Arizona ontmaskerd | De ontmanteling van onze openbare diensten
De Arizona-regering bespaart 1,6 miljard euro op het openbaar ambt. Het ambtenarenstatuut wordt hervormd en pensioenen worden "geharmoniseerd" door ze te verlagen: ambtenaren verliezen zo maandelijks 200 tot 400 euro pensioen. De NMBS moet 675 miljoen euro inleveren, wat zal leiden tot minder dienstverlening en hogere werkdruk.
1. Besparingen op personeel en werkingskosten
2. Langer werken en minder pensioen
3. Afbouw van statutaire ambtenaren
4. Privatiseren van overheidstaken
Behoud van overheidsbedrijven, publieke tewerkstelling én het ambtenarenstatuut
NMBS: hoe Arizona de ambities voor de spoorwegen begraaft en zich voorbereidt op liberalisering
1. Besparingen op personeel en werkingskosten
Uit het Arizona-regeerakkoord:
“Met ons grote begrotingstekort dringt zich de oefening op om na te gaan of de overheidsmiddelen optimaal ingezet worden en op welke taken onze federale overheid moet focussen.”
Dit soort volzinnen dient meestal om het schrappen van diensten en middelen aan te kondigen: 1,6 miljard euro besparingen.
We zagen de afgelopen 15 jaar al een afbouw van het ambtenarenbestand, waardoor de dienstverlening ernstig in het gedrang kwam. De gevolgen zien we dagelijks bij de NMBS, in het onderwijs, bij politiekantoren die sluiten, in de beperkte openingsuren bij de pensioendienst, … In bepaalde sectoren zijn duidelijk tekorten: gevangenissen, douane, inspectiediensten, onderzoek naar grote fiscale fraude, sociale inspectie, … En toch kan er blijkbaar ook bij de overheidsdiensten makkelijk nog 2% bespaard worden.
Het hele hoofdstuk over de overheid in de regeringsverklaring ademt de geest van het ondertussen failliete “New Public Management”, anders gezegd de theorie van “de overheid als bedrijf”: “De regering […] zal een cultuur installeren op basis van continue evaluatie, benchmarking en bijsturing. […] Spending reviews (uitgaventoetsing) moeten steeds voorstellen bevatten om [...] de globale uitgaven te verminderen.”
Het marktdenken hoort niet thuis in de publieke sector
Zorg, openbaar vervoer en onderwijs zijn grondrechten en geen koopwaar, net zoals individuen in relatie tot hun overheid burgers zijn en geen consumenten. Openbare dienstverlening moet aan hogere standaarden voldoen dan private diensten: ziekenhuizen en scholen moeten geografisch en financieel toegankelijk zijn voor alle burgers en niet alleen voor wie een dikke portefeuille heeft.
De openbare diensten zijn een overwinning van de arbeidersbeweging, die de overheid verplicht heeft om onderwijs, openbaar vervoer, telefonie, postdiensten en vele andere te bevorderen. Omdat het belangrijk is om eerder dan budgettaire criteria, sociale criteria vast te leggen: de toegankelijkheid, universaliteit, continuïteit en effectiviteit van de geleverde dienst.
Het bestuur kan niet gebaseerd zijn op efficiëntiemetingen op de korte termijn, maar moet de mogelijke noden ook op de middellange en lange termijn bepalen.
2. Langer werken en minder pensioen
Naast de algemene aanvallen van Arizona op de pensioenen (zoals de pensioenmalus) – zie het hoofdstuk over pensioenen – worden specifiek de pensioenstelsels van de overheidsdiensten aangevallen.
Het pensioen in openbare diensten wordt niet langer berekend op basis van het gemiddelde loon van de laatste 10 jaar, maar vanaf 2029 van de laatste 20 jaar. En 40 jaar vanaf 2050.
Gezien het loon het hoogste is tijdens de laatste 10 jaar van de loopbaan komt dat neer op een daling van het nettopensioen van 2% op 20 jaar tot 16% op 40 jaar, afhankelijk van de functie en het aantal gewerkte jaren.
Alle bestaande preferentiële loopbaanbreuken worden omgezet naar het gewone stelsel (tantième 1/60) dat uitgaat van een volledige loopbaan na 45 dienstjaren.
Tantièmes zorgen er voor dat in sommige sectoren elk jaar dat je werkt wordt gerekend als een jaar plus een halve maand. Je geraakt sneller aan de nodige gewerkte jaren om met pensioen te kunnen.
Door de afschaffing ervan daalt het pensioenbedrag met minstens 5,6% netto. Een minimale uitzondering blijft bestaan voor leerkrachten, actieve diensten1 en douaniers.
De pensioenleeftijd van militairen (vanaf 56 jaar) en rijdend NMBS-personeel (vanaf 55 jaar) verhoogt op termijn naar 67 jaar.
In de praktijk zijn er bijzonder weinig treinbestuurders of treinbegeleiders die op hun 55 met pensioen gaan. In 2023 waren het er zeven. Je moet minstens 30 jaar rijdende dienst achter de rug hebben en het maximale pensioen wordt pas bereikt na 36 jaar dienst. De overgrote meerderheid blijft tot minstens 60 jaar aan de slag.
Treinbegeleiders en conducteurs hebben extreem flexibele en stressvolle werkomstandigheden geaccepteerd in ruil voor betere pensioenvoorwaarden. De NMBS heeft nu al moeite om voldoende begeleiders aan te werven. Deze hervorming zal de situatie alleen maar verergeren.
Dat is natuurlijk ook zo voor andere beroepen. De schande is niet dat treinpersoneel vroeger met pensioen kan, maar dat men nu definitief geweigerd heeft om voor die andere zware beroepen een draaglijke regeling uit te werken.
“Van zodra … het pensioen van statutaire ambtenaren gelijk zou worden aan dat van contractuelen (met inbegrip van hun 2e pijler) wordt een 2e pijler voor statutairen mogelijk gemaakt en gefinancierd”.
Hier geeft de regering openlijk toe dat haar maatregelen zullen leiden tot een zodanige afbraak van het wettelijk ambtenarenpensioen dat er een tweede pijler nodig zal zijn. Maar die komt er ten vroegste over 10 jaar. Tegelijkertijd betekent dit een privatisering van de publieke pensioenen.
Bij elke nieuwe benoeming van een statutaire ambtenaar moet vanaf 1 januari 2025 de bijdrage voor het pensioen voortaan de kostprijs ervan dekken.
Dit komt neer op een quasi verbod om nog ambtenaren vast te benoemen.
Alle maatregelen samen zorgen ervoor dat het ambtenarenpensioen tot 1/3 verlaagt.
De ambtenarenpensioenen zijn niet te hoog, de privé-pensioenen zijn te laag
Het gemiddelde ambtenarenpensioen bedroeg in 2023 netto ongeveer 2358 euro. Een werknemer in de privésector ontvangt 1640 euro. Voor een ambtenaar is het pensioen een vorm van “uitgesteld loon”, omdat hij of zij voor een gelijkaardige functie gemiddeld minder verdient bij de overheid dan in de privé. Wanneer we de totale verloning of de totale compensatie in beschouwing nemen, en dus voordelen als een bedrijfswagen, premies, maaltijdcheques, winstparticipaties, … meetellen, dan verdienen werknemers in de private sector liefst 8% meer dan bijvoorbeeld de ambtenaren in de federale overheidsdiensten.Werknemers kunnen bovendien vaak van een aanvullend pensioen genieten, wat hun inkomen naar het niveau van een ambtenarenpensioen brengt.
Daar komt bij dat de werknemerspensioenen sterk omlaag worden getrokken door de ongelijkheid tussen man en vrouw in de privésector. Bij vastbenoemde ambtenaren is er bijna geen verschil tussen het gemiddelde wettelijke pensioen voor mannen en vrouwen (3%). In de privésector daarentegen is dit maar liefst 25%.
Er worden geen mensen gevonden om in gevangenissen te werken, bij de douane en de inspectiediensten, in het onderwijs, de zorg en het openbaar vervoer, … Deze maatregelen, die vooral de laagste pensioenen zullen verlagen, zullen voor een leegloop zorgen.
In plaats van de ambtenarenpensioenen af te breken, moet werk worden gemaakt van werkbaar werk en een deftig werknemerspensioen.
3. Afbouw van statutaire ambtenaren
Uit het Arizona-regeerakkoord:
“We (zorgen) voor een harmonisering van de loon- en arbeidsvoorwaarden tussen contractuelen en statutairen bij de federale overheid, conform het model van de arbeidsovereenkomst voor werknemers uit de private sector.”
“De contractuele werving wordt de regel bij de federale overheid, met uitzondering van de gezagsfuncties waar de werving statutair blijft”.
Ook voor het statuut en de loon- en arbeidsvoorwaarden wordt de markt het model voor de publieke sector. De categorie van contractuelen (werknemers met een arbeidscontract zoals in de privé) is de laatste jaren fors uitgebreid, terwijl veel van hun opdrachten gewoon tot de kerntaken van de overheid behoren. Bij de lokale besturen is ondertussen 69 procent van de Vlaamse lokale personeelsleden contractueel.
Zoals altijd wordt de verslechtering van het statuut verdedigd met het argument “om statutair personeel op dezelfde manier te behandelen als hun contractuele collega’s”. Contractuelen aannemen aan slechtere voorwaarden dan vastbenoemde ambtenaren en dat achteraf gebruiken om de grote voorvechter van gelijkheid te spelen.
Het doel van het statuut is niet om een groep van geprivilegieerde werknemers te creëren, maar om overheidspersoneel te beschermen tegen politieke willekeur, druk en corruptie. Het verdwijnen van het ambtenarenstatuut is een ernstig gevaar voor de rechtsstaat en kan leiden tot volledige onderwerping van het staatsapparaat aan de politieke macht. De ambtenaar beschermen tegen ontslag, pesterijen of een verbanning naar het bezemhok door een nieuwe minister, was een van de belangrijkste beweegreden in de jaren 1930 om een statuut voor alle ambtenaren op te stellen. Er sneuvelden in Vlaanderen al een diversiteitsambtenaar en een contractuele bouwmeester omdat ze voor de regering onaangename boodschappen brachten.
Als federale ambtenaar moet je integer zijn en een correcte en neutrale houding tegenover de gebruikers van de openbare diensten aannemen. Dat is niet alleen van belang bij gerecht en politie.
Hoe gaat de wetgeving worden nageleefd bij verkavelingen, verbouwingen, het toewijzen van overheidsopdrachten, inspectie van werkomstandigheden en voedselkwaliteit? Wie durft nog in te gaan tegen politici als je daardoor je job kan verliezen? Voor wie denkt dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen: Trump ontslaat federale werknemers die niet "betrouwbaar, loyaal en geloofwaardig" zijn. De afbraak van het statuut maakt het ook makkelijker om openbare diensten te privatiseren.
De federale wet zegt dat iedereen statutair wordt aangeworven. Contractuelen mogen wettelijk slechts aangeworven worden bij uitzonderlijke en tijdelijke personeelsbehoeften. Dat moet de regel blijven.
Wil dat zeggen dat mensen totaal niet ontslagen mogen worden als ze slecht werk leveren? Nee, als een ambtenaar niet voldoet, kan hij vandaag al eenvoudig, mits twee negatieve evaluaties, worden ontslagen. Bij grote problemen volgt een tuchtprocedure.
4. Privatiseren van overheidstaken
Hoe kan de regering besparingen in de publieke sector rijmen met het verbeteren van de openbare dienstverlening? Voor de regering-De Wever is de oplossing eenvoudig: via partnerschappen met de private sector. Privatisering en outsourcing van overheidstaken komt bij Arizona op praktisch alle domeinen terug. Het gevangeniswezen wordt een paradijs voor de private veiligheidsfirma’s, net als de politie. “We zorgen ervoor dat bepaalde welomschreven taken, die momenteel uitgevoerd worden door onze politiediensten, ook kunnen uitgevoerd worden door andere private actoren”, zo lezen we in de regeringsverklaring. In het hoofdstuk Defensie komt negen keer “samenwerking met private sector” voor.
Uitbesteding van overheidstaken aan de markt begon met betrekkelijk eenvoudige contracten voor diensten. Dat is in de afgelopen 20 jaar echter uitgebreid tot gebieden zoals gezondheidszorg, welzijn, werkgelegenheid, digitalisering, migratie en gevangenissen. Kritieke overheidstaken worden uitbesteed aan publiek-private “partnerschappen” die niet zijn ontworpen om het publieke belang te dienen.
Behoud van overheidsbedrijven, publieke tewerkstelling én het ambtenarenstatuut
Wij verdedigen openbare bedrijven en diensten die een publieke dienstverlening leveren, in tegenstelling tot het idee van “de klant die geld binnenbrengt”.
Stabiele jobs in de publieke sector inruilen voor een veelvoud aan lager betaalde, precaire jobs is alleen goed nieuws voor de uitzendsector. Net als privatiseringen en de inschakeling van Privaat-Publieke Samenwerking (PPS), dient de invoering van uitzendarbeid in de openbare diensten hetzelfde enge doel: aan private investeerders, financiers en dienstverleners nieuwe mogelijkheden geven om snel en gegarandeerd winsten te maken op kosten van de belastingbetaler.
De publieke doelstellingen moeten natuurlijk zo efficiënt mogelijk bereikt worden. Openbare diensten moeten worden gecontroleerd door democratische mechanismen van verantwoording en betrokkenheid van het publiek. Met structuren voor inspraak in de besluitvorming, transparantie van informatie en actieve betrokkenheid van representatieve organisaties zoals de vakbonden.
In plaats van verder te gaan met het privatiseren van overheidsbedrijven als bpost, Belfius en Proximus, en openbare diensten uit te besteden aan de privé, willen wij sterke openbare diensten verdedigen op basis van deze principes.
1 Onder actieve diensten valt onder meer het operationeel kader van de politie; brandweerman die rechtstreeks deelneemt aan de brandbestrijding...
NMBS: hoe Arizona de ambities voor de spoorwegen begraaft en zich voorbereidt op liberalisering
De Arizona-regering neemt maatregelen die indruisen tegen de klimaat- en mobiliteitsdoelstellingen. Arizona verklaarde dat ze het aantal passagiers tegen 2032 met 30% wilde verhogen, maar neemt beslissingen waarmee reizigers nog verder van huis zijn.
1. Een aanbod gebaseerd op winst
Uittreksel uit het Arizona-regeerakkoord:
"Daarvoor zal het aanbod van de NMBS worden afgestemd op de werkelijke behoeften van de reizigers (…) Het reizigers- en goederenpotentieel per spoorverbinding wordt een leidraad bij het bepalen van prioritaire investeringen."
De spoordiensten zullen worden aangepast aan de vraag: meer treinen op hoofdlijnen, minder op lijnen en stations waar minder volk passeert.
Het zal moeilijk zijn om het aanbod te vergroten op plaatsen waar het al erg druk is. Infrabel heeft al een reeks knelpunten geïdentificeerd, met name rond Brussel, Antwerpen, Gent en Luik. Maar vooral het gebrek aan middelen voor investeringsprojecten zorgt ervoor dat we deze problemen niet zullen kunnen oplossen.
De opvatting is dat openbare diensten "winstgevend" moeten zijn. Dat zal waarschijnlijk leiden tot een slechtere dienstverlening en een vicieuze cirkel die leidt tot de sluiting van stations en lijnen, zoals in Frankrijk. Ongeveer twintig stations worden al bedreigd. Deze kortetermijnbenadering zet de doelstelling om het aantal passagiers met 30% te verhogen op losse schroeven.
Wij gaan uit van de omgekeerde logica: het feit dat er een treinaanbod is, moedigt de gebruikers aan om de trein te nemen. Hoe regelmatiger, betrouwbaarder en uitgebreider de treindienst, hoe groter de stimulans voor passagiers om de trein te nemen in plaats van de auto.
2. Nieuwe besparingen: 675 miljoen euro
De regering legt de NMBS een besparing op van 675 miljoen euro, ondanks het feit dat de spoorwegsector al een aanzienlijke bijdrage aan de begroting heeft geleverd. De voortdurende inkrimping van het personeelsbestand en de toename van de productiviteit hebben de dienstverlening al verzwakt. Verdere besparingen zullen de situatie alleen maar erger maken.
Het aantal spoorwegarbeiders is in twee decennia met 15.000 voltijds-equivalenten gedaald. De productiviteit is enorm gestegen: "Er waren nog nooit zoveel reizigers, er waren nog nooit zoveel directeurs, maar er waren nog nooit zo weinig spoorwegarbeiders", zegt Gunther Blauwens, algemeen secretaris van ACOD-Spoor.
3. De liberalisering voorbereiden
In principe wordt de interne markt voor passagiersvervoer per spoor niet geliberaliseerd en wordt de NMBS tijdens deze legislatuur niet geprivatiseerd. Maar de overheid zet de deur wijd open voor concurrentie: "Aan het einde van het huidige beheerscontract zal de NMBS toegenomen concurrentie ondervinden, en dat binnen een geliberaliseerde markt. Hiervoor moet de NMBS worden klaargestoomd. (...) Deze regering neemt alle nodige maatregelen ter voorbereiding van zowel het einde als de verderzetting van de direct award."
De regering bereidt deze overgang actief voor door de NMBS bloot te stellen aan de logica van privatisering. De ervaring met het goederenvervoer per spoor (Lineas), waar de liberalisering in 2010 leidde tot stagnatie en vervolgens tot achteruitgang, toont aan dat deze aanpak niet werkt. Vandaag staat Lineas op de rand van het faillissement en heeft het voortdurend nieuwe overheidssubsidies nodig. Het Verenigd Koninkrijk, een pionier op gebied van privatisering, keert er nu op terug.
4. Het einde van het statuut van spoorwegarbeiders en de ontmanteling van HR Rail
Enerzijds wil de regering het statuut van spoorwegarbeiders afschaffen en enkel contractuele tewerkstelling toestaan. Anderzijds wil de regering de bevoegdheden van HR Rail inzake selectie, aanwerving en personeelsbeheer afschaffen en overdragen aan Infrabel en de NMBS. De combinatie van de twee maatregelen zal leiden tot het einde van één statuut voor alle spoorwegarbeiders.
Deze hervorming zal de bescherming van het personeel verzwakken, de arbeidsomstandigheden verslechteren en de vakbondssolidariteit verminderen. Als het echt de bedoeling is om de spoorwegdienst te verbeteren en onnodige kosten te besparen, waarom besluit de regering dan niet om de drie spoorwegmaatschappijen (NMBS, Infrabel, HR Rail) te fuseren? Een enkele CEO, een enkele commandostructuur, een enkel gemeenschappelijk doel.
5. De vakbonden buitenspel zetten
Het regeerakkoord zegt dat de regering "het sociaal overleg harmoniseert conform de reeds bestaande bepalingen voor andere autonome overheidsbedrijven zoals Bpost en Proximus."
Het regeerakkoord wil de macht van de vakbonden verminderen door raden van bestuur toe te staan unilaterale beslissingen te nemen in geval van onenigheid met het paritair comité (voor bepaalde beslissingen is momenteel een tweederdemeerderheid vereist, wat de vakbonden een sterkere positie geeft). Dat is al toegepast bij Bpost en Proximus, waar het de vakbonden aanzienlijk heeft verzwakt en de arbeidsomstandigheden heeft verslechterd.
Kortom, deze hervormingen brengen de toekomst van de spoorwegen, hun publieke taak en de arbeidsomstandigheden van het spoorwegpersoneel in gevaar. Het is een stap in de richting van liberalisering die dreigt te leiden tot de geleidelijke ontmanteling van het spoorwegnetwerk. We zouden net het omgekeerde moeten doen: investeren in openbaar vervoer om mobiliteit voor zoveel mogelijk mensen te garanderen en het klimaat te beschermen.
