Hoofdstuk 2: Hoe ze ons nog langer willen laten werken voor nog minder pensioen
De toekomstige Arizona-coalitie wil 27 miljard euro vinden tegen 2029. Daarom wil ze onmiddellijk 2 miljard euro besparen op de pensioenen. Tegen 2040 zal deze besparing minstens tien keer zo groot zijn, omdat de geplande maatregelen dan pas echt zullen werken. Om al deze besparingen te realiseren, wil Arizona dat we langer werken voor minder pensioen. Regelingen voor tijdskrediet en brugpensioen (SWT), die het einde van een loopbaan draaglijker maken, worden afgeschaft. Vrouwen, en mensen in zware beroepen worden dubbel getroffen.
Langer werken voor minder pensioen
- Tijdskrediet aan het einde van de loopbaan afgeschaft: een adempauze nemen wordt onmogelijk
- De pensioenmalus, of hoe mensen te ontmoedigen hun vervroegd pensioen op te nemen
- Vervroegd pensioen na 42 jaar “effectief” werk: een vergiftigd geschenkwee stappen achteruit in de berekening van het pensioen van vrouwen
De toegang tot het minimumpensioen verhinderen
Een wijdverbreide aanval op de ambtenarenpensioenen
Twee stappen achteruit in de berekening van het pensioen van vrouwen
Bijlage: Ons pensioenstelsel is volledig betaalbaar
We bekijken de vier belangrijkste aanvallen op onze pensioenrechten en rechten aan het einde van de loopbaan.
Langer werken voor minder pensioen
De Arizona-partijen willen dat we langer werken voor minder pensioen. Dat doen ze door tijdskrediet aan het eind van de loopbaan en het brugpensioen (SWT) af te schaffen, en wie vervroegd met pensioen gaat, financieel te straffen (met een pensioenmalus).
Tijdskrediet aan het einde van de loopbaan afgeschaft: een adempauze nemen wordt onmogelijk
Voor SWT (het voormalige brugpensioen) en alle andere systemen die in de private en de publieke sector een vervroegde uittreding uit de arbeidsmarkt aanmoedigen, stopt de nieuwe instroom vanaf de datum van het regeerakkoord…
De Arizona-partijen onderhandelen dus over het einde van de meeste mechanismen die mensen aan het einde van hun loopbaan een adempauze gunnen. Het brugpensioen was al bijna volledig ontmanteld door de vorige regeringen, met zware gevolgen: sinds de brugpensioenregeling in 2012 werd ontmanteld, is er voor elke persoon die het brugpensioen is kwijtgeraakt, minstens één extra langdurige zieke (55+) bijgekomen.
Arizona wil nu alle andere regelingen afschaffen die vervroegde uittreding uit de arbeidsmarkt aanmoedigen. Het tijdskrediet aan het einde van de loopbaan ligt ook in het vizier. Dit is het mechanisme waarmee je vanaf je 55ste kunt overstappen naar vier vijfde of halftijds werk.
Ze zullen nog maar toegankelijk zijn vanaf 60 jaar en na 35 effectieve loopbaanjaren, en periodes van tijdskrediet zullen niet langer worden gelijkgesteld voor pensioendoeleinden. Door dit systeem steeds minder toegankelijk te maken, valt Arizona werknemers aan die ervoor kiezen om het rustiger aan te doen aan het einde van hun loopbaan. Maar gaat het eigenlijk wel over een vrije keuze? Na een loopbaan van 55 of 55 jaar zijn mensen vaak uitgeput en hebben ze meer tijd nodig om te recupereren. Dit geldt nog meer voor de mensen met zware beroepen, die bijzonder hard getroffen zullen worden als deze maatregel er komt.
Uitgeputte werknemers zullen aan het eind van hun loopbaan kunnen kiezen:
letterlijk werken tot ze erbij neervallen en afhankelijk worden van een invaliditeitsuitkering
zo snel mogelijk met vervroegd pensioen gaan (met mogelijk een pensioenmalus - zie verder)
vrijwillig minder werken met bijhorend inkomensverlies (als de werkgever dat al toestaat)
Een concreet voorbeeld: Marianne, een 60-jarige zorgkundige, zal dankzij Arizona 196,57 euro per maand verliezen
Marianne wordt 60 in 2025 en wil graag 4/5de van de tijd werken met een eindeloopbaantijdskrediet. Ze is alleenstaand en werkt als zorgkundige in een openbaar woonzorgcentrum. Het werk is fysiek zwaar, dus beslist ze om een eindeloopbaantijdskrediet op te nemen. Hierdoor kan ze 4/5de werken en krijgt ze wat meer ademruimte. Toen ze fulltime werkte, verdiende ze netto 2.355,68 euro (3.500 euro bruto). Dankzij het eindeloopbaantijdskrediet heeft ze nu een inkomen van 2.312,26 euro, een verlies van 43,42 euro (een loon van 2.115,69 euro netto + een tijdskredietvergoeding van 196,57 euro). Helaas heeft de nieuwe Arizona-regering besloten om het eindeloopbaantijdskrediet vanaf 2025 af te schaffen. Marianne wil graag 4/5de werken, maar heeft daarvoor nu de toestemming van haar werkgever nodig. Als ze die krijgt, zal haar inkomen dalen tot 2.115,69 euro omdat ze geen recht meer heeft op het eindeloopbaantijdskrediet.
Het pensioenbedrag wordt verminderd met een malus van X% (tot 2030), X% (tot 2040), X% (vanaf 2040) per jaar vervroegde uittrede voor de wettelijke leeftijd, indien de gepensioneerde aan de loopbaanvoorwaarde voor vervroegd pensioen voldoet maar niet aan 35 loopbaanjaren van 156 dagen met effectieve arbeidsprestaties.
De pensioenmalus is bedoeld om werknemers te straffen die vervroegd met pensioen willen gaan zonder 35 jaar effectief te hebben gewerkt. Deze “effectief gewerkte jaren” sluiten de zogenaamde “gelijkgestelde” periodes uit die tot nu toe meetelden om de loopbaan te berekenen. Hieronder vallen periodes van ziekte, tijdskrediet, brugpensioen of werkloosheid.
Deze maatregel zou de pensioenen hard treffen, aangezien naar schatting 70% van de vrouwelijke en 40% van de mannelijke werknemers deze drempel van 35 effectieve jaren niet haalt. De malus zou hun pensioen dus aanzienlijk doen verminderen.
Een concreet voorbeeld: Mieke, een verpleegkundige van 62 jaar, zal maandelijks bruto 320 euro van haar pensioen verliezen.
Ze heeft vier jaar verpleegkunde gestudeerd en werkt al 40 jaar in de zorgsector. Mensen verzorgen, tillen en verplaatsen, afscheid nemen, lange diensten draaien, permanent personeelstekort ... Ze werkte 10 jaar deeltijds toen de kinderen nog klein waren. Ze leed twee jaar aan borstkanker en was een jaar buiten strijd door een ernstige burn-out. Tijdens haar carrière was ze acht maanden werkloos. Mieke zal pas op haar 66ste aan die 35 “effectief gewerkte jaren” komen. Als ze op 62 jaar stopt, verliest ze 20% van haar pensioen. Op een pensioen van 1.600 euro bruto, betekent dat een verlies van 320 euro bruto.
Het wordt mogelijk voor werknemers om vanaf 60 jaar op vervroegd pensioen te gaan na 42 loopbaanjaren met effectieve arbeidsprestaties.
Eindelijk goed nieuws, zou je kunnen denken. Vanaf 60 jaar met pensioen na een loopbaan van 42 jaar. Wie op 18 jaar start met werken, kan dan op 60 jaar met pensioen. Maar er zit een addertje onder het gras. Het gaat om ‘effectief gewerkte’ loopbaanjaren, daarbij tellen gelijkgestelde periodes niet mee. Wie tijdens z’n loopbaan ziek of (tijdelijk) werkloos was, voldoet niet aan de voorwaarde.
De toekomstige Arizona-coalitie probeert met deze lege doos de discussie over zware beroepen voor eens en altijd te begraven. Maar iedereen weet dat wie een zwaar beroep heeft, zo goed als onmogelijk 42 jaar kan werken zonder uit te vallen, hetzij door ziekte, (tijdelijke) werkloosheid, een arbeidsongeval of een andere tegenslag in het leven.
Naar schatting zouden slechts 6.000 mensen met een ‘perfecte’ loopbaan sneller met pensioen kunnen gaan, tegenover de meer dan 100.000 mensen die jaarlijks met pensioen gaan. Dat is dus een druppel op een hete plaat. Dit is geen oplossing voor de zware beroepen, maar een vergiftigd geschenk. Zeker wanneer het dreigt andere stelsels te vervangen, bijvoorbeeld het vervroegd pensioen op 63 jaar na 42 loopbaanjaren met gelijkgestelde periodes.
De toegang tot het minimumpensioen verhinderen
Het minimumpensioen wordt vanaf 1 januari 2025 toegekend vanaf 35 loopbaanjaren met minimaal 156 dagen effectieve arbeidsprestaties.
We schaffen geleidelijk aan de gelijkgestelde periodes af voor bijvoorbeeld brugpensioen (SWT), langdurige werkloosheid en eindeloopbaan-tijdskrediet.
Het minimumpensioen werd ingevoerd om een minimaal inkomen te garanderen voor mensen met een laag loon, een kortere of vaak onderbroken loopbaan. Arizona wil de toegang tot het minimumpensioen verhinderen door een extra voorwaarde in te voeren: 35 effectief gewerkte jaren. Brugpensioen, tijdskrediet of langdurige werkloosheid zullen niet langer worden “gelijkgesteld” als een “effectief” arbeidsjaar en niet langer meetellen om in aanmerking te komen voor het minimumpensioen.
En een zeer groot aantal werknemers wordt hierdoor gestraft. Vandaag heeft 90% van de mannen en 77% van de vrouwen die met pensioen gaan, recht op een minimumpensioen. Met de nieuwe voorwaarde zouden dat slechts drie op de tien vrouwen en zes op de tien mannen zijn.
Deze hogere toegangsdrempel is volledig in strijd met het doel van het minimumpensioen en zal ertoe leiden dat op de lange termijn maar heel weinig werknemers ervan zullen kunnen profiteren. We spreken dan over inkomensverlies voor een miljoen toekomstige gepensioneerden.
Het minimumpensioen voor een alleenstaande bedraagt netto 1.640 euro (1.773 euro bruto) na een loopbaan van 45 jaar. Wie slechts 30 dienstjaren heeft, ontvangt een nettopensioen van ongeveer 1093 euro (berekening: 30/45 jaar = 1093/1640 euro netto). Je hebt recht op het minimumpensioen als je wettelijk pensioen lager is dan het minimumpensioen.
Wie geen recht heeft op het minimumpensioen ontvangt het lagere wettelijk pensioen of een inkomensgarantie voor ouderen (IGO). Dat is een soort leefloon voor ouderen. Deze toelage ligt onder de effectieve armoedegrens en bedraagt 1.549,42 euro bruto voor een alleenstaande en 1.012,67 euro voor een samenwonende. Ter herinnering: een kamer in een woonzorgcentrum kost gemiddeld 2.100 euro per maand.
Voor een alleenstaande betekent dit voorstel een verlies tot 150 euro per maand. Een samenwonende kan tot 600 euro per maand verliezen.
Een wijdverbreide aanval op de ambtenarenpensioenen
Deze ongelijke berekening van het ambtenarenpensioen laten we geleidelijk uitdoven door de berekening vanaf 1 januari 2025 van de referentieperiode elk jaar met 2 jaar te laten toenemen zodat het 20 jaar is tegen het einde van de legislatuur. Vanaf 2030 wordt deze referteperiode elk jaar met een jaar verhoogd tot 40 jaar vanaf 2050.
Arizona wil de ambtenarenpensioenen aanvallen. Het is met name de bedoeling om de referentieperiode voor de berekening van de pensioenen in de publieke sector te verlengen. Momenteel is het pensioen van vastbenoemde ambtenaren gebaseerd op de laatste 10 jaar van hun loopbaan. Arizona stelt voor om in 2029 over te schakelen op een berekening op basis van de laatste 20 jaar. Deze periode zou vervolgens elk jaar met een extra jaar worden verlengd tot 40 jaar in 2050. Deze hervorming zou voor gepensioneerde ambtenaren tot een verlies van enkele honderden euro’s per maand leiden.
Het voorwendsel hiervoor is de harmonisatie van pensioenregelingen. Arizona baseert zich ook op het idee dat “ambtenaren al een goed pensioen hebben en niet mogen klagen”. Alsof de pensioenen van werknemers in de publieke sector verlagen de pensioenen van werknemers in de privé zou verbeteren. Niets is minder waar. Het echte probleem is niet dat de pensioenen van ambtenaren te hoog zijn – ze liggen in lijn met het Europese gemiddelde. Het probleem is dat de pensioenen in de privé veel te laag zijn. In België behoren de berekeningscriteria in de privésector tot de meest nadelige in Europa (45 jaar voor een volledige loopbaan, 60% van het loon en alle 45 jaar voor de referentieperiode). De echte strijd gaat om het verbeteren van de pensioenen in de privé, niet om het verlagen van de pensioenen in de publieke sector.
De pensioenleeftijd van militairen (56 jaar) en NMBS-treinbegeleiders (55) zal geleidelijk worden verhoogd. Vanaf 01/01/2026 wordt hun pensioenleeftijd geleidelijk verhoogd met 6 maand per jaar - met respect voor de legitieme verwachtingen van mensen die vlak voor hun pensioenleeftijd staan - tot de wettelijke pensioenleeftijd (67 jaar).
Arizona is dus van plan om de pensioenleeftijd voor treinbegeleiders en militairen te verhogen naar 67 jaar.
De effectieve pensioenleeftijd voor treinbegeleiders ligt momenteel rond de 60 jaar. Vrijwel niemand kan op z’n 55ste met pensioen, omdat je ten minste 30 jaar gewerkt moet hebben. Treinbegeleiders hebben extreem flexibele en stressvolle werkomstandigheden geaccepteerd (zoals het feit dat ze een kwart van het jaar hun werktijden pas de dag van tevoren weten, en ze direct te maken krijgen met ontevreden of zelfs agressieve passagiers), in ruil voor betere pensioenvoorwaarden. Deze overeenkomst voor het spoorwegpersoneel staat nu op losse schroeven. De NMBS heeft nu al moeite om voldoende begeleiders aan te werven, en deze hervorming zal de situatie alleen maar verergeren.
Het is vanzelfsprekend dat je in het leger op hogere leeftijd niet meer op het terrein kan worden ingezet. Een militaire loopbaan is van nature stressvol, gevaarlijk – een soldaat kan immers op een slagveld het leven verliezen – en fysiek veeleisend.
Arizona toont weinig respect voor wie dagelijks het land dient. Door treinbegeleiders en militairen af te schilderen als “bevoorrecht”, probeert de coalitie hen tegen andere beroepsgroepen op te zetten. Het probleem is niet dat deze professionals eerder met pensioen mogen gaan, maar dat vorige regeringen de regelingen voor vervroegd pensioen in de particuliere sector hebben ontmanteld.
Twee stappen achteruit in de berekening van het pensioen van vrouwen
De pensioenplannen van Arizona betekenen niet één, maar twee stappen achteruit voor vrouwen.
De bestraffing van kortere en vaak onderbroken loopbanen in het pensioenstelsel heeft vooral negatieve gevolgen voor vrouwen. Ze nemen thuis vaker zorgtaken of huishoudelijke taken op zich. Ze werken ook vaker deeltijds, ofwel om werk en gezin te combineren, ofwel omdat er een tekort is aan voltijdse banen. Zij worden daarom in het bijzonder getroffen door de afschaffing van het tijdskrediet aan het einde van de loopbaan, de invoering van een pensioenmalus en nieuwe voorwaarden voor het minimumpensioen.
Maar Arizona stopt daar niet. De coalitie valt een reeks “afgeleide rechten” aan. Deze afgeleide rechten, zoals het overlevingspensioen en het echtscheidingspensioen, zijn onmisbaar voor het inkomen van veel gepensioneerde vrouwen en leveren een belangrijke bijdrage aan het verkleinen van de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen. De Arizona-coalitie wil ze afschaffen.
Een overlevingspensioen is een pensioenrecht voor een weduwnaar of weduwe. Momenteel ontvangen meer dan een half miljoen mensen (667.086) een overlevingspensioen, waarvan de overgrote meerderheid vrouwen zijn. Arizona wil dit pensioen vervangen door een tijdelijke overgangsuitkering van maximaal twee jaar. Dit is een enorme aanval op de pensioenen, vooral voor weduwen. Op basis van cijfers van 2017 heeft het Federaal Planbureau (2023) berekend dat de afschaffing van het overlevingspensioen zou leiden tot een gemiddeld verlies van 1.098 euro voor vrouwen, tegenover 69 euro voor mannen.
Na een scheiding kan de loopbaan van de ex-partner in de privésector recht geven op een echtscheidingspensioen. De ex-partner kan aanspraak maken op dit pensioen wanneer hij/zij (vervroegd) met pensioen gaat of de wettelijke pensioenleeftijd bereikt. Vrouwen blijven vaak (deeltijds) thuis, in overleg met hun partner, om het huishouden te doen en raken zo niet aan een volledige loopbaan. Het echtscheidingspensioen compenseert een deel van dit inkomensverlies. De partijen in de Arizona-coalitie onderhandelen momenteel over het afschaffen van dit recht.
Het Federaal Planbureau (2023) schat dat de afschaffing van het echtscheidingspensioen zou leiden tot een gemiddeld verlies van 145 euro per maand voor vrouwen, tegenover 16 euro voor mannen.
Hetzelfde onderzoek concludeerde dat het afschaffen van afgeleide rechten (overlevingspensioen en echtscheidingspensioen) de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen zou vergroten van 24% naar 50%, gebaseerd op cijfers van 2017.
Conclusies
De Arizona-partijen willen ons pensioenstelsel verder ontmantelen. Werknemers zullen honderden euro's verliezen als ze vervroegd met pensioen willen of hun werkdruk willen verlichten door over te stappen op 4/5de aan het einde van hun loopbaan. Het betekent ook honderden euro's minder voor degenen die onze openbare diensten draaiende houden.
Bart De Wever en Georges-Louis Bouchez beweren op te komen voor de werkende mensen, maar in werkelijkheid ondermijnen ze juist al wie een leven hard gewerkt heeft. Of je nu aan de lopende band werkt, verpleegster bent, bouwvakker bent, in de logistiek of distributie werkt, vuilnisophaler, buschauffeur, treinbestuurder of huishoudhulp bent ... na jaren van fysiek en mentaal uitputtende taken, heb je vaak geen andere keuze dan vroegtijdig te stoppen of het rustiger aan te doen. Aan het einde van je loopbaan is eerder stoppen met werken of een extra vrije dag per week geen voorrecht, maar noodzaak om vol te kunnen houden.
De aanvallen van de Arizona-coalitie treffen ook vrouwen hard. Ze duwen hen nog verder in onzekerheid, waardoor de ongelijkheid nog groter wordt. Voor de Arizona-politici lijkt het werk van vrouwen onzichtbaar. Kortere loopbanen, onderbrekingen om voor kinderen te zorgen, huishoudelijk werk dat niet erkend wordt ... In sectoren waar vrouwen in de meerderheid zijn, is deeltijds werk de norm geworden. Door de Arizona-maatregelen zouden zeven op de tien vrouwen zwaar gestraft worden als ze voor een vervroegd pensioen kiezen en zouden zij geen toegang meer krijgen tot het minimumpensioen.
Bijlage: Ons pensioenstelsel is volledig betaalbaar
“Ons systeem gaat failliet als we niet de nodige maatregelen nemen”, zeggen de rechtse partijen. Toch is België bijlange niet het land dat de meeste middelen voor zijn pensioenstelsel uittrekt. Ter vergelijking: Frankrijk en Oostenrijk besteden elk minstens 2% meer van hun bbp dan België aan de financiering van de pensioenen.
Het gaat om een keuze. Wat voor samenleving willen we? Hoeveel willen we investeren in de zorg voor onze ouderen? In België gaat het om 2,6 miljoen mensen, of meer dan 22% van de bevolking. Is het buitensporig om 14% of 15% van de nationale rijkdom te besteden aan het garanderen van een fatsoenlijk pensioen, zoals in Frankrijk en Oostenrijk?
De rechtse partijen waarschuwen voor het failliet van het pensioenstelsel, maar het zijn zij die voor dit failliet zorgen door ons uitgestelde loon te verlagen, het deel van ons loon dat de sociale zekerheid financiert, en dus ook onze pensioenen.
