwikkeling en duurzame ontwikkeling. Volgens de experten duwen sancties mensen in armoede door de toegang tot elektriciteit, huisvesting, water, gas of brandstof, maar ook medicijnen en voedsel te bemoeilijken. De VN-experten riepen op een einde te maken aan de “bestraffing van onschuldige burgers.” (4)
Tegenwoordig spreekt men daarom steeds meer over “slimme” of “gerichte” sancties. Die zouden enkel de oorlogsstokers raken en de lokale bevolking ontzien. Dat is niet altijd evident. Zo raken maatregelen die staatsbedrijven of -banken raken, natuurlijk ook de bevolking, die de waarde van haar spaargeld ziet afnemen, die haar pensioen niet meer kan afhalen van de bank of de prijs van basisgoederen ziet ontploffen.
De sancties tegen Syrië moesten officieel de regering van Bashar Al-Assad raken. In werkelijkheid jaagden ze de voedselprijzen de hoogte in. (5) Ongeveer 70% van de landbouwgrond is er immers in openbare handen. Door algemene prijsverhogingen en het ineenstorten van koopkracht, vergrootten de sancties de armoede bij gezinnen, die al een decennium van conflict moeten verdragen.
De huidige sancties tegen Rusland riskeren daarenboven onrechtstreeks ook nog eens bij ons en elders in de wereld een grote impact te hebben. In Europa jaagt het conflict de gasprijzen verder de hoogte in. Het vervangen van Russisch gas door gas uit de Verenigde Staten of Qatar zal veel geld kosten. Daarnaast zijn Oekraïne en Rusland de graanschuren van grote delen van de wereld. In Oekraïne kan straks door de oorlog minder gezaaid worden. Door de sancties zou Rusland ook de graanexport kunnen beperken. In Afrika kunnen de gevolgen dramatisch zijn. Somalië is volledig afhankelijk van graan uit deze twee landen. Benin krijgt zowat al zijn graan van Rusland. Ook Egypte, Soedan, DR Congo, Senegal, Tanzania, Rwanda, Madagaskar of Burkina Faso hangen voor meer dan de helft van hun graaninvoer af van vooral Rusland, en in mindere mate Oekraïne. Ook in andere landen, zoals Jemen, waar al hongersnood heerst, Tunesië, Bangladesh, Libanon, Iran, Irak en Syrië zou de impact met name op de prijzen verschrikkelijk kunnen zijn.
Gerichte sancties tegen Rusland zouden de oligarchen, die Poetin rechtstreeks steunen in zijn oorlog, moeten raken. Dat kan ook perfect. Die oligarchen bewaren immers naar schatting tussen de helft en driekwart van hun rijkdom in het buitenland. Maar daarvoor moet rijkdom in kaart gebracht worden. Daarvoor is een Internationaal Financieel Register nuttig. Dat zou transparantie garanderen over welke multimiljardair waar wat bezit. De PVDA diende in het Europees Parlement mee een amendement in om zo’n Register te vragen. Een essentiële stap in de strijd tegen illegale geldstromen, drugsgeld en internationale corruptie. Maar dat werd weggestemd door de meerderheid. En wat zien we? Ondanks de harde sancties die aan Rusland werden opgelegd, volstaat het vaak voor de Russische oligarchen om hun kapitaal op een andere naam te zetten om aan sancties te ontsnappen. Andere multimiljardairs verhuisden hun jacht naar de Malediven. De Europese Unie en de Verenigde Staten willen immers vermijden dat er duidelijkheid komt over de activiteiten van Europese of Amerikaanse miljardairs. Daarom verkiezen ze sancties die de Russische werkende klasse treffen. Wij willen net het omgekeerde.
Twee maten, twee gewichten met sancties
Sancties worden natuurlijk vaak selectief gebruikt. Israël schendt al decennia mensenrechten en VN-resoluties zonder dat sancties worden opgelegd. Ook tegen Saoedi-Arabië – nog een bondgenoot van de Verenigde Staten – worden geen sancties uitgevaardigd, terwijl het land in Jemen verantwoordelijk is voor duizenden doden, maar ook intern massaal mensenrechten schendt. In maart executeerde Saoedi-Arabië 81 mensen op een dag. Sancties blijven uit. Colombia, een bondgenoot van de Navo, wordt vaak omschreven als het dodelijkste land voor activisten. Toch wordt de Colombiaanse president door het Europees Parlement als eregast ontvangen.
- Waarom eerder kiezen voor onderhandelingen dan voor een frontale confrontatie om de oorlog te stoppen?
- Hoe kan België een sleutelrol spelen voor de vrede, zoals het dat in het verleden heeft gedaan?
- Hoe kunnen we een Europa van vrede, veiligheid en samenwerking tot stand brengen?
- Waarom zal een militair opbod geen vrede brengen?
- Kunnen sancties tegen een volk de oorlogen van zijn leiders stoppen?
