Arizona ontmaskerd | Achteruitgang voor vrouwen en meer ongelijkheid tussen mannen en vrouwen
De maatregelen in het regeerakkoord van de Arizona-coalitie zullen zware gevolgen hebben voor vrouwen: ze vergroten de loonkloof, maken het moeilijker om werk en gezin te combineren en verminderen de sociale rechten van vrouwen (pensioen, ziekte, ...). Het volledige leven van vrouwen wordt er door beïnvloed. We geven een overzicht van de belangrijkste maatregelen en hun gevolgen.
- Steeds lagere pensioenen voor vrouwen
- Loonsverlaging: een grote klap voor vrouwen
- Een steeds moeilijker evenwicht tussen werk en privé
- De jacht op langdurige zieken: een dubbele straf voor vrouwen
- Abortus terug in de koelkast
- Bestrijding van geweld tegen vrouwen: met de ene hand geven, met de andere terugnemen
1. Steeds lagere pensioenen voor vrouwen
De pensioenhervormingen van de Arizona-regering zullen een grote impact hebben op vrouwen, terwijl die zich nu al in een onzekere situatie bevinden als ze met pensioen gaan.
De volgende maatregelen in het bijzonder zullen vrouwen treffen:
- De invoering van een pensioenmalus:
"Het pensioenbedrag wordt vanaf 2026 verminderd met een malus van 2% (tot 2030), 4% (tot 2040), 5% (vanaf 2040) per jaar vervroegde uittrede voor de wettelijke leeftijd, indien de gepensioneerde aan de loopbaanvoorwaarde voor vervroegd pensioen voldoet maar niet aan 35 loopbaanjaren van 156 dagen met effectieve arbeidsprestaties en 7020 effectief gewerkte dagen."
Deze pensioenmalus zal de pensioenen verlagen voor wie vóór de wettelijke pensioenleeftijd met pensioen gaan. Er zou een pensioenboete van 5% komen per jaar vervroegde pensionering. Vrouwen hebben vaak zware beroepen (schoonmaak, verzorging, ...) en werken tot aan de wettelijke pensioenleeftijd is vaak fysiek onmogelijk. Ze hebben ook dikwijls een onvolledige loopbaan, wat betekent dat ze niet genoeg jaren effectief gewerkt zullen hebben om de straf te ontlopen. Ouderschapsverlof zal niet worden meegeteld als gelijkgestelde periode bij het berekenen van de loopbaan van 35 jaar met 156 gewerkte dagen, nodig om de malus te vermijden. Vrouwen worden de invoering van deze pensioenmalus dus gestraft en zullen nog minder geld ontvangen dan nu. Gemiddeld zal dit malussysteem bij vervroegd pensioen tot enkele honderden euro's per maand minder leiden.
- Strengere loopbaanvoorwaarden voor vervroegd pensioen:
Om in aanmerking te komen voor een vervroegd pensioen moet je vandaag jaren van 104 werkdagen of gelijkgestelde dagen hebben. De regering wil die voorwaarden aanscherpen tot 156 dagen.
- Extra toegangspoort tot vervroegd pensioen ontoegankelijk voor vrouwen:
"Werknemers zullen vanaf 1 januari2027 de mogelijkheid krijgen om vanaf de leeftijd van 60 jaar met vervroegd pensioen te gaan, op voorwaarde dat ze een loopbaan van minstens 42 jaar hebben opgebouwd met voldoende daadwerkelijke arbeidsprestaties. Dit betekent dat alleen de jaren waarin minstens 234 dagen effectief werd gewerkt, meetellen voor het bereiken van de vereiste loopbaanduur." (regeerakkoord Arizona)
Vrouwen kunnen met vervroegd pensioen gaan, maar alleen als ze ten minste 234 dagen per jaar hebben gewerkt (het equivalent van een 3/4de deeltijds) gedurende 42 jaar. Het is duidelijk dat veel vrouwen die zware beroepen uitoefenen in de gezondheidszorg of de schoonmaak nooit zo'n loopbaan zullen hebben. En geen enkele gelijkgestelde periode wordt in aanmerking genomen bij de berekening. Ouderschapsverlof of zwangerschapsverlof tellen niet mee. Met andere woorden zal bijna geen enkele vrouw in aanmerking komen.
- De geleidelijke afschaffing van het overlevingspensioen en het echtscheidingspensioen:
"Vandaag is het overlevingspensioen voor heel wat weduwen een inactiviteits- en armoedeval. Daarom wordt vanaf 01/01/2026 het overlevingspensioen, middels een overgangsperiode, tot de vroegst mogelijke pensioenleeftijd van de langstlevende partner vervangen door de overgangsuitkering (die vandaag geldt voor <50-jarigen), die vrij cumuleerbaar is met beroepsinkomen en beperkt in tijd tot maximum 2 jaar of tot 3 à 4 jaar bij jonge kinderen ten laste.
We voorzien een ruime overgangsperiode waarin we nog de keuze laten tussen beide systemen.
Partners worden gestimuleerd om in hun huwelijkscontract of wettelijk samenlevingscontract een pensioensplit te voorzien voor het geval van een (echt)scheiding. Er wordt ingezet op een brede communicatie aan de bevolking over dit onderwerp.
Het gezinspensioen in het werknemers- en zelfstandigenstelsel wordt op middellange termijn afgebouwd (behalve voor de pensioenminima) en dus ook het hiervan afgeleid echtscheidingspensioen."
Het afschaffen van de afgeleide rechten (overlevings- en echtscheidingspensioen) zou de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen vergroten van 24% naar 50%, op basis van cijfers uit 2017. Het Federaal Planbureau (2023) schat dat de afschaffing van het echtscheidingspensioen zou leiden tot een gemiddeld verlies van 145 euro per maand voor vrouwen, tegenover 16 euro voor mannen.
Het regeerakkoord voorziet in de afschaffing van het overlevingspensioen en de vervanging ervan (voor een deel van de getroffenen) door een (beperkte) overgangsuitkering.
Het echtscheidingspensioen wordt afgeschaft en vervangen door een suggestie om dit op te nemen in het huwelijkscontract. Dus in plaats van een systeem waarbij de gescheiden echtgenoot recht heeft op een pensioen gefinancierd door de sociale zekerheid, wordt voorgesteld dat de partners in het huwelijkscontract een verdeling van de pensioenen in geval van scheiding opnemen. Wie gaat dat doen?
2. Loonsverlaging: een grote klap voor vrouwen
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"We behouden het principe van de loonnormwet van 2017 zodat de concurrentiekracht van onze ondernemingen op dat punt gewaarborgd is op termijn.
We vragen aan de sociale partners om tegen 31/12/2026 een advies uit te werken over de hervorming van de loonwet en het systeem van automatische indexering."
Dit is een harde klap. Ten eerste omdat de Arizona-regering de loonstop handhaaft (ten minste tot 2027). Dit zet een rem op elke poging om de loonongelijkheid te verminderen en heeft een grote impact op door vrouwen gedomineerde sectoren waarin de lonen historisch lager liggen.
Ten tweede begint nachtarbeid in de distributiesector voortaan niet om 20 uur maar om middernacht, waardoor de verhoogde premies voor avond- en zondagswerk geleidelijk zullen verdwijnen. Deze maatregel zal een directe impact hebben op werkneemsters in deze door vrouwen gedomineerde sector, waar avond- en weekendwerk vaak voorkomt. Het verdwijnen van deze compensatie zal de economische kwetsbaarheid van vrouwen vergroten en de loonkloof tussen mannen en vrouwen vergroten.
Uit het regeerakkoord van Arizona:
“Om opnieuw concurrentieel te zijn tegenover de buurlanden start nachtarbeid in de distributiesector en aanverwante sectoren (waaronder e-commerce) voortaan vanaf middernacht (24 uur) in de plaats van de huidige grens vanaf 20 uur.”
De regering geeft werkgevers eveneens de mogelijkheid om werknemers zonder akkoord van de vakbond 240 overuren per jaar te doen presteren, zonder extra loon. Dat komt neer op meer dan 5 extra uren per week. Meer flexibiliteit, zonder compensatie. Neem Marie, een werfcoördinator met een 40-urenweek. Als ze nu 45 uur werkt om een project af te krijgen, krijgt ze 50% overloon of vrije uren inhaalrust. In de toekomst dreigt die compensatie te verdwijnen.
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"Wat betreft de vrijwillige overuren voeren we één aantrekkelijk systeem in tot 360 vrijwillige overuren zonder motief of inhaalrust, dat arbeidsrechtelijk van toepassing is in alle sectoren. Voor 240 van deze vrijwillige overuren is geen overloon verplicht en is bruto gelijk aan netto, dus zonder sociale bijdrage of personenbelasting. Dit gebeurt op basis van een schriftelijke overeenkomst tussen werknemer en werkgever die altijd opgezegd kan worden."
Tot slot is de regering van plan het huwelijksquotiënt voor fiscale doeleinden te wijzigen:
"Het huwelijksquotiënt is een fiscale techniek die voorziet in een compensatie voor de niet-verdienende partner. Het zorgt ervoor dat de partner die geen of geringe beroepsinkomsten heeft fictief een deel van het beroepsinkomen van de andere partner krijgt toegewezen voor de belastingberekening. Fiscaal loont het om als partner van iemand die werkt niet te gaan werken. Het huwelijksquotiënt zal gehalveerd worden voor niet-gepensioneerden tegen 2029."
Opnieuw zullen vrouwen worden getroffen. Vaker wel dan niet zijn zij degenen die voor de kinderen zorgen, minder gaan werken of zelfs ontslag nemen om zorgtaken te kunnen opnemen.
3. Een steeds moeilijker evenwicht tussen werk en privé
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"We geven meer vrijheid aan werknemers om binnen de Europese regels in onderling akkoord met hun werkgever de arbeidsuren te bepalen."
De Arizona-regering wil meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt. Ze stelt die voor als een keuze van de werknemer. Maar vooral voor vrouwen zullen deze maatregelen het nog moeilijker maken om werk en gezin te combineren:
"Na overleg met de sociale partners, wordt voor 30/06/2025 een nieuw wettelijk kader ingevoerd waarbij een annualisering van de arbeidstijd of ‘accordeon’ uurroosters mogelijk wordt voor deeltijdse en voltijdse arbeid."
Met de flexibilisering van de uurroosters in het akkoord krijgen we "accordeon"-uurroosters en de berekening van de arbeidstijd op jaarbasis (de 38-urige werkweek wordt berekend over het jaar in plaats van over de week), waardoor de minimale dagelijkse en wekelijkse werktijden vervallen. De 38-urige werkweek en de 8-urige werkdag worden gewoon aan de kant geschoven. We zouden dus weken kunnen hebben met 48 werkuren (bijvoorbeeld tijdens de kerstperiode) en andere met veel minder, waardoor de organisatie van het gezin veel ingewikkelder zal worden dan nu het geval is. Om nog maar te zwijgen van het loon, dat ook variabel zou worden.
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"Het verbod op nachtarbeid wordt afgeschaft. De regelgeving inzake openingsuren wordt versoepeld.”
Het regeerakkoord voorziet ook in het opheffen van beperkingen op nachtwerk en de regelgeving over openingsuren wordt versoepeld. Dit zou bijvoorbeeld betekenen dat winkels tot middernacht open blijven. Dit alles zal het voor werknemers in deze sectoren nog moeilijker maken om werk en gezinsleven te combineren.
Het aantal toegestane overuren neemt ook toe, in alle sectoren:
"Wat betreft de vrijwillige overuren voeren we één aantrekkelijk systeem in tot 360 vrijwillige overuren zonder motief of inhaalrust, dat arbeidsrechtelijk van toepassing is in alle sectoren."
Vrouwen, die de meeste huishoudelijke taken uitvoeren, zullen gedwongen worden minder te gaan werken of ontslag te nemen als het werk in die mate geflexibiliseerd wordt. Dat zal een impact hebben op hun financiële onafhankelijkheid en hun kwetsbaarheid op lange termijn vergroten, vooral op het vlak van pensioenen.
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"Elke ouder moet kunnen zorgen voor zijn of haar kind. Wie gezinstaken wil opnemen, moet daarvoor alle mogelijkheden krijgen. We voeren hiervoor het familiekrediet in, in overleg met de sociale partners.
Een familiekrediet vereenvoudigt de verlofrechten voor wie bijdraagt aan de zorg van een kind, en harmoniseert de verschillende stelsels zodat er geen onderscheid is naar het statuut van werknemer, zelfstandige of ambtenaar."
"Elk kind krijgt bij de geboorte een rugzakje met verlofrechten waarin de bestaande verloven in het kader van de geboorte en de latere zorg voor het kind geïntegreerd worden. In het familiekrediet is er ook plaats voor nieuwe of aangepaste modaliteiten zoals bijvoorbeeld opname door grootouders en het stimuleren van opname door beide ouders. Bij kinderen die maar 1 ouder (meer) hebben, maakt die ouder aanspraak op het volledig rugzakje."
De kers op de taart is dat de door Arizona geplande hervorming van het gezinsverlof (moederschaps-, vaderschaps-, ouderschapsverlof, …), dat samengevoegd wordt tot één "rugzakje" van verlof verbonden aan het kind, niet garandeert dat de duur en de vergoeding van dit verlof dezelfde zullen zijn als vandaag.
Dat "rugzakje" impliceert bijvoorbeeld dat de verlofdagen worden gedeeld tussen de ouders of zelfs de grootouders. Een “pot” verlofdagen dus die door meerdere mensen gedeeld kan worden. Zou elke ouder dan nog steeds recht hebben op hetzelfde aantal verlofdagen als vandaag, of zouden ze een totaal aantal dagen moeten delen, zodat de periode van elke ouder verkort wordt? Hoe zit het met gescheiden ouders? Hoe wordt de rugzak in deze gevallen verdeeld? Wat gebeurt er als de ouders het niet eens zijn over de verdeling van het familiekrediet? Dit alles dreigt tot extra spanningen binnen het gezin te leiden. En tot een extra belasting voor vrouwen, want we weten dat vrouwen de zwaarste last dragen als het gaat om de keuze wie voor de kinderen zorgt.
4. De jacht op langdurige zieken: een dubbele straf voor vrouwen
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"Een alomvattend plan voor de preventie en re-integratie van langdurig zieken.”
De eerste regels van het regeerakkoord spreken over een uitgebreid plan voor de preventie en rehabilitatie van langdurig zieken. Maar als je naar de details kijkt, zie je dat een aantal maatregelen in feite sancties zijn die worden toegepast op werknemers en zelfs op ziekenfondsen:
“We verkorten de huidige wachtperiode van 9 naar 6 maanden ononderbroken arbeidsongeschiktheid alvorens kan overgegaan worden tot beëindiging van de arbeidsovereenkomst omwille van medische overmacht."
“In plaats van de huidige verplichte 3 maanden wachtperiode wordt het voor werkgevers mogelijk (niet verplicht) om een formeel of informeel re-integratietraject naar werk op te starten vanaf de eerste dag ziekte mits toestemming van hun werknemer.”
"Voor werknemers die onvoldoende of niet meewerken aan een re-integratietraject (via de werkgever) of een terug-naar-werk-traject (via het ziekenfonds) zullen we, respectievelijk, een sanctie invoeren en de bestaande sanctie verhogen. We voorzien een vermindering van de uitkering met 10% voor wie de administratieve verplichtingen (bvb. het invullen van een vragenlijst) niet nakomt."
“Bij een niet geldig gemotiveerde afwezigheid op een uitnodiging door een Terug Naar Werk-coördinator of een bemiddelaar van de arbeidsbemiddelingsdienst wordt een sanctie opgelegd van 10% van de uitkering.”
"Om een draaideureffect in de ziekte-verzekering te vermijden, waarbij werknemers bij herval telkens opnieuw aanspraak maken op 30 dagen gewaarborgd loon, bepalen we dat herval pas na 8 weken werkhervatting opnieuw recht geeft op de 30 dagen gewaarborgd loon."
“We maken de financiering van hun werkingskosten meer afhankelijk van de mate waarin zij er effectief in slagen om langdurig zieken te re-integreren op de arbeidsmarkt.”
De realiteit is dus helemaal anders dan het ontwikkelen van preventie en het helpen van langdurig zieken. Het doel is om hen via een proces van beperkingen en sancties weer aan het werk te krijgen.
We mogen echter niet vergeten dat 60% van de langdurige zieken in België vrouwen zijn. Dat is niet toevallig: het is te wijten aan hun sterke aanwezigheid in moeilijke sectoren (dienstencheques, zorg, ...) en aan de dubbele last van werk en gezin. Spier- en skeletaandoeningen en psychologische problemen, vaak veroorzaakt door moeilijke werkomstandigheden, komen veel voor.
Deze maatregelen zullen veel vrouwen dwingen om weer aan het werk te gaan wanneer ze er eigenlijk nog niet klaar voor zijn, of om nog meer inkomensverlies te lijden. Opnieuw en altijd de dubbele straf voor vrouwen.
Lees meer in het hoofdstuk over zorg
5. Abortus terug in de koelkast
Uit het regeerakkoord van Arizona:
"We zetten het maatschappelijk debat over vrijwillige zwangerschapsonderbreking verder op basis van het rapport van het expertencomité. Na consensus tussen de meerderheidspartijen, passen wij de huidige abortuswetgeving aan."
Dit is de enige zin in het akkoord waarin het recht op abortus wordt genoemd.
Er is dus geen vaste toezegging om dit recht uit te breiden. In het beste geval een zin die spreekt over een mogelijke consensus tussen de regeringspartijen. CD&V heeft bij monde van haar voorzitter Sammy Mahdi al verklaard dat abortus na 14 weken ondenkbaar is. Dus in het beste geval wordt de periode verlengd tot 14 weken, maar het kan net zo goed 12 weken blijven. Vooruit had de verlenging van de termijn tot 18 weken echter tot een belangrijk punt gemaakt in de verkiezingscampagne, vooral op sociale media.
Deze zin in het regeerakkoord lijkt het debat over de uitbreiding van het recht op abortus voor de komende jaren in de koelkast te zetten. Er is echter nog steeds een meerderheid in het Parlement om voor de verlenging tot 18 weken te stemmen. Alles is al uitgebreid besproken, ook met de experts. Er is geen reden om nog langer te wachten. Zes jaar lang is dit recht gegijzeld door opeenvolgende regeringen. Arizona ziet vrouwenlichamen ook als politieke pasmunt. Dat is onaanvaardbaar.
6. Bestrijding van geweld tegen vrouwen: met de ene hand geven, met de andere terugnemen
Het regeerakkoord vermeldt een aantal maatregelen om geweld te bestrijden. Die omvatten de versterking van de Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG) en de uitbreiding van de EVA (Emergency Victim Assistance)-eenheden bij de politie. Er is echter geen algemene visie op de strijd tegen geweld. Er zijn bijvoorbeeld geen plannen voor preventie. Er wordt ook geen melding gemaakt van geweld op het werk en de toepassing van Conventie 190 van de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie) over geweld en pesterijen op het werk.
Uit een recente studie van het ABVV blijkt dat 7 op de 10 vrouwelijke werknemers slachtoffer zijn van ongewenst gedrag (morele of seksuele intimidatie, discriminatie, ongepaste opmerkingen, intimidatie). Dat zijn geen op zich staande incidenten, maar uitingen van een cultuur van dominantie op de werkvloer die moet worden aangepakt.
Alle geplande aanvallen op werkende vrouwen zullen vrouwen nog kwetsbaarder maken voor geweld op het werk of thuis. Financiële kwetsbaarheid weerhoudt vrouwen ervan om klacht in te dienen, uit angst om hun baan te verliezen. Het is ook veel moeilijker om aan huiselijk geweld te ontsnappen als je een laag inkomen hebt. Dus ja, er zijn marginale verbeteringen, maar tegen welke prijs?
De maatregelen die de Arizona-coalitie voorstelt, betekenen dus een serieuze stap achteruit voor vrouwenrechten. Ze vergroten de economische onzekerheid, vergroten de loonkloof tussen vrouwen en mannen, maken het moeilijker om werk en gezin te combineren en ondermijnen de moeizaam verworven sociale rechten. Dit alles maakt vrouwen nog kwetsbaarder voor het geweld dat ze ondergaan.
We moeten en kunnen de plannen van deze afbraakregering tegenhouden. Er hebben al talloze mobilisaties plaatsgevonden. De vrouwenbeweging kan deze coalitie en haar plannen terugdringen.
