Arizona ontmaskerd | De gevaren van militarisering
De Arizona-regering verhoogt versneld de defensie-uitgaven en volgt blindelings de militarisering van Europa. Leidt dat tot meer veiligheid of tot militaire escalatie en een verzwakking van onze sociale bescherming?
- De Verenigde Staten zijn niet de “belangrijkste partner voor veiligheid”, ze zijn gevaarlijk
- Europa militariseert in sneltempo, Arizona doet mee
- We moeten geen oorlog maar vrede voorbereiden
- Investeren in diplomatie en ontwikkelingssamenwerking
- Gouden tijden voor de wapenindustrie, de werkende klasse betaalt de rekening
- Militarisering van heel de samenleving
- Defensie is verdediging, en dat is veel goedkoper
- Alles voor de wapens, maar soldaten moeten langer werken
De Verenigde Staten zijn niet de “belangrijkste partner voor veiligheid”, ze zijn gevaarlijk
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“De Verenigde Staten (...) zijn de belangrijkste partners voor het verdedigen van gedeelde fundamentele waarden en wereldwijde veiligheid”
Het hoofdstuk buitenlandse zaken van het regeerakkoord begint met een verwijzing naar de NAVO, die gedomineerd wordt door de VS. Ook de internationale samenwerking in het hoofdstuk defensie wordt geplaatst binnen een “robuust transatlantisch en Europees kader”. De NAVO wordt maar liefst 40 keer genoemd en er is acht keer sprake van atlantisme.
Meer dan zes weken na het afsluiten van het regeerakkoord, werd opnieuw pijnlijk bevestigd hoe gevaarlijk de Verenigde Staten (VS) wel zijn. Trump wil Groenland en het Panama-kanaal inlijven en beschouwt Canada als de 51ste staat van de VS. Hij wil Gaza “overnemen en bezitten” om er een Rivièra van te maken.
Dat is niet nieuw. De VS hebben wereldwijd 850 militaire bases. Ze ondersteunden tal van staatsgrepen en voerden invasies uit in meerdere landen. De VS maakten de wereld onveiliger door uit wapenbeheersingsverdragingen te treden, wat werd gevolgd door systematische uittredingen door Rusland. Onder de NAVO-vlag (of in “coalitions of the willing” met NAVO-lidstaten) hebben de VS de laatste decennia oorlogen gevoerd in Joegoslavië, Libië, Afghanistan en Irak. De genocide op de Palestijnen zou niet mogelijk zijn zonder de militaire steun van de VS. Al die oorlogen nemen een loopje met het internationaal recht en de VN. Het resultaat: verwoeste landen, miljoenen doden en gewonden, talloze vluchtelingen en religieus fundamentalisme. Sinds 9/11 in 2001 hebben de oorlogen van de VS geleid tot meer dan 4,5 miljoen doden. De getroffen landen zien de VS en de NAVO ongetwijfeld anders dan als “belangrijkste partner voor veiligheid”.
Niet alleen miskent de Arizona-regering die geschiedenis, door te kiezen voor de VS als “belangrijkste partner” stemt ze eigenlijk in met die dodelijke agressiepolitiek. Zo banaliseert ze ook de VN en het internationaal recht. De nieuwe minister van Defensie Theo Francken spant de kroon. Op de vraag wat hij vindt van Trumps bedreiging van Groenland antwoordt hij: “Ik kan dat begrijpen (...) Ik heb liever dat de Amerikanen daar de boel goed in de gaten houden.” Hij werd niet tot de orde geroepen. Hallucinant, een minister van defensie die de Amerikaanse kolonisatie van Groenland begrijpt, een gebied dat al 900 jaar deel uitmaakt van Denemarken, lidstaat van de Europese Unie (EU).
Niet iedereen denkt zoals Francken, want sinds Donald Trump in januari 2025 opnieuw aan de macht kwam, zette hij de relaties met Europa op hun kop. Tariefoorlogen, bedreigingen richting Groenland en Denemarken, inmenging in de Duitse verkiezingen, onderhandelingen met Poetin zonder Europa of Oekraïne, het plunderen van Oekraïense grondstoffen terwijl Europa de oorlogskosten mag dragen – de lijst van verrassingen en vernederingen is lang. In Europa weet het establishment niet meer van welk hout pijlen maken. Sommigen pleiten voor “strategische autonomie” en een Europees leger, terwijl anderen vooral snel weer in de gratie willen komen bij Uncle Sam.
Welke richting de transatlantische relaties precies opgaan, is nog onduidelijk. Maar over één ding zijn de Europese leiders het roerend eens. Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen komt met “ReArm Europe”, een plan van 800 miljard om Europa te herbewapenen. Dat is meer dan het jaarlijkse BBP van België.
Europa militariseert in sneltempo, Arizona doet mee
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“In overeenstemming met ons internationaal engagement stippelen we een versneld groeipad uit naar 2% BBP defensie-uitgaven tegen uiterlijk 2029, en 2,5% BBP tegen uiterlijk 2034.”
Dat staat in het regeerakkoord van begin februari. Maar dat plan ging intussen de prullenmand in. Premier Bart De Wever wil de 2% al bereiken tegen de NAVO-top van juni 2025. Dat betekent concreet dat er tegen dan al 4 miljard euro extra nodig is, in plaats van tegen 2029. Volgens begrotingsminister Van Peteghem is er voor de resterende legislatuur 17,2 miljard euro extra nodig om de 2%-norm versneld te realiseren.
Europa schakelt vandaag meerdere versnellingen hoger, maar de militarisering kwam al op start lang voor Trump zijn intrede deed in het Witte Huis, en zelfs voor de illegale inval van Rusland in Oekraïne. De uitgaven van de NAVO-lidstaten in Europa stegen van bijna 300 miljard euro in 2014 naar bijna 500 miljard in 2024, een toename van maar liefst 200 miljard euro op tien jaar tijd. In België klommen de militaire uitgaven nog sterker met een verdubbeling op 7 jaar tijd om in 2024 te landen op 7,9 miljard euro (NAVO-ramingen).
Trumps vernederingen en het gezond verstand zeggen dat Europa de steven helemaal zou moeten wenden. Maar op dit kritieke punt in de geschiedenis slaat de EU de verkeerde weg in. Met het argument van de Russische dreiging en de onberekenbare VS maakt de EU alles ondergeschikt aan militarisering. Alle Europese politici spreken over wapens, bijna niemand over vrede. Ook hoor je niemand nog over de relance van de maakindustrie, tenzij over de wapenindustrie. En de strijd tegen de klimaatverandering is helemaal van de radar verdwenen.
Het idee dat Europa zich tot de tanden moet bewapenen en een kloon moet worden van de VS, brengt ons niet dichter bij vrede in Oekraïne noch bij betere relaties met de rest van de wereld. En zo lijken de VS alvast op korte termijn één slag thuis te halen. De oorlogskoorts in Europa zal de Amerikaanse wapenindustrie boosten. Tussen 2020 en 2024 kwam bijna twee derde van de wapenimport in de Europese NAVO-landen uit de VS. En dat gaat op korte termijn niet stoppen.
We moeten geen oorlog maar vrede voorbereiden
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“De eerste opdracht van onze Defensie is bijdragen tot de collectieve afschrikking” en “de geopolitieke situatie in Europa is ingrijpend veranderd. De dreiging is niet langer impliciet, maar acuut.”
“Si vis pacem, para bellum” (Wil je vrede, bereid je voor op oorlog) zeggen Bart De Wever en alle aanhangers van een stijging van de militaire uitgaven regelmatig. Omdat Trump Europa in de steek heeft gelaten en Poetin Europa bedreigt, moet Europa een kolossale oorlogsmachine uitbouwen ter “afschrikking” van de tegenstander. De achterliggende idee is de vijand elke aanval te ontraden.
Deze militaire strategie is fout, gevaarlijk en achterhaald. Meer wapens betekent niet meer veiligheid. Andere landen reageren dan met ook meer wapens of zelfs preventieve aanvallen. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Landen vergroten steeds hun militaire kracht om elkaar te overtreffen - het “veiligheidsdilemma” heet dat in de theorie van internationale betrekkingen. Dit vergroot de spanningen, waardoor zelfs kleine incidenten fataal kunnen zijn, vooral in een tijd van massavernietigingswapens. Oorlog voorbereiden leidt uiteindelijk tot oorlog, zoals de geschiedenis meermaals heeft bewezen. Meer wapens, groot of klein, moedigen aan om ze ook in te zetten. Massale wapenproductie verlaagt eerder de veiligheid dan ze te vergroten.
Moet Europa zich dan niet beschermen tegen Rusland? In plaats van angst te zaaien, moeten politieke en militaire hoofdkwartieren de situatie nuchter beoordelen. De NAVO-lidstaten van Europa geven drie keer meer uit aan defensie dan Rusland (454 miljard dollar tegenover 141 miljard dollar in 2024). Zelfs zonder de VS overtreft Europa Rusland op alle vlakken. NAVO-Europa heeft vier keer meer oorlogsschepen, drie keer meer gevechtstanks, pantservoertuigen en artillerie, twee keer meer gevechtsvliegtuigen en meer soldaten (Greenpeace - 11/11/2024). De Europese Unie is ook economisch veel sterker: het bbp van Rusland is niet veel groter dan dat van de Benelux. Een Russische aanval op de EU is een zelfmoordmissie. Rusland heeft zich ook vastgereden in Oekraïne. Na drie jaar intense oorlog slaagt Rusland er niet in Oekraïne te verslaan en heeft het met moeite 20% van Oekraïne bezet.
Rusland viel effectief illegaal Oekraïne binnen, in strijd met het internationaal recht, wat de PVDA steeds met klem heeft veroordeeld. Maar het werkelijke gevaar is het militair opbod. Hoe meer wapens, hoe explosiever de situatie. De extra miljarden die de EU en Arizona in wapens willen investeren, veranderen weinig aan de krachtsverhoudingen tussen Europa en Rusland. Of Europa nu drie, vier of vijf keer meer uitgeeft aan defensie, het maakt geen verschil. Bovendien kan escalatie met een nucleaire macht – het enige waarin Europa Rusland niet overtreft – leiden tot een catastrofe. Over afschrikking zei Albert Einstein: “Het atoomtijdperk heeft alles veranderd, behalve onze manier van denken. Daardoor drijven we af naar een ongekende catastrofe.”
In plaats van een wapenwedloop te willen winnen, moet Europa de steven helemaal wenden en een diplomatie ontwikkelen gebaseerd op het principe van goed nabuurschap. Rusland gaat niet van plaats veranderen op de wereldkaart. We hebben een diplomatie nodig met respect voor internationaal recht en mensenrechten, die kiest voor dialoog, ontwapening en vrede, en die nuchtere relaties onderhoudt met economische reuzen, of het nu de VS, China, India, Rusland, Brazilië of Zuid-Afrika betreft.
Investeren in diplomatie en ontwikkelingssamenwerking
Het is nog niet te laat voor Europa, en België zou het voortouw kunnen nemen. Ooit werd België geprezen om zijn diplomatie. Laten we die traditie nieuw leven inblazen in plaats van mee te lopen in de wapenwedloop. Net als bij het Helsinki-proces tijdens de Koude Oorlog in de jaren 1970, waar minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel, samen met Olaf Palme en Willy Brandt, pleitte voor “ontspanningspolitiek” en betere relaties met de Sovjet-Unie. Dat leidde tot ingrijpende wapenbeheersings- en ontwapeningsakkoorden, alsook de oprichting van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Het principe van “collectieve en ondeelbare veiligheid” stond centraal: niemand is veilig tot we allemaal veilig zijn. Dat staat lijnrecht tegenover het opzet van een militaire alliantie als de NAVO.
Dat idee hebben we vandaag opnieuw nodig. Als dit op het hoogtepunt van de Koude Oorlog kon, waarom zou het dan vandaag niet kunnen? De enige weg naar stabiliteit en vrede is een oplossing die de veiligheid van het hele continent waarborgt. We mogen het continent niet opnieuw opdelen in twee vijandige blokken langs een zwaar bewapende frontlijn. Helaas snijdt de EU fors in zijn diplomatiek korps en maakt ze diplomatie ondergeschikt aan economische belangen. In het regeerakkoord wordt diplomatie vooral aangehaald in het kader van “het ondersteunen onze industriële defensiepolitiek” en het versterken van de Belgische wapenindustrie via Europese programma’s. Arizona maakt diplomatie, een uiterst belangrijk instrument in het beëindigen en voorkomen van oorlogen - ondergeschikt aan de belangen van de wapenhandel.
Internationale solidariteit moet zich richten op de oorzaken van conflicten. Economische en sociale stabiliteit brengt veiligheid. De OESO berekende dat elke euro die wordt geïnvesteerd in conflictpreventie later zo'n 16 euro bespaart.
Maar uit de budgettaire tabellen blijkt dat Arizona zo’n 25% wil besparen op ontwikkelingssamenwerking, waardoor België zich nog verder verwijdert van de 0,7% BBP ontwikkelingssamenwerking die de VN in 1970 vastlegde en België ook wettelijk heeft verankerd in 2013. België haalde in 2023 slechts 0,44%, ver onder het EU-gemiddelde, en nu wil ons land nog verder besparen. België zou beter deze wettelijk vastgelegde norm nastreven en de eigen wetten respecteren in plaats van zich te richten op de normen van een agressieve militaire alliantie.
Gouden tijden voor de wapenindustrie, de werkende klasse betaalt de rekening
“België is een van de slechtste leerlingen" of "België bengelt aan de staart", zeggen onze ministers in koor over de Belgische militaire uitgaven. Dat klopt in procenten van het bbp, maar in absolute cijfers en per hoofd van de bevolking bevindt België zich gewoon in de middenmoot van de NAVO. De NAVO zelf is verantwoordelijk voor meer dan 55% van de wereldwijde militaire uitgaven. In 2024 besteedde België 1,3% van zijn BBP aan militaire uitgaven, goed voor een budget van 7,9 miljard euro – tegenover 6,7 miljard in 2023. Per inwoner is dit 653$. België staat daarmee op plaats 16 van de 32 NAVO-lidstaten, boven landen zoals Italië (603$), Spanje (499$), Portugal (412$), Kroatië (359$), Slovenië (428$) en Tsjechië (481$) (cijfers per inwoner van 2023 volgens SIPRI).
Maar dat is dus niet genoeg voor Arizona, die de norm van 2% al wil bereiken in juni 2025 en mogelijk verder wil verhogen tegen 2029. Als België in 2029 2,5% van het BBP aan defensie wil besteden, betekent dit 17,75 miljard euro militaire uitgaven (gebaseerd op een BBP van 710 miljard euro in 2029), jaarlijks 10 miljard euro meer dan in 2024. In 2029 zou een gezin jaarlijks ongeveer 3.500 euro voor militaire uitgaven betalen.
Premier De Wever gaat voor een formatie bis: partijvoorzitters schuiven aan in het kernkabinet om miljarden te vinden. Hoe die middelen precies gevonden zullen worden, is nog onduidelijk, maar het is al zeker dat er extra besparingen komen. Daarnaast liggen op tafel: de verkoop van overheidsparticipaties, de creatie van een Defensiefonds, de uitgifte van een defensiebon en ook bijdragen van de deelstaten.
Wat het ook wordt, elke euro die naar wapens gaat, kan niet naar andere beleidsdomeinen gaan. Dat geldt ook voor de euro’s die buiten de begroting worden gevonden. Arizona bespaart overal maar pompt miljarden in defensie. De sociale zekerheid dreigt het grootste slachtoffer te worden, iets wat al in het oorspronkelijke regeerakkoord stond en mogelijk verergerd wordt door de formatiebis. Mark Rutte, algemeen secretaris van de NAVO, zei al: “Europese landen geven gemiddeld tot een kwart van hun nationaal inkomen uit aan pensioenen, gezondheidszorg en sociale zekerheid. We hebben maar een fractie van dat geld nodig om defensie te versterken.” Minister Francken vindt dat de sociale zekerheid "te vet" staat. Als je de federale begroting voor militaire uitgaven wil verhogen, raakt dit de sociale zekerheid en dus pensioenen en gezondheidszorg. Econoom Geert Peersman berekende dat de Rutte-norm (3,5% van BBP voor defensie uitgaven) zou betekenen dat de pensioenen met 20% omlaag moeten. Voor de bijdrage van de deelstaten komen de kinderbijslag – zoals Georges-Louis Bouchez al suggereerde – en de zorg in het vizier.
De enige winnaars in dit verhaal zijn de wapenfabrikanten, die recordwinsten boeken. De omzet van de Europese defensie-industrie steeg in 2022-2023 al met 30%. Volgens Agoria kan de Belgische defensie-industrie de komende tien jaar verdubbelen, tot een omzet van 10 miljard euro. “Nog nooit gezien," aldus de hoofdeconoom van KBC na de aankondiging van het plan “ReArm Europe” van 800 miljard euro. "Voor sommige aandelen loopt het rendement op tot 1.000 procent, gemiddeld 400 à 500 procent. Dat is gigantisch.”
Militarisering van heel de samenleving
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“De gehele samenleving bewust maken van een nieuwe veiligheidscultuur.”
“Er is licht aan het eind van de tunnel”; “We moeten de buikriem aanspannen”; “Het overheidsbeslag is te groot”; “We leven boven onze stand”. Deze oneliners hebben vele decennia de neoliberale besparingen ondersteund. Behalve voor de banken in 2008, was er nooit geld. Maar nu voor de wapenfabrikanten de miljarden uit de hemel vallen, zijn ze niet meer geschikt. Daarom worden overal in Europa de geesten gerijpt. Heel de maatschappij moet op militaire leest worden geschoeid.
Zo moet de “zichtbaarheid van Defensie omhoog”, met “muziekkapellen, opendeurdagen, displays en festiviteiten”. Dit lijkt onschuldig, maar het is wat in het jargon “militainment” (“militair entertainment”) wordt genoemd, een manier om militair geweld te normaliseren. Alarmerender is de intentie om in scholen “uiteen te zetten wat Defensie doet”. Op sociale media is te zien hoe soldaten tieners wapens laten vasthouden alsof het speelgoed is. “Vredeseducatie moet de schop op en wordt vervangen door militaire indoctrinatie”, schrijft vredesactivist Ludo De Brabander. Francken kondigde al aan dat iedere 18-jarige een uitnodiging krijgt om legerdienst te doen. Het lijkt de voorbode van de herinvoering van de dienstplicht. De werkende klasse als kanonnenvlees voor de loopgraven. “Quand les riches se font la guerre, les pauvres meurent" zei de Franse filosoof Jean-Paul Sartre al (Als de rijken oorlog voeren, sterven de armen).
Ook de vrijheid van meningsuiting staat onder druk. In verschillende landen wordt kritiek op de genocide in Gaza en de wapenleveringen aan Israël al gecriminaliseerd. Arizona lijkt het Duitse voorbeeld te volgen door kritiek op Israël gelijk te stellen met steun aan terreur of antisemitisme, en dat zelfs juridisch te vervolgen. Daarnaast overweegt Arizona opnieuw een betogingsverbod in te voeren (zie hoofdstuk democratie).
Defensie is verdediging, en dat is veel goedkoper
Het regeerakkoord bevat een peperdure boodschappenlijst voor militaire investeringen, waaronder “bijkomende jachtvliegtuigen”, een “derde fregat”, “de bewapening en uitbreiding van onze dronevloot”, “capaciteiten voor elektronische oorlogsvoering” en een “gelaagde luchtafweer”.
Het akkoord biedt geen argumenten voor deze aankopen. Het is verschrikkelijk duur shoppen bij de wapenindustrie om snel de NAVO-norm te halen. Deze investeringen reflecteren de visie op defensie als maximale “afschrikking” en zijn gericht op offensieve capaciteiten, vooral voor buitenlandse interventies.
Een simpele wapenwet luidt: de prijzen stijgen met de offensieve en destructieve potentialiteit. België kocht al 34 F-35’s voor 3,8 miljard euro. Volgens Theo Francken volgt een nieuwe bestelling. Maar de F-35 is een hightech gevechtsvliegtuig bedoeld voor wereldwijde oorlogsvoering. Voor bescherming van het eigen luchtruim zijn meer klassieke vliegtuigen voldoende en zijn zeker geen bijkomende F35’s nodig. Die binden België verder aan de VS voor onderhoud en wisselstukken. Bovendien kampt de F35 nog altijd met ernstige problemen en hun nut wordt betwijfeld in het drone-tijdperk (VRT - 01/08/2023 en Stripes - 03/02/2025).
Fregatten zijn sterk bewapende marineschepen die 1 miljard euro per stuk kosten. Ze spelen vooral een rol in het escorteren van NAVO-vloten wereldwijd. België krijgt er in 2030 twee nieuwe geleverd. Voor een kustlijn van 60 km en de bescherming van kritieke Noordzee-infrastructuur is een derde fregat overbodig.
Weigeren om drones te bewapenen vindt Francken “een beetje crimineel”, maar het is net de bewapening die van drones een moordwapen maken. De VS gebruiken ze voor “gerichte moordaanslagen”. Ongewapende drones zijn uitermate geschikt voor bewaking en bescherming van kritieke infrastructuur en voor humanitaire inzet bij rampen, bijvoorbeeld in de zoektocht naar overlevenden. Bewapend kosten drones zeker vijf keer meer. De bewapening van de Belgische SkyGuardian dronevloot is vooral bedoeld om ze offensief in te zetten in conflictgebieden als Jemen, Syrië of de Sahel.
Ook luchtafweer kan offensief of defensief zijn, en ook dat scheelt in prijs. Een klein land als België moet met de buurlanden overleggen voor de organisatie van luchtafweer, maar daarover spreekt het regeerakkoord niet. Dat Arizona wil investeren in “capaciteiten voor elektronische oorlogsvoering” in plaats van bescherming tegen cyberaanvallen, is sprekend voor de agressieve agenda.
De eerste taak voor defensie is niet “maximale afschrikking” en buitenlandse interventies, maar bescherming van het grondgebied, kritieke infrastructuur en de bevolking. Defensie moet zich richten op afweer, bescherming en verdediging zonder agressieve capaciteiten en zonder de projectie van militaire macht. Geen maximale afschrikking maar een beperkte en voldoende geloofwaardige defensiecapaciteit. Dat betekent geen offensieve jachtvliegtuigen zoals de F-35, geen bijkomende fregatten, geen bewapende drones, geen kernwapens en ook geen elektronische oorlogsvoering (wel bescherming tegen cyberaanvallen).
Alles voor de wapens, maar soldaten moeten langer werken
Terwijl de wapenindustrie door Arizona wordt verwend, krijgen de Belgische militairen het zwaar te verduren. Hun pensioenleeftijd wordt geleidelijk verhoogd met 11 (!) jaar. Hun pensioen wordt berekend op het gemiddelde salaris van een 45-jarige carrière in plaats van 10 jaar, hun tantièmes verdwijnen en het vervroegd pensioen wordt verlaat. Nochtans is soldaat een zwaar beroep, fysiek zwaar, met stress en gevaar voor eigen gezondheid en leven. Daarnaast kampen soldaten ook met slechte werkomstandigheden, onzekerheid over de werkplek, onvoldoende steun aan de familie, beperkte mogelijkheden tot interne mobiliteit, onenigheid met chefs en tekort aan aangepaste medische zorg. Veertig procent van de nieuwe rekruten verlaat het leger na twee jaar. Dat is enorm en kost tientallen miljoenen euro’s. Toch wordt hierover niet gesproken in het regeerakkoord.
