Arizona ontmaskerd | De kunst van verdeel en heers
In België waait de wind van de Arizona-regering zonder dat de staatsstructuren, althans tot nu, fundamenteel worden hervormd. Op het eerste gezicht past de regering een institutionele status quo toe, maar in feite legt ze de basis voor een grote staatshervorming tegen 2029. Achter de retoriek van "responsabilisering", "efficiëntie" en "homogene bevoegdheden" schuilt een plan voor een gefaseerde splitsing, waarbij ongelijkheden worden verscherpt door een subtiele maar geleidelijke overdracht van bevoegdheden.
Geen onmiddellijke staatshervorming, maar...
... een verdoken splitsing van arbeidsmarkt, zorg en andere bevoegdheden
De Arizona-maatregelen zullen betaald worden door gewesten en gemeenten
Efficiëntie en solidariteit vergen meer eenheid, niet meer verdeeldheid
Voor het eerst in bijna twintig jaar brachten de verkiezingen van 2024 een federale regering aan de macht die een afspiegeling is van de Waalse en Vlaamse gewestelijke regeringen. En in het land van het surrealisme wordt de Belgische federale regering nu voor het eerst bestuurd door een Vlaams-nationalist.
Geen onmiddellijke staatshervorming, maar...
Uit het Arizona-regeerakkoord:
"We nemen maatregelen om (...) de overheidsefficiëntie [te] verhogen en de slagkracht van de deelstaten [te] versterken."
In de nabije toekomst zal de door N-VA gewenste grote staatshervorming er niet komen, bij gebrek aan een tweederdemeerderheid in het parlement en gezien de oppositie van enkele regeringspartners.
Maar Arizona kondigt een nieuwe staatshervorming aan voor 2029: "Het doel is een nieuwe staatsstructuur vanaf de volgende legislatuur met een meer homogene en efficiënte bevoegdheidsverdeling."
De Wever zal persoonlijk, in wetteksten, voorstellen voorbereiden voor de verdeling van bevoegdheden, financieringsregels en instellingen. Deze hervorming zal leiden tot verdere splitsing. Het antwoord van Bart de Wever op vragen in de Kamer, op 19 maart, liegt er niet om: "Nee, ik ben niet van plan om een herfederalisering van bevoegdheden voor te stellen.". Met andere woorden: de overdracht van bevoegdheden die hij voorstaat zal in één enkele richting gaan, die van het federale niveau naar de deelstaten, niet andersom.
Ondertussen wil de Wever zonder een tweederdemeerderheid de huidige situatie met zowel federaal als regionaal rechtse regeringen (ook in Wallonië) aangrijpen om alvast antisociale hervormingen door te voeren die volgens hem ook een communautair karakter hebben. "De hervormingen van de arbeidsmarkt en de pensioenen in het regeerakkoord zijn communautaire hervormingen", zei hij. "De werkloosheid in de tijd beperken is de meest communautaire hervorming die we kunnen doorvoeren." Voorheen wilde de N-VA deze bevoegdheden opsplitsen om een meer antisociaal beleid te kunnen doorvoeren in Vlaanderen, zoals gevraagd door VOKA, de Vlaamse werkgeversorganisatie. Maar aangezien de MR en Les Engagés nu akkoord gaan om dit beleid in heel België te voeren, is het niet langer nodig om deze bevoegdheden op te splitsen. Dat bevestigt wat we al lang zeggen: het beleid van splitsing dient om beleidsmaatregelen van sociale achteruitgang door te drukken. De N-VA kreeg overigens de steun van CD&V, die bij monde van vicepremier Van Peteghem zei dat met Arizona alles werd voorbereid voor de regionalisering van de zorg en de arbeidsmarkt tegen 2029 (Terzake, 1 februari 2025). Dat is ook een eis van VOKA.
... een verdoken splitsing van arbeidsmarkt, zorg en andere bevoegdheden
Arizona spreekt van een "doorgedreven hervormingsfederalisme (...)" dat “samen met de deelstaten een context [wil] creëren om de verantwoordelijkheid van elke overheid en de wederzijdse solidariteit tussen federale overheid en deelstaten te versterken."
Het komt er in feite op neer dat Bart De Wever en Georges-Louis Bouchez dezelfde mening zijn toegedaan, namelijk dat de gewesten meer "verantwoordelijkheid" aan de dag moeten leggen. Via die "responsabilisering" zal Arizona een verdoken splitsing toepassen die de regionale autonomie zal versterken, binnen het kader van de huidige wetten.
Werk
Uit het Arizona-regeerakkoord:
"De deelstaten kunnen de criteria voor een passende dienstbetrekking (zoals de maximale pendelafstand en -tijd), de beschikbaarheid en vrijstelling van werkzoekenden (voor bv. opleiding of vrijwilligerswerk) en de strafmaat zelf bepalen en laten controleren door de regionale bemiddelingsdienst (Forem, VDAB, Actiris, Arbeitsamt)."
Zo zouden, naargelang het gewest waar ze wonen, werkzoekenden zwaardere en snellere sancties kunnen krijgen en sneller gedwongen worden om onzekere banen verder van huis te accepteren.
Het werkgelegenheidsbeleid wordt dus "asymmetrisch". Het komt erop neer dat de gewesten zonder officiële overdracht van bevoegdheden de federale bevoegdheden op een gedifferentieerde manier mogen uitoefenen. Het arbeidsrecht wordt in feite opgesplitst, waarbij de verplichting tot een grondwettelijke hervorming wordt omzeild.
Uit het Arizona-regeerakkoord:
"Een meer regionale invulling moet het de Gewesten mogelijk maken om sneller contact op te nemen met tijdelijk werklozen en hen te motiveren om een gepaste opleiding te volgen, bijvoorbeeld door hen te verplichten zich vanaf een bepaalde duur van de werkloosheid in te schrijven in een arbeidsbemiddelingsdienst."
Die asymmetrische aanpak leidt tot een geregionaliseerd arbeidsrecht. Het zal de druk verhogen om op termijn de werkloosheidsuitkeringen te splitsen.
Gezondheidszorg, NMBS, ontwikkelingssamenwerking en wetenschapsbeleid: op dieet vóór de splitsing?
Er komen asymmetrische maatregelen voor de zorg (preventie, ouderenzorg) die zullen leiden tot defederalisering (verschillend beleid naargelang het gewest).
De financiering van de investeringen in de NMBS zou gedifferentieerd worden, afhankelijk van de gewesten.
De zware bezuinigingen op het federale budget voor ontwikkelingssamenwerking (-25%) en het federale wetenschapsbeleid, met instellingen zoals het KMI (-15%), zouden mogelijk leiden tot een volledige regionalisering van de ontwikkelingssamenwerking en het wetenschapsbeleid.
De Arizona-maatregelen zullen betaald worden door gewesten en gemeenten
Diverse federale maatregelen zullen de druk opvoeren om te splitsen: besparingen worden overgeheveld naar de gewesten en zullen uiteindelijk worden betaald door de burgers in de gewesten en gemeenten.
Zo zal de uitsluiting van 100.000 langdurig werklozen ten laste komen van de OCMW's in de gemeenten, en dus van de gewesten. Hierdoor zullen 100.000 van de 287.000 volledig uitkeringsgerechtigde werklozen worden overgeheveld van de federale sociale verzekering naar een sociale bijstand die door de gemeenten beheerd en door de gewesten wordt aangestuurd.
De geplande verhoging van het belastingvrije quotum in de belastinghervorming zal ten koste gaan van de inkomsten uit de persoonlijke inkomstenbelasting (PB) van de gewesten (25% van de PB gaat naar de gewesten) en van de gemeenten, zonder enige compensatie. Kortom, een deel van de federale belastinghervorming zal door de burgers moeten worden betaald via besparingen in de Gewesten. Wat met de ene hand aan de federale overheid wordt gegeven, zal met de andere hand weer van de gewesten worden afgepakt.
Het Brusselse gewest zal zijn middelen zien verminderen door een aangescherpte interpretatie van de Beliris-financiering.
En terwijl alle federale departementen bezuinigingsmaatregelen tegemoet gaan, zal de enige federale entiteit die hier versterkt uit komt het leger zijn.
Een variabele feestdag van gewest tot gewest
De regering wil de gewesten ook toestaan om hun eigen regionale feestdag als officiële feestdag te erkennen "zonder het concurrentievermogen van investeringen aan te tasten".
Na de gedifferentieerde schoolvakanties - Vlamingen hebben hun voorjaarsvakantie in april en Walen in mei, terwijl Brusselaars afhankelijk zijn van de voertaal van hun school - zullen er voor de gewesten verschillende feestdagen zijn voor hun "regionale" feestdag. Hoe zal het de pendelaar vergaan die in Vlaanderen woont en in Brussel werkt, of de werknemer die in Lessines in Wallonië woont maar in Ronse in Vlaanderen werkt? En vooral, komt er dan een federale feestdag te vervallen, die dan wordt vervangen door deze regionale feestdag? Want dit alles moet gebeuren "zonder het concurrentievermogen aan te tasten".
Efficiëntie en solidariteit vergen meer eenheid, niet meer verdeeldheid
Uit het Arizona-regeerakkoord:
"Het doel is een nieuwe staatsstructuur vanaf de volgende legislatuur met een meer homogene en efficiënte bevoegdheidsverdeling."
Wat Arizona voorstelt zal echter niet leiden tot meer efficiëntie, maar tot meer verdeeldheid. We zouden net het omgekeerde moeten doen.
Hoewel het huidige systeem erg inefficiënt en verspillend is, ligt de oplossing niet in een steeds grotere verdeeldheid. Het probleem is dat in ons land de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten naast elkaar beslissingen treffen. Er is geen hiërarchie. Dat leidt dan ook tot blokkades, met dramatische gevolgen, zoals met de Covid-crisis en de overstromingen in de Vesdervallei.
Maar niet elk federalisme leidt automatisch tot een steeds grotere verdeeldheid. Integendeel, de overgrote meerderheid van de federale staten is geneigd om, mettertijd, meer wetgevende macht op federaal niveau te centraliseren. In Duitsland bijvoorbeeld legt de federale regering het kader vast voor de verschillende Länder (regio’s) en treedt zij op als rechter in geval van geschillen tussen regio’s. Dat is efficiënter en het leidt tot minder conflicten.
De federale overheid moet normen en brede richtlijnen opstellen voor sleuteldomeinen. Dat is onmisbaar voor de consistentie van de grote publieke investeringsplannen die zich opdringen, om de sociale problemen en de klimaatuitdagingen aan te pakken en om een ongelijke ontwikkeling tussen de gewesten tegen te gaan.
Vandaag is hernieuwbare energie bijvoorbeeld een gewestelijke bevoegdheid, maar windmolenparken in de Noordzee en kernenergie zijn federale aangelegenheden. Logischerwijze hoort energiebeleid een federale en openbare bevoegdheid te worden. Zo zouden gebundelde inspanningen voor de klimaattransitie effectiever zijn.
Het zwaartepunt van de politieke besluitvorming moet terug naar het federale niveau, precies het tegendeel van wat de Arizona-regering van plan is. Hoewel er partijen in deze regering zitten die beweren dat ze voor de Belgische eenheid zijn – zoals MR, Vooruit en Les Engagés.
Voor de PVDA is het van essentieel belang dat sommige sleuteldomeinen opnieuw federaal worden (gezondheid, mobiliteit, energie, klimaat, werkgelegenheid) en dat andere op nationaal vlak behouden en versterkt worden, zoals de sociale zekerheid.
