Geen ons-kent-ons, maar een Europa waar de mensen het voor het zeggen hebben

Er bestaat geen democratie buiten de Europese Verdragen, dreigde Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker ooit. De financiële markten zullen de mensen wel leren stemmen, blaften zijn collega's. Sindsdien hebben we gezien wat dat betekent. Het referendum van de Grieken tegen het besparingsbeleid in 2015 werd in de kiem gesmoord. Het Franse en Nederlandse "nee" tegen het Europees Grondwettelijk Verdrag in 2005 werd overstemd door het Verdrag van Lissabon. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula Von der Leyen, stuurt liever geheime berichten naar de grote bazen van multinationals als Pfizer, in plaats van journalisten transparant te woord te staan.

Dit is een structureel probleem. Sinds haar oprichting vertrok de Europese eenmaking vanuit de noden van, toen, vooral Franse en Duitse kapitaal- en industriegroepen. Toen de eenmaking in de jaren 1980 in het slop zat, trokken de patroons van de Europese Ronde Tafel van Industriëlen haar eruit. Vandaag schrijft BusinessEurope, de Europese patroons-federatie, mee aan veel richtlijnen en verordeningen. Het resultaat is ernaar. De Unie is een machtig wapen ten dienste van het Europese kapitaal. Dat Business Europe toegang heeft tot alle beslissingsniveaus van de Europese Commissie, dat het Europese Parlement daarentegen geen wetten mag voorstellen, dat er gebrek is aan democratie en transparantie, het is allemaal geen toeval.

Of het nu gaat om verschillende hiërarchische niveaus van de Europese Commissie of vergaderingen in de vele bars van het Europees Parlement, de bijna 25.000 lobbyisten die in Brussel aanwezig zijn vinden altijd de ingang, en de gespecialiseerde knowhow om de teksten in hun richting te laten evolueren. De onevenredig hoge salarissen van Europese commissarissen en parlementairen verhinderen elk contact met de dagelijkse realiteit van de burgers. Daarbij komt nog het gebrek aan transparantie van de instellingen, de complexiteit van het het Europese wetgevingsproces en van het jargon dat ze daarbij gebruiken, alsook de beperkte mogelijkheid tot wetgevende initiatieven voor de leden van het Europees Parlement. Wie wat te zeggen heeft in Brussel is niet verkozen en wie verkozen is heeft niets te zeggen, heet het met een boutade.

Al deze factoren hebben bijgedragen tot een historisch lage deelname aan de Europese verkiezingen. Nauwelijks de helft van de kiezers in 2019, en het ziet er niet veel beter uit in 2024 - integendeel. Dit weerspiegelt het gebrek aan geloofwaardigheid van de Europese instellingen in de ogen van de gemiddelde burger.

Europa bouwen we niet op door referenda en de burgers te negeren. Veel mensen ervaren de Unie terecht als ver van hun bed. De sleutel tot verandering ligt bij de burgers. We willen het machtsevenwicht veranderen door middel van burgers die opstaan, zich organiseren en anderen bewustmaken. De macht van het volk moet tegenover de macht van grote Europese bedrijven en hun instellingen komen te staan. Zonder een sterke Europese sociale beweging is een fundamenteel ander beleid onmogelijk.

De actieve betrokkenheid van burgers, vakbonden en sociale en milieuverenigingen is een absolute noodzaak. Zij moeten beslissen over de inhoud, de richting en het nut van Europese samenwerking. Een duurzaam en sociaal Europa kan alleen maar democratisch zijn. Dit is niet alleen een kwestie van instellingen. Europese samenwerking moet gericht zijn op het stimuleren van actief burgerschap, met een democratische keuze, bevrijd uit het liberale keurslijf van de huidige verdragen. Wij strijden voor een Europa waarin ruimte is voor verschillende levensstijlen en culturen en waarin mensen in nood worden geholpen. Tegenover autoritair kapitalisme staan wij voor democratie, vrijheid en menselijkheid. In ons Europa staan zij die de rijkdom produceren centraal. We gaan voor een democratie waarin we niet alleen stemmen voor een Europees Parlement, maar waarin we samen beslissen hoe we willen leven. Dat wordt ons niet in de schoot geworpen. Voor onze rechten zullen we moeten vechten.

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula Von der Leyen, stuurt - midden in onderhandelingen over de prijs van vaccins - geheime Whatsapp-berichten naar de CEO van de farmaceutische multinational Pfizer. Een baas van een multinational in de digitale sector, Thierry Breton, wordt Europees commissaris en verantwoordelijk voor het reguleren van de digitale industrie. Leden van het Europees Parlement, zoals Guy Verhofstadt, worden vet betaald door grote privébedrijven. Energiemultinationals of farmareuzen zijn direct betrokken bij het beheer van Europese fondsen waarvan ze later zullen profiteren.

Van Parlement tot Europese Commissie vormen belangenvermenging en belangenconflicten de kern van deze Europese Unie. De Europese politiek is op maat gemaakt van de Europese monopolies. Politici laten Europese wetten en teksten letterlijk schrijven door lobbygroepen van het grootbedrijf. Enkel de Europese Commissie heeft het recht een wet voor te stellen. Maar de Commissie staat met hart en ziel ten dienste van de lobby’s. Het kan niet dat multinationals en hun lobby’s wetten schrijven of amenderen.

Qatargate met haar geldkoffers maakt dit duidelijk. Binnen de instellingen heerst een totaal ongezonde graaicultuur. Een lid van het Europees Parlement verdient gemakkelijk 14.000 euro per maand. De voorzitter van de Europese Commissie verdient 30.000 euro per maand. De maatregelen die ze nemen raken hen zelf niet.

Met al het geld dat ze verdienen is het gemakkelijk. Vandaag de dag gedijt de politieke kaste in deze Unie van profiteurs. En het maakt de politiek ziek met geld, privileges, extra luxepensioenen en connecties met de haute finance. Toch is het uitgangspunt voor politiek een engagement voor de samenleving. Politici moeten het volk dienen, en niet zichzelf. Door middel van amendementen op de begrotingsteksten heeft de PVDA jaar na jaar voorgesteld om de salarissen van Europese commissarissen en parlementsleden vanaf 2019 te halveren. Geen enkele keer kregen wij steun van de traditionele partijen. Ook het extreemrechtse Vlaams Belang weigerde elke steun voor een vermindering van de salarissen van parlementsleden . We hebben nieuwe waarden en normen nodig voor de politieke leiders in Europa, met normale loonplafonds.

In het Europees Parlement heeft de PVDA onthuld dat belastingbetalers 313 miljoen euro dreigen te moeten betalen voor een luxe pensioenfonds voor voormalige parlementsleden. Dit uitzonderlijke pensioenfonds garandeert meer dan 900 leden van het Europees Parlement een royaal aanvullend pensioen. Het systeem garandeert tot 13.700 euro pensioen per maand. Onder druk verlaagde het Parlement zijn bijdragen aan dit fonds, dat in Luxemburg is gevestigd om elke transparantie te vermijden. Wij willen dat het onmiddellijk wordt ontbonden.

De draaideuren tussen grootbedrijf en Europese Commissie doen duizelen. Van draaideuren tussen privésector en verkozen mandaten moeten we af. Gedurende zeven jaar na het eind van zijn mandaat mag een Europees Commissaris of parlementslid geen mandaat aanvaarden als directielid, als lid van de raad van bestuur of van een adviesraad of als consulent bij banken, multinationals en beursgenoteerde bedrijven.

We maken ook komaf met de goedbetaalde bijbaantjes voor leden van het Europees Parlement. Deze banen creëren een duidelijk belangenconflict. Voor wie rijdt een parlementslid dat buiten het parlement nog meer wordt betaald door een financieel bedrijf? De meerderheid van het parlement stemde voor een amendement van de PVDA om deze bijbanen bij grote multinationals en banken te verbieden. Maar het toppunt van hypocrisie: hetzelfde parlement weigert de maatregel toe te passen.

We eisen maximale transparantie voor alle Europese instellingen. Europese Raad, College van Commissarissen, Eurogroep, Europees Stabiliteitsmechanisme, ... Je hebt bijna een politiek doctoraat nodig als je vandaag op de website van het Europees Parlement wil begrijpen wie op welke tekst wat stemde. Een Unie die het daglicht niet verdraagt, is een vampier. Vergaderingen van beslissende instellingen moeten publiek zijn. Dat is gemakkelijk te realiseren via livestream en vrij toegankelijke verslagen.

We hebben ook een nieuwe gedrags- en looncode nodig voor de eurocraten. In de nasleep van Qatargate is het transparantieregister van het Europees Parlement enigszins versterkt, maar lobby's blijven een bepalende factor. Sinds 2008 bestaat er een vrijwillig EU-lobbyregister, maar een doelmatig en bindend lobbyregister is tot nu toe mislukt als gevolg van het verzet van het Europees Parlement en de Raad en de meerderheid van christen-democraten, liberalen en sociaaldemocraten daarin. Lobby- en transparantieregisters versterken de democratische controle. Corruptie en omkoping, voorkeursbehandelingen, gebrek aan transparantie en partijsponsoring mogen niet bepalend zijn voor de politiek. Elk lobbycontact, ook buiten de muren van het parlement, moet aangegeven worden door de Europese verantwoordelijken. Wij versterken het Europees agentschap voor corruptiebestrijding en het Europees Bureau voor fraudebestrijding OLAF.

Democratie betekent niet alleen dat je eens om de vijf jaar naar de stembus gaat. Fundamentele beslissingen over de toekomst van de Europese Unie (zoals een nieuw verdrag) moeten in elke lidstaat ter referendum worden voorgelegd. Dit is fundamenteel, elk land leeft in een andere werkelijkheid.

Een Europees burgerinitiatief stelt momenteel 1 miljoen burgers uit 7 verschillende landen in staat om bepaalde kwesties op de agenda van de Europese Commissie te zetten. Bij een voldoende aantal handtekeningen, is de Europese Commissie verplicht te reageren. Maar de Commissie weigert vaak te luisteren. De campagne Recht op Water (Right2Water) riep bijvoorbeeld op om water in openbaar bezit te houden. Maar de Commissie heeft een wet voorgesteld die geen rekening houdt met deze fundamentele eis. Onder impuls van het burgerinitiatief Right2Cure en PVDA-Europarlementslid Marc Botenga, heeft een meerderheid van het Europees Parlement toen vóór het opheffen van patenten op Covid-19 vaccins gestemd. De Europese Commissie negeerde de stemming eenvoudigweg. Dat is onaanvaardbaar en ondemocratisch. Wij willen burgers de macht geven om een Europese wet voor te stellen. De Commissie zal dit niet langer naast zich neer kunnen leggen, omdat we het Europees Parlement zullen dwingen een wetgevend initiatief te nemen.

In november 2023 stemde een meerderheid van het Europees Parlement voor een wetsvoorstel dat net tegen het verdiepen van de democratie ingaat. In het verslag-Verhofstadt wordt voorgesteld een einde te maken aan de unanimiteitsregel, met name op het gebied van buitenlands beleid. Dit zou betekenen dat de Europese Unie binnenkort Belgische soldaten naar het buitenland kan sturen zonder dat de Belgische burgers, het parlement of zelfs de Belgische regering daar iets over te zeggen hebben. In hetzelfde verslag wordt voorgesteld om nationale referenda te omzeilen of te saboteren, en een referendum op Europese schaal op te leggen, ver weg van de mensen. En om een Europees secretaris voor besparingen aan te stellen, het zogenaamde economisch bestuur. Wij verwerpen deze trend. Europa heeft meer democratie en inspraak nodig, niet minder.

Wij stellen daarom het tegenovergestelde voor, gebaseerd op een nieuw beginsel van Europees recht: het principe van non-regressie. Het principe van non-regressie houdt in dat geen enkele lidstaat maatregelen mag nemen die een stap terug betekenen. Het gaat hier om een principe van sociale, democratische en ecologische vooruitgang.

Daarom breiden we de huidige gele en rode kaart-mechanismen uit. Vanaf nu kan elke lidstaat een maatregel weigeren die een sociale, democratische of ecologische stap achteruit betekent. Dit houdt in dat de Europese wetgeving rekening zal houden met de verschillende ontwikkelingsniveaus van de lidstaten. Dit kan vooruitgang betekenen voor minder ontwikkelde landen op een bepaald gebied, maar misschien nog niet op hetzelfde niveau van wat anderen al hebben bereikt.

In 2008 presenteerde de Europese Commissie een voorstel voor een horizontale richtlijn. Het doel is om alle Europese burgers te beschermen tegen discriminatie op grond van leeftijd, handicap, godsdienst of overtuiging en seksuele geaardheid, op het gebied van sociale bescherming, gezondheid, onderwijs, huisvesting en toegang tot goederen en diensten. Met dergelijke discriminatie wordt momenteel alleen rekening gehouden inzake werkgelegenheid en beroepsopleiding. Dit is niet genoeg. Geen enkele richtlijn zal op miraculeuze wijze discriminatie of racisme uitbannen, maar het feit dat de EU nog steeds geen richtlijn heeft tegen alle vormen van discriminatie is onbegrijpelijk. Dit absolute minimum moet er snel komen.

We willen werknemers reële inspraak geven. Dat kan op Europees niveau gepromoot worden. Sterke sociale organisaties en vakbonden zijn essentieel om sociale rechten en echte democratie te realiseren. De democratie mag ook niet eindigen aan de bedrijfspoort. Wij staan daarom achter de werknemers en hun vakbonden. Alleen samen kunnen we Europa veranderen in het belang van alle werknemers, in het belang van de meerderheid. We verdedigen overal in Europa sterke vakbonden en algemeen geldende collectieve arbeidsovereenkomsten. Werkgevers moeten elk ontslag motiveren, zoals voorzien in Conventie 158 van de Internationale Arbeidsorganisatie.

Vandaag de dag bepalen de multinationals het industriebeleid van de Europese Unie. Er zijn twee keer zoveel professionele lobby's geregistreerd bij de Europese Unie als maatschappelijke organisaties. En je vind ze dagelijks in de kabinetten van commissarissen en bij parlementsleden. Industriecommissaris Thierry Breton is zelf een voormalig directeur van een multinational. Zijn vrienden hebben dan ook vrije toegang tot alle beslissende instanties. De voorzitter van de Europese Commissie stuurde rechtstreeks Whatsapp-berichten naar de CEO van Pfizer terwijl ze onderhandelde over vaccincontracten.

Om zeker te zijn dat deze industriële plannen rekening houden met de behoeften van de samenleving en democratisch worden opgesteld, willen we de vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, en in het bijzonder de vakbonden, systematisch bij het beslissingsproces betrekken door hun een vetorecht te geven.

Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens garandeert het stakingsrecht en staat stakingen toe voor andere doeleinden dan collectieve onderhandelingen. Door verschillende richtlijnen en verordeningen maakt de Europese Unie het moeilijker cao's af te sluiten en verzwakt ze de vakbonden. Via het noodmechanisme om de interne markt te beschermen, heeft ze geprobeerd de bescherming van het stakingsrecht af te zwakken. Dankzij de mobilisatie van de vakbonden, met de PVDA als spreekbuis in het Europees Parlement, konden we dit voorkomen. Maar de situatie is ingewikkeld. In heel Europa wordt het stakingsrecht aangevallen. In Duitsland zijn politieke stakingen verboden en worden loonstakingen strikt gereglementeerd. In het verleden hebben de instellingen, in naam van bezuinigingen en "Europees economisch bestuur", ingegrepen in de collectieve onderhandelingen over de autonomie van individuele landen om de lonen te verlagen en de waanzinnige concurrentierace in de Europese Unie nog te versnellen. Slechts een minderheid van de werknemers in Europa wordt nog beschermd door collectieve arbeidsovereenkomsten. Wij willen deze bescherming uitbreiden. De minimumloonrichtlijn is een stap in de goede richting. Het is een eerste overwinning.

Vooral uitzendkrachten en werknemers in onderaanneming moeten veel beter beschermd worden. We zullen bij voorkeur collectieve overeenkomsten afsluiten gezamenlijk met de verschillende werkgevers en werknemers van onderaannemers en hen een stem geven in collectieve onderhandelingen. Ons voorstel voor een richtlijn betreffende onderaanneming zal hiertoe bijdragen.

De strijd van de werknemers van Ryanair, of Amazon, heeft duidelijk gemaakt dat bedrijven alle mogelijkheden en achterpoortjes benutten om de lonen en normen te verlagen. Steeds meer werknemers verzetten zich hiertegen met stakingen — steeds meer over de grenzen heen. We willen de mogelijkheden voor grensoverschrijdende acties en stakingen verbeteren. Wij strijden voor het recht op een Europese politieke staking en een verdere ontwikkeling van het stakingsrecht: solidariteitsacties in transnationale bedrijven moeten mogelijk gemaakt worden. Dit is volledig in tegenspraak met alle pogingen van de Europese Commissie om het stakingsrecht af te zwakken.

De Europese Unie bouwt aan een veiligheidsapparaat dat de vrijheid van burgers in gevaar brengt. Tienduizenden gezichten scannen in een treinstation en de gescande gezichten in real time checken met een databank, het is geen science-fiction meer. De Europese Unie financiert ook de ontwikkeling van allerlei "intelligente beveiligingssystemen". Het Europese Passagiersregister verplicht het opslaan van alle persoonlijke gegevens van vliegtuigpassagiers. Tegelijkertijd ontwikkelt de Unie een continentale Big Brother databank met biometrische gegevens. Het vernieuwde Schengen Informatiesysteem bevat meer dan 79 miljoen files, daaronder vele persoonlijke gegevens zoals DNA en vingerafdrukken. Het wordt straks samengevoegd met de vingerafdrukdatabank Eurodac, de visumdatabank (VIS), het strafregister ECRIS en het op te zetten “inreis/uitreissysteem” (EES). Het wordt één grote massadatabank waarin al deze persoonsgegevens in één enkel doorzoekbaar bestand worden opgeslagen. Voor ons gaat dat te ver. Massasurveillance is niet alleen inefficiënt in de strijd tegen zware criminaliteit en terrorisme, het zet ook onze vrijheid en democratie op het spel. Die kant willen we niet op. Big Brother gaat bij ons de deur uit.

We beschermen democratische vrijheden en mensenrechten tegen massadatabanken, passagiersregisters en digitale vingerafdrukken. De Europese Unie moet het grondrecht op privacy respecteren en een scheiding aanhouden tussen politie- en inlichtingendiensten. De uitwisseling van gegevens tussen wetshandhavingsautoriteiten moet gebeuren in een strikt wettelijk kader en de rechten van de betrokkenen moeten worden versterkt. De rijkste bedrijven ter wereld handelen niet enkel meer in olie, maar in gegevens — de onze. Daarom hebben we een sterke Europese gegevensbescherming nodig. Wij willen voorkomen dat burgers steeds meer het voorwerp van gegevenshandel worden. Of dat hun gedrag via data-analyses gemanipuleerd wordt voor winstgevende of machtsdoeleinden. Daarom hebben we een sterke Europese gegevensbescherming nodig. De basisverordening inzake gegevensbescherming doet dit slechts in beperkte mate. Ze wil vooral de basis leggen voor één Europese datamarkt zonder de wanpraktijken van de big-data bedrijven echt aan banden te leggen.

Wij willen meer online-privacybescherming voor de burger en meer controle op het datagebruik door het grootbedrijf. Cyberbeveiliging betreft het recht op online beveiliging, vertrouwelijkheid en beschikbaarheid van informatietechnologiesystemen. We hebben ook behoefte aan betere regelgeving voor particuliere elektronische communicatie (ePrivacy Verordening).

We willen mensen en structuren beschermen die kritische geluiden mogelijk maken: de zogenaamde klokkenluiders, zoals Antoine Delcour die het LuxLeaks schandaal aan de oppervlakte bracht. Daarom herzien we onder meer de Bedrijfsgeheimenrichtlijn die bedrijven helpt hun ‘bedrijfsgeheimen’ te beschermen. Oorspronkelijk was de wet bedoeld om diefstal en economische spionage tegen te gaan. Onder invloed van de grote bedrijven is de wetgeving echter aangepast. Vandaag kan ze gebruikt worden om alles wat zich in het bedrijfsleven afspeelt, te onttrekken aan elke vorm van transparantie en aan een democratisch onderzoek door journalisten, ngo’s, whistle-blowers en zelfs door de eigen werknemers. De richtlijn kan zelfs ingeroepen worden door bedrijven en consultants om hun fiscale constructies geheim te houden. De wet schrijft zware straffen en immense geldboetes voor en kan dus in theorie gebruikt worden om de journalisten die de Panama Papers hebben bekendgemaakt te vervolgen. De wereld op zijn kop.