Arizona ontmaskerd | Onze democratische rechten worden bedreigd
Om haar project van sociale afbraak te kunnen realiseren, zet de Arizona-regering een ongeziene aanval in op de democratische rechten in ons land. Van de gele hesjes tot de activisten voor Palestina, van de vakbonden over de vredesbeweging tot de mutualiteiten: het recht op protest komt in het vizier. Het doel is duidelijk: elke tegenmacht verzwakken en monddood maken.
Aanval op het recht op protest
Aanval op vakbonden en stakingsrecht
- Rechtspersoonlijkheid voor de vakbonden
- Het stakingsrecht uithollen
- Aanval op de bescherming van syndicalisten
- Inkijk in de financiën van de vakbond
Aanval op Palestina-beweging en internationale solidariteit
Aanval op verenigingen en middenveld
Dit is geen geïsoleerde aanval maar een bewuste strategie. Neoliberale regeringen wereldwijd hebben aangetoond dat sociale afbraak het best lukt als de werkende klasse en het middenveld hun stem verliezen. Arizona volgt dat draaiboek tot in de puntjes. De aanval op onze democratische rechten is dus geen op zich staand fenomeen, maar een kernonderdeel van het neoliberale samenlevingsmodel van De Wever en Bouchez.
Aanval op het recht op protest
Invoeren van een betogingsverbod
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“Het recht op vrije meningsuiting en het recht om te demonstreren zijn beide fundamentele pijlers van onze democratie. Tegelijkertijd erkennen wij de noodzaak om, in gevallen van ernstige verstoring van de openbare orde of wanneer de veiligheid in gevaar komt, maatregelen te nemen. Zo staan we rechters toe om relschoppers als bijkomende straf uit te sluiten van demonstraties, met als doel de openbare veiligheid en de orde te waarborgen.”
Arizona wil zoveel mogelijk mensen ontmoedigen om te protesteren tegen haar beleid. Daarom haalt ze het voorstel voor een betogingsverbod van onder het stof. De Vivaldi-regering probeerde dat al eens in te voeren. Het wetsontwerp van toenmalig minister Van Quickenborne was bedoeld om rechters de mogelijkheid te geven een betogingsverbod van drie tot zes jaar op te leggen aan individuen die zich zouden hebben misdragen bij protestacties. Maar om relschoppers te bestraffen, zijn er vandaag al voldoende wetten. Daarvoor was de wet dus niet nodig. Het werkelijke doel was om activisten en syndicalisten van protestacties en stakingspiketten te weren en zodoende de sociale beweging te verzwakken, te criminaliseren en het protest te breken. Een brede coalitie van vakbonden, mensenrechtenorganisaties en verenigingen zoals Amnesty International en Greenpeace kon Vivaldi op haar stappen doen terugkeren.
Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM) reageert dan ook “bezorgd” op het voornemen van Arizona om dit slechte voorstel opnieuw op tafel te leggen: “Zo’n verbod roept immers veel vragen op. Over de proportionaliteit, maar ook over de handhaving ervan. Om te weten of iemand op een betoging aanwezig is, moet je iedereen gaan controleren, wat kan leiden tot een nog veel verdere inmenging in de fundamentele rechten en vrijheden van burgers, in het bijzonder op het vlak van privacy.”
Meer GAS-boetes voor demonstranten
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“De vernieuwde GAS-wetgeving gebruiken we optimaal om overlast op het openbaar domein aan te pakken. We onderzoeken welke ingevolge het nieuwe strafwetboek gedepenaliseerde feiten dienen opgenomen te worden in de GAS-wetgeving.”
“We onderzoeken de mogelijkheden om de procedures in de GAS-wet waar nodig en mogelijk te vereenvoudigen en versnellen.”
De laatste jaren hebben we gezien dat lokale besturen steeds vaker GAS-boetes inzetten om activisten te ontmoedigen. In steden als Brussel, Gent en Leuven kregen honderden betogers tegen de genocide in Gaza een boete, alleen omdat ze hun stem lieten horen. Tegen veel van die boetes werd met succes beroep aangetekend bij de gemeentelijke overheden, omdat de boetes de vrijheid van meningsuiting schenden. Arizona wil de procedures waarmee GAS-boetes worden opgelegd optimaliseren, vereenvoudigen en versnellen. Op die manier wordt het gamma om GAS boetes op te leggen nog verbreed en wordt mogelijk het beroep tegen GAS-boetes moeilijker gemaakt.
Aanval op vakbonden en stakingsrecht
Vakbonden vormen de ruggengraat van de sociale beweging in ons land. Met meer dan drie miljoen leden vormen ze een immens maatschappelijk tegengewicht. Zo goed als al onze sociale rechten hebben we te danken aan vakbonden die op straat kwamen, betoogden en stakingen organiseerden. En natuurlijk vormen de vakbonden ook de eerste dam tegen elke sociale afbraak. Net daarom heeft Arizona het op hen gemunt.
Rechtspersoonlijkheid voor de vakbonden
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“We waarborgen de juridische bescherming van de vakbonden voor wat betreft betogingen en stakingen onder stakingsaanzegging of hun rol binnen bedrijven, zodat ze hun historische rol kunnen blijven spelen. (...) Voor hun handelingen als dienstverlener of als organisator van (andere) activiteiten vallen ze onder de gangbare regels van financiële transparantie en juridische aansprakelijkheid.”
Arizona wil de vakbonden juridisch en financieel verzwakken met de invoering van de rechtspersoonlijkheid. Dat betekent onder andere dat de vakbond als geheel juridisch verantwoordelijk kan worden gesteld voor schade die wordt aangericht tijdens vakbondsacties.
Het regeerakkoord schrijft dat de rechtspersoonlijkheid enkel zal gelden voor stakingen zonder stakingsaanzegging of voor “handelingen als dienstverlener of als organisator van activiteiten”. Deze formulering is vaag en onduidelijk. Dat laat de deur open voor zeer ruime interpretaties. In elk geval gaat het om een eerste beslissende stap naar rechtspersoonlijkheid voor de vakbonden. Het heeft mogelijks een verregaande impact gezien een deel van de stakingen gebeurt zonder stakingsaanzegging. Buschauffeurs die het werk neerleggen na een geval van zware agressie, winkelpersoneel dat de winkel spontaan sluit wanneer het te horen krijgt dat het filiaal sluit of verzelfstandigd wordt, fabrieksarbeiders die de band stilleggen na een arbeidsongeval. In al deze gevallen zou de vakbond aansprakelijk gesteld kunnen worden om de “economische schade” van de actie te vergoeden.
Volgens de rechtse partijen is het nodig om de vakbonden deze rechtspersoonlijkheid te geven. Ze beweren al langer dat de vakbonden “verantwoordelijk gesteld moeten worden voor hun daden”. “Het is gedaan met de immuniteit van de vakbonden”, schreef Bouchez triomfantelijk. Deze framing slaat helemaal nergens op. In geval van wetsovertredingen kan men vandaag al de juridische vertegenwoordigers van de vakbonden dagvaarden. Van enige straffeloosheid is dus geen sprake. Het overgrote deel van de betogingen en stakingen verloopt bovendien vreedzaam en zonder vernielingen. Waar het Arizona werkelijk om te doen is, is de “economische schade” die deze acties teweeg brengen. Die willen ze de vakbonden aanrekenen. Maar economisch verlies hoort nu eenmaal bij het stakingsrecht.
De tactiek van rechtspersoonlijkheid komt recht uit het draaiboek van Margaret Thatcher, de Britse premier die in de jaren 1980 de vakbonden in haar land klein kreeg door onder meer deze maatregel in te voeren. Het doel is dat de vakbonden voortdurend verwikkeld raken in dure en tijdrovende rechtszaken. Door de vakbonden uit te putten en te intimideren, willen rechtse regeringen verhinderen dat de vakbonden ten volle hun rol kunnen spelen bij het verdedigen van de rechten van het personeel.
Het stakingsrecht uithollen
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“We vragen aan de sociale partners om tegen 31/12/2025 de uitoefening van het stakingsrecht te verduidelijken door de overeengekomen principes uit het Herenakkoord van 2002 te actualiseren met respect voor de internationale normen en de rechtspraak. Daarbij moet het stakingsrecht gegarandeerd blijven, met respect voor de rechten en vrijheden van anderen en de openbare orde. De regering engageert zich om dit akkoord te honoreren. (...) Indien het sociaal overleg na de vooraf vastgelegde en voldoende ruime termijn geen akkoord bereikt, beslist de regering.”
De regering wil niet alleen de vakbonden verzwakken, maar ook het stakingsrecht uithollen. Arizona vraagt dat de sociale partners een overeenkomst vinden over de uitoefening van het stakingsrecht. Daarvoor krijgen ze de zeer strakke deadline van 31 december 2025. Raken ze er tegen dat niet uit, dan legt de regering zelf een nieuwe interpretatie op. De laatste keer dat een regering met N-VA en MR het stakingsrecht “moderniseerde”, was toen de regering-Michel minimale dienstverlening oplegde bij het spoor en de gevangenissen. Sindsdien is het voor de werkers in die sectoren heel lastig en soms zelfs onmogelijk om hun stakingsrecht nog uit te oefenen.
Arizona lijkt ook impliciet te verwijzen naar het precedent van Delhaize. De winkelketen verkreeg tientallen keren van de rechtbank dat een deurwaarder, met hulp van de politie, de piketten van het winkelpersoneel mocht opbreken. De redenering luidde dat het houden van een piket geen onderdeel was van het stakingsrecht omdat het economische schade toebracht.
Tijdens het parlementair debat over de regeringsverklaring maakte MR-fractieleider Benoît Piedboeuf duidelijk welke visie hij heeft over stakingsrecht: “In Japan staken werknemers door een zwarte armband om te doen terwijl ze doorwerken.”
Aanval op de bescherming van syndicalisten
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“We activeren de ontslagvergoeding en beperken ze voor nieuwe aanwervingen tot maximum 52 weken om een beter evenwicht te vinden tussen een degelijk niveau van sociale bescherming en een aantrekkelijk investeringsklimaat. We beperken het aantal beschermingsvergoedingen dat kan verkregen worden in het kader van een ontslag.”
“De ontslagbescherming van effectief verkozen personeelsleden in de sociale verkiezingen blijft ongewijzigd. Voor kandidaten die niet verkozen zijn wordt een wijziging aangebracht. Daar waar zij op heden gedurende een termijn van 2 jaar dezelfde bescherming genieten als effectief verkozenen, wordt dit aangepast naar 6 maand.”
De regering wil de bescherming tegen ontslag voor niet verkozen kandidaat-syndicalisten die deelnamen aan de sociale verkiezingen verlagen. Dit kan het vinden van kandidaten bemoeilijken, aangezien zij vandaag vaak al onder druk staan van de werkgever. Het regeerakkoord schuift ook het gevaarlijke idee naar voor om in het geval van ontslag een beperking op te leggen aan de mogelijke beschermingsvergoedingen. Vandaag is het bijvoorbeeld zo dat een bedrijf dat een vakbondsafgevaardigde ontslaat, bovenop de gewone ontslagvergoeding een extra beschermingsvergoeding moet betalen. Die extra kost dient natuurlijk als afschrikking. Als men daaraan tornt, dreigen we een toename te krijgen van ontslagen met syndicaal motief.
Inkijk in de financiën van de vakbond
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"Het Rekenhof controleert of publieke middelen correct en doelmatig worden besteed. In dit kader dienen ook de overheidsgelden die naar de meewerkende instellingen in de secundaire netwerken van de sociale zekerheid vloeien te worden onderzocht. (...) Concreet dienen de controleprocedures vanuit de Openbare Instellingen voor Sociale Zekerheid (OISZ) en de financiële stromen naar de betrokken instellingen alsook de begeleidende financiële responsabiliseringsmechanismen periodiek tegen het licht te worden gehouden."
In eerder gelekte “supernota’s” schreven de Arizona-partijen onomwonden dat ze “transparantie willen in de financiering van de vakorganisaties”. In hun uiteindelijke regeerakkoord vonden ze een verwoording die ingewikkelder is en daarom minder verdacht lijkt. Maar het idee van de regering blijft hetzelfde: ze wil graag inzage krijgen in de rekeningen van de vakbonden.
Rechtspersoonlijkheid zou de vakbonden verplichten om hun jaarrekening aan te geven bij de Nationale Bank. Arizona vertoont een ongezonde nieuwsgierigheid in de financiën van de vakbonden, die ze bijvoorbeeld ook wil laten doorlichten door het Rekenhof. Ongetwijfeld wil men erachter komen hoe groot de stakingskassen zijn, zodat regering en patronaat kunnen uitrekenen hoe lang de bonden een staking kunnen volhouden.
Aanval op de mutualiteiten
Historisch gezien zijn de mutualiteiten hulpkassen die de werkende bevolking zelf heeft opgericht om elkaar te beschermen in geval van ziekte en invaliditeit. Na de Tweede Wereldoorlog kregen de mutualiteiten een centrale rol in de sociale zekerheid en het gezondheidssysteem, maar tegelijk zijn ze altijd blijven steunen op het engagement van gewone vrouwen en mannen. Nog altijd verdedigen ze de belangen van patiënten en blijven ze opkomen voor een hoogwaardige gezondheidszorg die voor iedereen toegankelijk is. Samen met de vakbonden zijn het de grootste organisaties van de werkende klasse (CM telt 4,5 miljoen leden en Solidaris 3,2 miljoen).
De mutualiteiten raken in de financiering
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“We versterken het systeem van de variabele administratiekosten (VARAK) zodat deze op termijn van 20% naar 30% (27% in 2029) evolueren.”
“We maken de financiering van hun werkingskosten meer afhankelijk van de mate waarin zij er effectief in slagen om langdurig zieken te re-integreren op de arbeidsmarkt.”
Arizona wil de invloed van de mutualiteiten inperken door hun financiering te koppelen aan het succes waarmee ze langdurig zieken weer aan het werk krijgen. Hun budget hangt dus af van het behalen van de politieke (afbraak)doelstellingen van Arizona. Uit de begrotingstabellen blijkt ook dat de nieuwe regering 250 miljoen euro wil besparen op de werkingskosten van de mutualiteiten. Het gedeelte van de financiering dat afhankelijk is van het behalen van politieke doelstellingen (VARAK) wordt ook opgetrokken van 20% naar 30%.
De mutualiteiten censureren
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“We zien strikt toe dat ziekenfondsen activiteiten uitvoeren die direct verband houden met de gezondheid en die bewezen effectief zijn volgens evidence-based medicine, inclusief op het vlak van aanvullende verzekeringen. (...) De ziekenfondsen moeten zich in hun communicatiedragers onthouden van partijpolitieke propaganda.”
Ten slotte mogen mutualiteiten zich niet langer mengen in het maatschappelijke en politieke debat. Acties zoals de campagne van Solidaris tegen woekerprijzen voor medicijnen zijn de rechtse partijen een doorn in het oog. De maatregel houdt ongetwijfeld ook verband met de klacht die George-Louis Bouchez vorig jaar indiende tegen Solidaris wegens het opstellen van een politieke barometer waaruit bleek dat het verkiezingsprogramma van zijn partij MR de minste bescherming bood voor zieke en invalide werkers.
Aanval op Palestina-beweging en internationale solidariteit
Arizona is niet alleen een project van sociale afbraak maar ook van militarisering. De regering van Bart De Wever wil de militaire uitgaven fors optrekken en militaire aankopen doen met het oog op interventies in het buitenland. Arizona kiest voor confrontatie en bewapening in plaats van diplomatie en samenwerking.
Parallel daarmee vindt ook een militarisering van de geesten plaats. Men redeneert in twee kampen, vijanden en bondgenoten. “Ofwel ben je voor ons, ofwel ben je tegen ons.” Kritische stemmen worden verstomd, weggelachen of beschuldigd van mee te heulen met de tegenpartij. In die oorlogslogica zijn alle rechten en vrijheden ondergeschikt aan de strijd tegen de “vijand”. Dat is een bedreiging voor de vredesbeweging en iedereen die zich “schuldig” maakt aan opkomen voor vrede of internationale solidariteit.
De Palestina-beweging criminaliseren en het verbieden van politiek ongewenste organisaties
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“We creëren een juridisch kader op basis waarvan het mogelijk wordt om net zoals in onze buurlanden gevaarlijke radicale organisaties zoals bv Samidoun vanwege hun banden met terreur of voor het verspreiden van antisemitisme ook in ons land te verbieden en dit op basis van informatie die reeds binnen een Europese context beschikbaar is.”
“We onderzoeken hoe we het Strafwetboek kunnen aanpassen zodat het verheerlijken van terroristische organisaties zoals opgenomen op de Europese lijst van terroristische organisaties mogelijk strafbaar wordt.”
Volgens Theo Francken (N-VA), minister van defensie, is Israël onze bondgenoot. Daarom deed hij al een oproep om een pro-Palestijnse organisatie te verbieden. Arizona wil nu dan ook wetgeving invoeren die het mogelijk maakt om “gevaarlijke radicale organisaties” te verbieden. Ze geeft als voorbeeld organisaties die “banden met terreur” zouden hebben of “antisemitisme” zouden verspreiden. De begrippen “gevaarlijk”, “radicaal”, en “banden met terreur” zijn echter juridisch zeer vaag en laten een zeer brede interpretatie toe. Antisemitisme (jodenhaat) is een vorm van racisme en is gelukkig vandaag al strafbaar. Daarvoor is geen nieuwe wetgeving nodig. Tenzij men natuurlijk de definitie van antisemitisme wil verbreden naar kritiek op het beleid van Israël, zoals N-VA in 2023 voorstelde in een parlementaire resolutie. Het is een gevaarlijke piste die vandaag al door landen als Nederland of Duitsland wordt bewandeld. Protesten tegen de genocide op de Palestijnen worden verboden en organisaties gecriminaliseerd, allemaal omdat het zogezegd gaat over antisemitisme.
Op deze basis werd de organisatie Samidoun reeds verboden in een reeks landen, zoals Duitsland. En wat zien we? In deze landen wordt niet enkel Samidoun maar de gehele Palestina-beweging gecriminaliseerd. De rector van de Universiteit van Glasgow, Ghassan Abu Sitta, werd de toegang tot het Duitse grondgebied ontzegd omdat hij deelnam aan een evenement in solidariteit met Palestina. Duitsland verbood ook de evenementen waar Speciaal VN-rapporteur voor Palestina, Francesca Albanese, zou spreken. Het is duidelijk dat Francken en Bouchez dezelfde richting uit willen: Samidoun gebruiken als opstap om de hele beweging te criminaliseren.
Arizona wil bovendien ook het “verheerlijken” van deze organisaties strafbaar maken. Ze verwijzen daarvoor naar organisaties die op de Europese terreurlijst staan. Dat is echter een politieke lijst, geen juridische. Er dient uiteraard opgetreden te worden tegen terrorisme en terroristische organisaties. Maar het gevaar is dat de anti-terrorismewetgeving en terreurlijsten gebruikt worden tegen politieke tegenstanders die geen terroristische organisaties zijn. Zo werd Nelson Mandela ooit beschouwd als terrorist omdat hij opkwam tegen Apartheid in Zuid-Afrika. Zijn naam en die van zijn partij stonden tot 2008 nog op de Amerikaanse terreurlijst. In november 2015 maakte de Franse politie gebruik van een antiterrorisme-noodwetgeving om 24 klimaatactivisten onder huisarrest te plaatsen zonder juridisch bevelschrift.
Het recht op vereniging en het recht op vrije meningsuiting zijn fundamenteel. Men mag organisaties niet verbieden gewoon omwille van de kant die ze kiezen.
Aanval op verenigingen en middenveld
Het is geen toeval dat de nieuwe regering ook het mes wil zetten in subsidies voor het middenveld. Arizona wil 200 miljoen euro besparen op federale subsidies, al is het niet duidelijk hoe men dat wil bereiken. De middelen voor ontwikkelingshulp zouden alvast met 25% dalen en tegelijk zou de administratieve controle op organisaties en verenigingen die uit dit budget subsidies ontvangen, verhogen. Het is een manier om het middenveld monddood te maken. Arizona wil organisaties zoals 11.11.11. of Damiaanactie op droog zaad zetten en doen smeken om subsidies.
Giften aan goede doelen ontmoedigen
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“De belastingaftrek van de giften gaat van 45% naar 30%.”
Niet alleen de bestaansmiddelen die het middenveld ontvangt van de overheid komen in het gedrang. Vandaag zijn giften voor een goed doel fiscaal aftrekbaar voor 45% voor elke donatie vanaf 40 euro. Arizona wil die belastingaftrek verlagen naar 30%. Voor veel maatschappelijk geëngageerde organisaties zou dat een groot verschil kunnen maken in hun financiering.
Migranten als proefkonijn voor autoritaire maatregelen
De rechtse partijen in Arizona kloppen zich op de borst voor het “strengste migratiebeleid ooit”. Maar streng ben je voor mensen die zich misdragen. Asiel aanvragen is een fundamenteel mensenrecht. In werkelijkheid gaat het over een meedogenloos en onrechtvaardig migratiebeleid. Verschillende maatregelen die vandaag in het regeerakkoord staan, zijn rechtstreeks overgenomen uit het 70-puntenplan van het Vlaams Blok: het splitsen van de sociale zekerheid in A- en B-burgers, het invoeren van een burgerschapsproef voor het verwerven van de nationaliteit, strenge grenscontroles invoeren, … Het waren allemaal ooit redenen om een cordon sanitaire in te voeren tegen extreemrechts, maar vandaag staan ze gewoon in het regeerakkoord.
Woonstbetredingen
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“De DVZ krijgt de mogelijkheid om, in samenwerking met de politie en mits machtiging van een onderzoeksrechter, zich toegang te verlenen tot de woonst waar een uitgeprocedeerde in onwettig verblijf, zich bevindt wanneer deze elke toegang weigert.”
Arizona wil voor vluchtelingen autoritaire maatregelen doorvoeren die vandaag nog onbespreekbaar zijn voor de rest van de bevolking. Denk bijvoorbeeld aan woonstbetredingen. De politie zou van Arizona toestemming krijgen om binnen te vallen bij mensen om te controleren of ze geen onderdak verlenen aan migranten zonder papieren. Niet alleen criminaliseert men zo een vorm van solidariteit, men schept ook een precedent van legale huisvredebreuk, wat indruist tegen fundamentele rechten. Zodra de maatregel gangbaar zou worden voor migranten, is het natuurlijk veel gemakkelijker om hem nadien ook toe te passen voor andere groepen.
Strijden voor onze democratische rechten
De geschiedenis leert dat rechten nooit cadeau worden gedaan maar afgedwongen worden door strijd. Het algemeen stemrecht, de 40-urenweek, het recht op sociale zekerheid en het stakingsrecht zijn allemaal verworvenheden die enkel bestaan dankzij actie en mobilisatie.
Vandaag staan we op een keerpunt. Arizona wil de georganiseerde tegenmachten breken om hun neoliberale agenda zonder weerstand door te voeren. Maar een breed front van vakbonden, mutualiteiten, sociale organisaties en burgers kan deze aanval stoppen. Net zoals we het betogingsverbod hebben kunnen tegenhouden onder de vorige regering.
Samen moeten we opkomen voor het recht op protest, het stakingsrecht en de kritische rol van het middenveld. Want zonder democratische rechten kan er geen sociale vooruitgang zijn en zonder sociale strijd kan er geen echte democratie zijn.
